Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'ın 3 Haziran 2023'te Cumhurbaşkanlığı kabinesini açıklamasının üzerinden 1 yıl geçerken Sanayi ve Teknoloji Bakanlığının bu sürece ilişkin hizmet karnesi de çıkarıldı.
Bakan Mehmet Fatih Kacır'ın görevindeki 1 yılı geride bıraktığı bu süreçte birçok büyük sanayi yatırımının ilk imzaları atıldı.
Kredi ve teşviklerle yeni yatırımlara kapı açıldı
Bir yıllık dönemin öne çıkan adımlarından biri, yatırım taahhütlü avans kredisi (YTAK) oldu. Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı ile Merkez Bankası işbirliğinde uygulamaya alınan kredilerle teknolojik ve stratejik yatırımlara odaklanıldı. 3 yılda 300 milyar lira limit tahsis edilen YTAK ile bugüne kadar toplam yatırım büyüklüğü 1 trilyon 221 milyar liraya ulaşan 219 yatırım için ön başvuru gerçekleştirildi.
Son 1 yılda, öngörülen toplam sabit yatırım tutarı 1,3 trilyon lira olan 13 bin 369 yatırım projesi için ise yatırım teşvik belgesi düzenlendi ve 293 bin kişilik istihdam öngörüldü.
1 Haziran 2023'ten bugüne kadar olanlar da dahil teşvik belgesi düzenlenen 3 bin 101 yatırım tamamlanırken gerçekleşen toplam sabit yatırım tutarı 75 milyar lira, istihdam ise 163 bin kişi oldu.
11 ayda 7,6 milyar dolarlık uluslararası doğrudan yatırım
Bu süreçte doğrudan yatırımların boyutu da dikkati çekti. Haziran 2023-Nisan 2024 döneminde toplam 7 milyar 596 milyon dolar doğrudan uluslararası yatırım girişi gerçekleşti.
Sanayi üretim endeksi martta, geçen yılın aynı dönemine kıyasla yüzde 4,3 artarken imalat sanayi üretim endeksindeki artış yüzde 4'ü buldu. Özellikle orta-düşük teknolojili ürünlerde yüzde 4,9, orta-yüksek teknolojili ürünlerde yüzde 1,9, yüksek teknolojili ürünlerde yüzde 34,4'lük yükseliş öne çıktı.
Milli hamlelerle dışa bağımlılık ortadan kaldırıldı
Yerli ve milli üretim konusunda da bir yıllık dönemde tarihi projeler envantere kazandırıldı. Türkiye'nin milli muharip uçağı KAAN, ilk uçuşunu başarıyla gerçekleştirdi. BOZDOĞAN, GÖKDOĞAN, KUZGUN ve SİPER füzeleri de test atışlarında hedeflerini başarıyla vururken Türk savunma sanayisinin geldiği nokta uluslararası arenada öne çıkan gündem maddelerinden biri haline geldi. Bu tecrübeleriyle Türkiye, aviyonik sistemler alanında kendi donanım ve yazılım sistemlerini bağımsız geliştirebilen ülkeden birine dönüştü.
Türkiye'nin ilk ve tek yerli metro sinyalizasyon sistemi de İstanbul'da hayata geçirildi. Dünyada sadece sayılı firmanın sağlayabildiği uluslararası en üst düzey (SIL4) emniyet sertifikasyonuna sahip bu sistemle demir yolu sinyalizasyonunda dışa bağımlılık ortadan kaldırıldı.
Uzay yolunda tarihi adımlar
Dijital Avrupa Programı kapsamında süper bilgisayarlara, yapay zeka test ve deney tesislerine ve açık veri alanlarına KOBİ ve araştırmacılar için erişim imkanı sağlanması da bu dönemde planlandı.
Türkiye'nin Milli Uzay Programı kapsamında ülkenin ilk astronotu Alper Gezeravcı 19 Ocak-9 Şubat döneminde "Türk Astronot ve Bilim Misyonu"nu gerçekleştirdi. İkinci astronot Tuva Cihangir Atasever de bu misyonun parçası olarak dün yörünge altı uçuşunu gerçekleştirdi. İnsanlı uzay yolculukları, bu alanda yeni projelere de kapı açmış oldu.
TÜBİTAK-UZAY'ın öncülüğünde üretilen ve Türkiye'yi kendi haberleşme uydularını üretebilen 11 ülke arasına dahil edecek ilk milli haberleşme uydusu Türksat 6A da 7-14 Temmuz haftasında fırlatılacak.
Yollarda Togg damgası
Son bir yıl Türkiye'nin en önemli projelerinden Togg için de atılım dönemi oldu. Mart 2023'te satışa sunulan Togg'un (T10X) üretim sayısı 30 bine ulaştı.
"Elektrikli Araçlar İçin Hızlı Şarj Altyapısı Destek Programı" kapsamında 81 ilde 1053 hızlı şarj ünitesinin kurulumuna destek verildi. Mayıs itibarıyla 81 ilde hizmet veren hızlı şarj istasyonu ünitesi sayısı 3 bin 400'e, AC şarj üniteleri sayısı 12 bin 300'e yükseldi.
