Barış anlaşmalarını baltalayan taraf: Ermenistan

1988-1993 yılları arasında, Ermeni güçler binlerce Azerbaycanlıyı katletti. Dağlık Karabağ ve çevresindeki 7 bölgeyi işgal etti.

Barış için pek çok kez masaya oturuldu. 24 Eylül 1991'de Azerbaycan ile Ermenistan arasındaki anlaşma, Rusya ve Kazakistan'dan yetkililerin garantörlüğünde sağlandı. "Jeleznovodsk Anlaşması" ilk ateşkesti, ancak kısa sürdü. Ermeniler anlaşma şartlarını uygulamadı. 

Hocalı'da sivilleri katletti

20 Kasım 1991'de Azerbaycan hükümet üyeleri, Kazakistan ve Rusya'dan gözlemciler ile gazetecilerin bulunduğu helikopter, Ermenilerin kontrolündeki bölgeden açılan ateş ile vuruldu. Sağ kalan olmadı, barış süreci yine baltalandı.

Şubat 1992'de, İran'ın inisiyatifi ile başlayan ateşkes görüşmeleri sürerken Ermenistan, Hocalı'da sivilleri katletti.

[1991'in son günlerinde Hocalı'yı ablukaya alarak aylar süren saldırılarını, 1992'nin 25 Şubat'ında yoğunlaştıran Ermenilerin katlettiği vatandaşlar için Ağdam Camii'nde tören düzenlenmişti. Fotoğraf: AA (Arşiv)]

Mayıs ayında Tahran'da bir araya gelen taraflar 8 maddeden oluşan bir anlaşmaya imza attı. Ermenistan yine anlaşmaya uymadı. İmzanın ardından bu kez Laçin işgal edildi.

Aynı yılın ağustos ayında Kazakistan ateşkes için yeni bir girişimde bulundu. Azerbaycan, Ermenistan ve Kazakistan dışişleri bakanları arasında 27 Ağustos 1992’de Alma-Ata Bildirisi imzalandı. Ancak Erivan yönetimi, kısa süre sonra Alma-Ata Bildirisi’nden çekildiğini açıkladı.

BM kararlarını hiçe saydı

20 Şubat 1993’te Azerbaycan, ABD, Ermenistan ve Rusya temsilcileri ile Minsk Konferansı Başkanı Rafaelli’nin katıldığı Roma görüşmeleri başladı. Görüşmeler sonucunda taraflar ateşkesin tam olarak sağlanması ve bölgeye gözlemcilerin gelmesi konusunda uzlaşmaya vardı. Fakat mart ayında Ermenistan bu defa Kelbecer'i işgal etti. 

BM Güvenlik Konseyi işgali kınayarak bir an evvel işgale son verilmesi istedi. Ancak Ermenistan bu ve sonraki tüm BM kararlarını hiçe saydı. 

İki ülke son olarak Kırgızistan, Rusya, Azerbaycan ve Ermenistan'dan yetkililerin katılımıyla 12 Mayıs 1994'te Bişkek Protokolü'ne imza attı. Bu ateşkes anlaşması da harekatın başladığı 27 Eylül 2020 tarihine kadar yüzlerce defa bozuldu.

İhlaller sonucu 398 Azerbaycan askeri şehit düştü, 30'dan fazla sivil hayatını kaybetti.