Yaratıcı fikirleri teşvik eden belge: Patent

Bir buluşunuz var ancak bunu nasıl belgeleyeceksiniz? Bilimsel ve teknik bir buluş yapan kim ya da böyle bir buluşu uygulama alanında kullanma hakkı kime ait?

Bu soruların cevabı; patent. Yani bunları gösteren resmi belge. Patent sayesinde buluşu yapılan ürün, patent koruması kapsamına giriyor ve bütün hakları patent sahibine ait oluyor ve ondan izinsiz kullanılamıyor.

Patent ile hem yaratıcı fikirler teşvik ediliyor hem de bu buluşların farklı alanlarda kullanılması sağlanıyor.

Dünyada ilk patent

Çengelli iğneden fermuara, fotoğraf makinesinden elektrik motorlarına, yürüyen merdivenden otomobile…

Bu alanları genişletmek mümkün. Bugüne kadar dünyanın dört bir yanında çeşitli alanlarda binlerce patent alındı. Peki, ilk patenti kim aldı?

Dünyada ilk patenti kimin aldığına dair belirsizlikler var. Bazı tarihçilere göre, 1421 yılında Floransalı mimar Filippo Brunelleschi mermer taşımak için geliştirdiği vinç sistemiyle patent aldı. Bazılarına göre ise, ilk patent İngiltere’de Kral 6. Henry tarafından cam yapımcısı John Utyman’a, o dönem İngiltere’de bilinmeyen vitray yapımı için verildi.

Patent alan kişilerin haklarını korumak için bir yasa gerekiyordu. Bu konuda adımı atan Venedik Senatosu, 1474’te ilk patent yasasını çıkardı. 

Türkiye’nin ilk patenti “diş macunu”

Türkiye’de alınan ilk patent ürünü eczacı Necip Akar’a ait. Kendi adıyla ürettiği diş macunu ile 1924 yılında patent aldı. Onun ilk markaları, “Şampuan Cemil, Necip Bey Kremi ve Necip Diş Macunu”ydu. 

Ayrıca, İspanyol gribinin İstanbul’u da etkisi altına almasıyla Necip Akar yeni bir formül geliştirdi. “Gripin” onun en büyük başarılarından biriydi.

Sayılarla dünyada patent

Avrupa Patent Sözleşmesinin istatistiklerine göre, 2018 yılında 174 bin 317 patent başvurusu yapıldı. 28 Avrupa ülkesinden 81 bin 468 başvuru var. Patent başvurusu yapan ülkeler arasında ABD birinci sırada yer alıyor.

170 binin üzerindeki başvuruların 43 bin 612’si ABD’den. Onu 22 bin 615 ile Japonya takip etti. 9 bin 401 ile Çin, 7 bin 296 ile Kore, 9 bin 925 ile diğer ülkeler sıralamanın devamında yer aldı. 

Patent başvuru sayısında son 5 yılda 21 bin artış yaşandı. 2014’te 152 bin 703 olan başvuru sayısı, 2018’de 174 bin 317 oldu. Ancak bu sayılar sadece Avrupa Patent Sözleşmesine yapılan başvuruların sayısı. Uluslararası bütün patent kuruluşlarının 2018’deki toplamı ise 233 bin 126. 

Geçen yılki başvuruların 13 bin 795’i medikal teknoloji alanındaydı. Onu 11 bin 940 ile dijital iletişim, 11 bin 718 ile bilgisayar teknolojileri, 10 bin 722 ile elektrikli cihazlar ve 9 bin 39 ile taşımacılık takip etti.

En çok patent başvurusu yapan markalar

Avrupa Patent Sözleşmesinin sayfasında yer alan bilgilere göre, en çok patent başvurusu yapan markaların başında 2 bin 493 başvuru ile Siemens geliyor. Onu Huawei, Samsung, LG, United Technologies gibi markalar takip ediyor.

Sayılarla Türkiye’de patent

Yıllara göre patent başvuru sayısına bakıldığında, Türkiye’de 1998 yılında yapılan başvuru sayısı 207 iken, 2018 yılında 7 bin 349 oldu. 2018 yılında yapılan başvuruların 7 bin 114’ü Türk Patent ve Marka Kurumuna, 42’si Patent İşbirliği Anlaşması'na (PCT) ve 193’ü Avrupa Patent Sözleşmesi'ne yapıldı.

Son 20 yıl içerisinde en çok yerli patent başvurusunun yapıldığı yıl ise 2017. Bu yılda 8 bin 625 başvuru yapıldı.

2018 yılında patent başvurusunda bulunan illerin başvuru sayılarına göre sıralanması da açıklanan istatistikler arasında. Bu illerin sıralaması yapıldığında, ilk sırada 3 bin 42 başvuruyla İstanbul yer alıyor. Onu 931 ile Ankara ve 440 ile Bursa takip ediyor. Bu illeri takip eden diğer 10 il ise şöyle sıralanıyor:

- Kocaeli - 294
- İzmir - 289
- Manisa - 236
- Konya - 186
- Sakarya - 143
- Gaziantep - 142
- Antalya - 98
- Kayseri - 93
- Eskişehir - 92
- Tekirdağ - 92

Patent tescilinin en çok verildiği yıl ise 2018 olarak kayıtlara geçti. Geçen yıl 2 bin 805 patent tescillendi. 2017 yılında ise bu sayı bin 964’tü.

Patent başvurusu nasıl yapılıyor?

Türk Patent ve Marka Kurumunun sayfasında yer alan bilgilere göre, patent başvurusu ve başvuru sonrası işlemler e-devlet üzerinden yapılıyor.

Patent başvuru işlemleri için tıklayınız

“Online İşlemler” sayfasından elde edilen araştırma sonuçları bilgi amaçlı. Bu sonuçlara göre yapılacak başvurular “tescil edilir” ya da “edilemez” kesin yargısına varılmamalı.

Başvurunun Türk Patent ve Marka Kurumu içindeki durumunu takip edebiliyorsunuz. Yayına çıkmamış patent başvurularını görüntüleyemiyorsunuz.

En çok patente sahip isimler

Sırp kökenli ABD'li mucit Nikola Tesla, birçok buluşa ve deneye imza atan bir isim. Kendisi, patent aldığı yüzlerce buluşuyla "en çok patente sahip kişi" olarak kabul edildi. Ancak ilerleyen yıllarda bu isimler değişti.

20. yüzyılı icatlarıyla değiştiren Amerikalı mucit Thomas Edison, tarihteki en önemli ve en verimli mucitlerden biri olarak kabul ediliyor. Edison'un binin üzerinde patenti var.

Şimdilerde, Avustralyalı mucit, bilim insanı ve girişimci Kia Silverbrook, uluslararası veri tabanında kayıtlı 9 bin fazla patent başvurusuyla öne çıkıyor.

Grafik: Bedra Nur Aygün