Panoptikon çağı ve Facebook'un yeni reklam tercihleri

Panoptikon kavramı, "pan" ve "opticon" sözcüklerinden oluşuyor. Pan kelimesi bütün anlamına geliyor, opticon ise gözetlemek. Bu kavram da “bütünü gözetlemek” olarak açıklanıyor.

Siyasal çalkantıların arttığı 18. yüzyılda İngiliz mimar Samuel Bentham, hukukçu kardeşi Jeremy Bentham ile birlikte kendisinden istenen tasarımı yapıyor. 1785 yılında tamamlanan bu tasarım, günümüzde panoptikon ismiyle bilinen dairesel şekilli bir hapishaneye deniliyor. Bu hapishanenin en büyük özelliği, tecrit edilmiş yani diğer mahkumlardan ayrılmış hücrelerde kalan mahkumların şeffaf camların arkasında tutulması.

Bu özel camlarla mahkumlar 24 saat boyunca denetim altında tutulabiliyor ancak dışarıdan bakanları göremiyor. Aslında bu “görünmeden gözetleme” ilkesiyle mahkumlar her daim izlendiklerini düşünüyor. Bu da istenen otoritenin daha kolay kazanılmasını sağlıyor.

Günümüzde “rıza mühendisliği” olarak tanımlanan bu kavram kredi kartı, sosyal medya, internetle insanlığı şeffaflığa sürüklüyor. Bu da Cambridge Analytica skandalında yaşanan sorunları tekrar akla getiriyor.

Sosyal paylaşım sitesi Facebook'ta yaşanan skandal sonrası, "hedef kitle" ve "kişisel veri" kavramları tartışılmaya devam ediyor. Bu tartışmaların merkezinde bulunan Facebook da "reklam tercihleri" alanında bazı değişiklikler yaptı.

Facebook’ta reklamverenlerin kişisel verileri kullanması nasıl düzenleniyor?

Yeni güncellenen reklam tercihleri alanında yapılabilecek düzenlemeler şöyle sıralanıyor:

• İlk olarak masaüstü veya mobil cihazlardan Facebook hesabına giriş yapılıyor. Ardından, "Ayarlar ve Gizlilik" sekmesinden "Ayarlar" alanına giriliyor.

• Bir sonraki adımda "Reklamlar" bölümünden Reklam tercihleri kısmına tıklanıyor.

• Facebook "Reklam tercihleri" sekmesine girildiğinde kullanıcının karşısına 5 modül çıkıyor. Bu modüller şunlar:
  
  "İlgi Alanlarım, Etkileşimde Bulunduğum Reklamverenler, Bilgilerin, Reklam Ayarları, Reklam Konularını Gizle."

Facebook bu reklam tercihleri alanını şöyle açıklıyor:

"Gördüğün reklamların seninle daha alakalı olmasını sağlamak için verileri nasıl kullandığınızı gözden geçir. Verilerin gördüğün reklamları nasıl etkilediğini kontrol et ve reklamlarımızın nasıl çalıştığı hakkında bilgi al."

Bu bölümde paylaşımlar, beğeniler, tıklamalar gibi veriler kullanılarak, anahtar kelime algoritmalarından kullanıcıların ilgi alanları tahmin ediliyor.

Bu alana girildiğinde, "tüm ilgi alanlarımı gör" sekmesine tıklanıyor ve tek tek "ilgi alanını kaldır" butonuna basılıyor. 

"Etkileşimde bulunduğun reklamverenler"

Bu kısımda 4 farklı model var.

Bunlardan ilki olan "reklamlarına tıkladığın reklamverenler" sekmesinde, kullanıcı ilk olarak "tümünü gör" sekmesine giriyor. Ardından listedeki kurumlar için tek tek "reklamlarını gizle" butonuna basıyor.

Kullanıcı bilgilerini (e-posta, telefon numarası ve/veya Facebook profili gibi) toplayan bankalar, operatörler, kargo şirketleri, hastaneler gibi kurumlar Facebook'u reklam amaçlı kullanıyor. Bu kısımda ikinci model olan "senin bilgilerini de içeren bir kişi listesi yüklemiş olan reklamverenler" sekmesine girerek, listede bulunan kurumlar için tek tek "reklamlarını gizle" butonuna tıklanıyor.

Bu modüllerden üçüncüsü olan "ziyaret ettiğin reklamverenler" sekmesinde, internet sitesine veya mobil uygulamasına bakılan kurumların listesi yer alıyor. Listede bulunan reklamverenler için tek tek "reklamlarını gizle" butonuna basılıyor.

Modüllerin sonuncusu ise, "gizlediğin reklamverenler modülü". Bu kısımda, “tümünü gör” sekmesini tıklanıyor, listedekiler için tek tek “reklamlarını gizle” butonuna basılıyor.

"Bilgilerin"

Bu kısma girildiğinde kullanıcının karşısına iki modül çıkıyor. Biri "bizi tanıtan bilgiler", diğeri ise "kategorilerin".

"Bizi tanıtan bilgiler" kısmında, kullanıcıların ilişki durumu, işveren, iş unvanı, eğitim gibi bilgiler yer alıyor. Kullanıcılar bunların hepsini "görünmez" yapabiliyor.

Kullanıcılara daha iyi ve daha kişisel reklam göstermeyi organize eden "reklam ayarları" alanında üç iş modeli var.

"Ortaklardan alınan verilere dayalı reklamlar" kısmı, internet siteleri ve uygulamaların kullanımı, alışveriş bilgisi ve “çevrimdışı” etkileşimlerden gelen verilere göre yapılan reklamları içeriyor. Kullanıcı bu alanın içine girip, “izin verilmiyor” butonuna basabiliyor.

"Başka yerlerde gördüğünüz Facebook şirket ürünlerindeki eylemlerinize dayalı reklamlar" kısmı, kullanıcının Facebook dışında başka bir yerde gördüğü ve tıkladığı, beğendiği reklamlarının bilgisinin Facebook ile paylaşılmasını içeriyor. Bu alanda da diğerinde olduğu gibi "izin verilmiyor" seçilebiliyor.

"Sosyal eylemlerinizi içeren reklamlar" kısmı, kullanıcının gördüğü, tıkladığı, beğendiği reklamların arkadaşlarına da gösterilmesi ve arkadaşlarınınkinin de kullanıcıya gösterilmesini içeriyor. Bu alanın içine girip “hiç kimse” butonuna basılabiliyor.

Reklam konuları gizle

"Reklam konuları gizle" alanında tek yapılması gereken ise, listede çıkan konuların üstüne basıp, "kalıcı olarak" olarak gösterme butonuna basılması.

Facebook’un reklam tercihleri kısmında yaptığı uyarılardan biri şu:

“Bu ayarlar sana daha iyi reklamlar göstermemize yardımcı olacak.”

İlk olarak bu ayarları yapmış olmak, kullanıcının sayfasında karşısına çıkan reklam sayısını değiştirmeyecek. Bu ayarlar değiştiğinde, kullanıcıya görünen reklamlar eskiden olduğu gibi onun ilgi alanlarıyla alakalı olmayacak.

Yazan: Bilal Eren / CPh.D. Bilgisayar Müh. | Her cuma TRT Radyo1 @dijitalhayattv | @dhakademisi direktörü