NASA'daki Türk profesör kara deliklerin sırlarını anlattı

Türk bilim insanı Prof. Dr. Feryal Özel, Amerikan Ulusal Havacılık ve Uzay Dairesi (NASA) ile Arizona Üniversitesinde görev yapıyor.

Özel, kamuoyuna nisan ayında duyurulan ilk kara deliğin fotoğraflanmasını sağlayan 200 bilim insanı arasında yer alıyor.

Prof. Dr. Feryal Özel, kara delikler, nötron yıldızları ve teorik astrofizik üzerine araştırmalar yürütüyor. Aynı zamanda, NASA Astrofizik Komitesi Başkanlığını, NASA Lynx Uzay Teleskobu Bilim ve Teknik Ekibi Başkanlığını ve Uzay Ufku Teleskobu Bilim Konseyi ve Modelleme ve Analiz Çalışma Grubu Başkanlığını yürütüyor.

"Büyük Fikirler" listesine adını yazdırdı

Özel, astrofizik konusundaki başarılı çalışmaları dolayısıyla 2015'te Amerikan Fizik Derneği onur üyeliğine ve 2013'te Türkiye Bilim Akademisi üyeliğine seçildi.

Amerikan Fizik Derneği Maria Goeppert Mayer Ödülü, Harvard Radcliffe Enstitüsü Bursu, California Berkeley Üniversitesi Miller Enstitüsü onursal profesörlüğü bulunuyor. 

Ünlü fizikçi Albert Einstein, matematikçi John Nash gibi dünyanın en tanınmış bilim insanları ile birlikte 20 kişilik "Büyük Fikirler" listesine adını yazdıran Özel, son olarak ODTÜ Üstün Hizmet Ödülü'ne layık görüldü.

20 yıldır kara delikleri görüntülemek için çalışıyor

Prof. Dr. Feryal Özel, dünyaya 53 milyon ışık yılı mesafedeki Virgo takım yıldızındaki M87 Galaksisi'nin merkezindeki süper masif kara deliğin görüntülenmesi hakkında açıklama yaptı.

İlk kez bir kara deliğin fotoğrafı yayınlandı

20 yıldır kara deliklerin görüntülenmesi üzerine çalışmalar yaptığını vurgulayan Özel, 200 bilim insanından oluşan ekibin, dünyanın farklı noktalarına kurulan 8 teleskobu sanal olarak birbirine bağlayarak ilk kara delik fotoğrafını elde ettiklerini anlattı. 

Aynı zamanda, kara deliğin fotoğrafını nisan ayında basın toplantısıyla kamuoyuna duyurduklarını anımsattı.

"İlk görüntüyü aldığımızı saklamak zordu"

Uzaydan 2017'de aldıkları verilerin açıklanmasının 2019 Nisan ayını bulduğunu belirten Özel, şöyle konuştu:

"Dünyanın farklı yerlerindeki radyo teleskoplarla elde edilen X-ışını verilerini birleştirerek oluşturulan kara delik fotoğrafı, dünyanın 5 şehrinde eş zamanlı basın toplantılarıyla kamuoyuna duyuruldu. Bilim insanları, duydukları heyecanı anında paylaşmak ister. Tabii ki kara deliği 2018 Ağustos ayında ilk gördüğümüzde çok mutlu olduk, ancak 2019 Nisan ayına kadar hiç kimseye bir şey söyleyemedik. Çünkü hem emin olmamız hem de yayınları hazırlamamız gerekiyordu. İlk kara delik görüntüsünü aldığımızı sır gibi saklamak epey zordu."

Evrendeki en garip cisim 

Kara deliğin ilk kez fotoğraflanması haberinin 4 milyar kişiye ulaştığını, bunun inanılmaz bir rakam olduğunu vurgulayan Özel, dünya genelinde medya kuruluşlarının bu ilgilerinden oldukça memnun olduklarını söyledi.

Einstein'in Genel Görelilik Kuramı'nda ve kendisinin de 2000 yılından beri yaptığı çalışmalarda kara deliklerin varlığına ilişkin teorilerin bulunduğunu anlatan Özel, tüm bu teorilerde evrendeki kara deliklerin spesifik özelliklerinden söz edildiğini hatırlattı.

Dünyanın pek çok noktasına konumlandırılmış teleskoplardan elde ettikleri verilerle çektikleri kara delik fotoğrafı hakkında Özel, "Evrendeki en garip cisim denilebilecek kara deliklerin özelliklerini ortaya koyma aşamasına geldik. Uykusuz geçen onca geceden sonra bilim insanı olarak böyle bir çalışmayı tarihe bırakabilmek büyük bir his. Ama bu son nokta değil, başka hedeflerimiz de var" dedi.