Sağlanan desteklerle yeni projeler uygulamaya alınıyor
Bakanlık, Dünya Bankası işbirliğiyle Türkiye Yeşil Sanayi Projesi'ni de hayata geçirdi. Bu kapsamda, 450 milyon dolar finansman, sanayinin yeşil dönüşümü ve yeşil teknolojilerin geliştirilmesi için hizmete sunuldu.
KOSGEB ve Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası işbirliğiyle 300 milyon avroluk finansman da KOBİ Dijital Dönüşüm Destek Programı ile kapsamdaki işletmelere verildi.
Teknoloji ve İnovasyon Fonu ile 6 girişim şirketine 2,6 milyon dolarlık doğrudan yatırım yapılırken "fonların fonu" aracılığıyla 66 girişime 112,3 milyon avro yatırım sağlandı.
Rekabetçi Sektörler Programı kapsamında son bir yılda toplam bütçesi yaklaşık 43,7 milyon avro olan 9 proje tamamlanarak hizmete açıldı.
Bakanlık; TÜBİTAK, KOSGEB ve kalkınma ajansları aracılığıyla başta KOBİ'ler olmak üzere özel sektörün 95 bin 329 projesine 32,8 milyar lira destek verdi.
Tersine beyin göçüne teşvik
Öte yandan TÜBİTAK eliyle 181 üniversitenin 5 bin 496 projesine 5,24 milyar lira, 83 bin 991 bilim insanına ise 2,84 milyar lira destek sağlandı.
Tech-InvesTR Programı çerçevesinde kurulan 5 fon, 92 girişime toplam 1,95 milyar lira yatırım yaptı.
TÜBİTAK eliyle akademi ve üniversitelere yönelik 170 projeye 200,9 milyon lira destek verildi. Sağlanan teşvikler neticesinde 201 lider araştırmacı tersine beyin göçüyle Türkiye'ye döndü.
Deprem bölgesi destekleri sanayi için can suyu oldu
6 Şubat 2023'te meydana gelen Kahramanmaraş merkezli depremlerden etkilenen sanayi işletmeleri de bu süreçte sağlanan desteklerle ayağa kaldırıldı.
Depremin hemen ardından hasar tespiti ve bunların giderilmesi amacıyla 5 milyar lira ödenek tahsis edildi. Kalkınma ajansları ve bölge kalkınma idareleri eliyle 206 projeye 1,9 milyar lira kaynak aktarıldı.
Bölgede 71 milyar liralık yatırım ve 27 bin 500 istihdam sağlayacak 521 yatırım teşvik belgesi düzenlendi. Cazibe Merkezi Programı dönüşümü yapılan 124 yatırım teşvik belgesi için 124,2 milyon lira faiz desteği ödendi.
Sanayinin yeniden canlanması için 7 bin 118 hektar büyüklüğünde 25 sanayi alanı ilan edildi, sanayi alanı sayısı 32'ye çıktı. Sanayi alanı ilan edilen yerlerden Kahramanmaraş, Gaziantep ve Malatya'daki sanayi siteleri için 2,1 milyar lira harcandı.
KOSGEB, Dünya Bankası ve Japonya Uluslararası İşbirliği Ajansı işbirliğiyle bölgedeki KOBİ'lerin iş sürekliliğinin sağlanması amacıyla 450 milyon dolara ek 20 milyar Japon yeni, işletmelere verildi. Bugüne kadar 52 bin 864 işletmeye 17 milyar lira destek sağlandı.
TÜBİTAK koordinasyonunda 22 üniversite, AFAD, MTA ve Türkiye Belediyeler Birliğinin yer aldığı proje kapsamında diri fayların özelliğini belirlemek amacıyla 114 milyon liralık bütçeyle çalışma başlatıldı.
AR-GE, tasarım ve teknoloji merkezleri sayısı artıyor
Son 1 yıllık dönemde AR-GE, tasarım ve teknoloji merkezlerine özel önem verildi. Bu kapsamda, Türkiye'de 1274 olan AR-GE merkezi sayısı 1311'e ulaştı. İstihdam edilen personel sayısı 79 bin 163'ten 84 bin 558'e, tamamlanan ve devam eden proje sayısı da 73 binden 80 bin 115'e yükseldi.
Aynı dönemde tasarım merkezi sayısı 307'den 333'e, merkezlerde çalışan personel sayısı 7 bin 861'den 8 bin 151'e, tamamlanan proje sayısı 11 bin 372'den 12 bin 888'e çıktı. Halen 2 bin 341 proje devam ediyor.
Toplam teknoloji merkezi sayısının 27'ye çıktığı bu dönemde buralardaki istihdam da 1386'ya ulaştı.