"Işığın yok olduğu kara bir boşluk var"

Özel, görüntüledikleri kara delik fotoğrafına ilişkin, "Kara deliğin ortasında, ışığın tamamen yok olduğu kara bir boşluk; etrafında ise gazların sürekli döndüğü bir kısım bulunuyor. Yer çekiminin etkisiyle bu gazlar, kara deliğe doğru gidiyor ama bir taraftan da çevresinde dönüyor. Kara deliğin çevresi de bu nedenle parlak görünüyor. Yani çevresi simit, ortasında bir delik var gibi görünüyor" açıklamasını yaptı. 

Prof. Dr. Özel, "Kara deliğin görüntülenmesi ile birlikte daha önce bilim dünyasında bilinmeyen hangi sır ortaya çıkarıldı?" sorusuna şöyle cevap verdi:

"Bu bir başlangıç diyelim öncelikle. Bundan sonra, bu deneyin başarılı olduğunu gösterdikten sonra tabii ki çok daha aşaması olacak. 'Kara deliklerin özellikleri var mı, yok mu?' sorusunun cevabını arıyoruz. Şu ana kadar gördüklerimize göre, gerçekten de ışığın da kaybolduğu bir hacim var. Işığın ortaya çıkamaması demek hiçbir bilginin bize ulaşamaması anlamına geliyor. Yani kara delikler, evrenden bağlantısız ufak adacıklar yaratıyor sanki. Bunun tabii ki çok çeşitli testlerini yapabileceğiz şimdi. Daha önce hep kara deliğin çevresindeki etkilerine bakarak ne olduğunu anlamaya çalışıyorduk. İlk defa bu olay ufkunun varlığını, ışığın yok olduğunu kendi gözlerimizle görebiliyoruz. Tabii ki çok daha farklı şeyler yapabileceğiz bu verilerle." 

"Tamamen insan ruhunun keşfinden kaynaklanan bir araştırma"

Prof. Dr. Feryal Özel, temel bilim araştırmalarında elde edilen verilerin hayata da çok büyük yansımalarının bulunduğunu anlattı. Buna örnek olarak icadından yıllar sonra lazerin ameliyatlarda kullanılır hale geldiğini, cep telefonlarına yüklenen GPS sistemlerinin de Einstein'in Genel Görelilik Kanunu sayesinde çalıştığını vurguladı.

Bu teori sayesinde uyduların yerlerinin doğrulandığından bahseden Özel, "Bundan 100 yıl önce ortaya konmuş bu teori, artık adres bulmada tüm dünyadaki insanlara kolaylık sağlıyor. Yani temel bilimde karşılaştığımız kavramlar, mutlaka insanın hayatını ve teknolojiyi bir gün etkiliyor. Ama bu olmasa bile insan meraklı ve keşfetmekten zevk alan bir yapıya sahip. Tamamen insan ruhunun keşfinden kaynaklanan bir araştırma" dedi.

"Belki Einstein'in teorisinin eksik olduğu bir yer olacak"

Özel, evrenle ilgili yürüttüğü çalışmalarla ilgili şunları söyledi:

"Biz ekip olarak Einstein'in teorisinin tam olmadığını kanıtlamaya çalışıyoruz. Yani teori, yer çekimini gayet iyi açıklıyor ama bir de bizim parçacıkları anlatmakta kullandığımız kuantum mekaniği dediğimiz bir başka fizik teorisi var. İkisi birbiriyle örtüşmüyor. Bir yerde birinden birinin değişik bir hali olması gerek ki örtüştükleri bir noktayı bulabilelim. Kara deliklere bakmamızın nedenlerinden biri de bu. Yani kara deliklerde, çevresinde hem kuantum mekaniğinin etkilerinin hem de yer çekiminin çok kuvvetli etkilerinin olabileceği yerler arıyoruz. Dolayısıyla bu daha başlangıç.

Kara delik resmini elde ettikten sonra biz sayısal olarak çok fazla testini yapacağız bu kanunların. Yani belki Einstein'in teorisinin eksik olduğu bir yer olacak. Onu bulursak tabii ki bizi çok mutlu eder. Einstein, hayatı boyunca kara delik fikrinden nefret ederek yaşıyor. Kara delikler, eğer gerçekten teorinin öngördüğü gibi ise nasıl görünüyorlar kısmı çok yeni bir çalışma. Yani son 20 yıllık çalışmalar bunlar. O yüzden yeni yeni veriler elde ediyoruz."

Kaynak: AA