Kurulan 102 teknoloji geliştirme bölgesinden (TGB) 89'u faaliyetini sürdürüyor. TGB'lerde yer alan firma sayısı 9 bin 293'ten 10 bin 547'ye, kuluçka firma sayısı 2 bin 447'den 2 bin 935'e, toplam personel sayısı 96 bin 871'den 111 bin 638'e, tamamlanan proje sayısı 51 bin 674'ten 57 bin 997'ye, devam eden proje sayısı 14 bin 323'ten 15 bin 921'e ve patent tescil sayısı 1704'ten 1857'ye yükseldi. Firmaların toplam satışı 252,5 milyar liradan 476 milyar liraya, toplam ihracatı ise 8,7 milyar dolardan 10,6 milyar dolara çıktı.
OSB'ler "yeşile" döndü
Sanayide yeşil dönüşüm projeleri de odaklanılan konular arasında yer aldı. Yeşil OSB projelerinin Bakanlıkça kredilendirilmesi ve öncelikli değerlendirilmesine imkan tanındı.
Son bir yılda 2'si ihtisas OSB olmak üzere toplam 1279 hektar alana sahip 10 OSB'nin kuruluş tescil işlemleri tamamlanarak, Türkiye'deki toplam OSB sayısı 361'e yükseltildi.
OSB'lerin yeşil dönüşümünü hızlandırmak üzere başlatılan projeyle Dünya Bankasından 300 milyon dolarlık kredi temin edildi. Proje kapsamında 38 OSB'ye 52 alt proje için kredi desteği sunuldu.
Temmuz 2023 itibarıyla başlatılan Yeşil OSB Belgelendirme Programı kapsamında 28 başvuru alındı. 9 OSB farklı seviyelerde Yeşil OSB belgesi almaya hak kazandı.
Ayrıca, toplam 3 bin 61 hektar alanda 8 endüstri bölgesi ilan edilirken bu bölgelerin sayısı 43'e çıktı.
Fikri ve sınai mülkiyet hakları konusundaysa yerli patent başvuru sayısının 8 bin 406, yerli patent tescil sayısının 2 bin 850, yerli faydalı model başvuru sayısının 2 bin 983, yerli faydalı model tescil sayısının 2 bin 530, yerli marka başvuru sayısının 168 bin 574'e ulaştığı kayıtlara geçti.
Aynı dönemde yerli marka tescil sayısı 131 bin 510'a, yerli tasarım başvuru sayısı 46 bin 126'ya, yerli tasarım tescil sayısı 32 bin 376'ya, coğrafi işaret başvuru sayısı 352'ye ve coğrafi işaret tescil sayısı 216'ya ulaştı.
Piyasa denetimleri kesintisiz sürdürüldü
Bakanlık, Yasal Metroloji ile Piyasa Gözetimi ve Denetimi (PGD) faaliyetleri kapsamında da çeşitli çalışmalar gerçekleştirdi. Son bir yılda, 47 bin 285 denetim icra edildi. İncelenen ürün ve teçhizattan 5 bin 394'ü uygunsuz bulunurken 728'i teste gönderildi.
Toplamda 598 ürüne düzeltme süresi verildi, 94 ürüne ilişkin işbirliği süreci yürütülürken 97 ürün hakkında toplatma kararı alındı. Toplamda 120 milyon lira idari para cezası uygulandı.
Yasal metroloji faaliyetleri kapsamında ise Bakanlıkça 374 bin 235 ani ve şikayetli ölçü aleti muayenesi yapıldı, yetkilendirilen kuruluşlarca 1 milyon 789 bin 647 ilk ve periyodik ölçü aleti muayenesi gerçekleştirildi.
Ayrıca, yetkili servislere yönelik 2 bin 237 ani denetim yapıldı ve 47 bin 978 aykırı ölçü aleti tespit edildi. Bu faaliyetler sonucu yaklaşık 70 milyon lira idari para cezası kesildi.
Bakanlık, son bir yılda toplam 2 milyon 213 bin 404 yasal metroloji denetim ve periyodik muayenesiyle toplamda 200 milyon liralık idari para cezası uyguladı.
Uluslararası işbirlikleri kutuplara uzandı
Geride kalan bir yıllık dönemde ikili ve çoklu işbirliklerine de özel önem verildi. Bu kapsamda, 45 ülke ile ikili görüşme, yurt dışı ziyareti, yurt içi temaslar gerçekleştirildi. 13 ülke ile toplam 22 diplomatik metin imzalanırken 15 ülkenin muadil bakanlarıyla 25 görüşme yapıldı. Avrupa Birliği kurumlarıyla programlar devam etti. 2021-2027 yıllarını kapsayan Ufuk Avrupa Programı kapsamında 1162 yürütücünün dahil olduğu 527 proje ile 258,1 milyon avro hibe Türkiye'ye kazandırıldı.
Bu yıl 8'inci Ulusal Antarktika Bilim Seferi düzenlendi. Uluslararası işbirliklerinin de yer aldığı sefer kapsamında beyaz kıtada 24 bilimsel projenin saha çalışmaları gerçekleştirildi. Söz konusu seferi, bu yıl 3'üncüsü yapılan Ulusal Arktik Bilim Seferi izledi. Yabancı araştırmacılar dahil 12 bilim insanı Arktik Okyanusu sularında çevre, meteoroloji ve oşinografi konularında 14 proje için çalışmalarını tamamladı.
6.1ºC
Ankara
