Dünyada 92 tane vardı, 2 tane Türkiye’de yapılıyor: Karanlık Gökyüzü Parkları

Bugün insanlar gökyüzüne baktığında, kuzeyden güneye uzanan Samanyolu galaksisinin milyarlarca yıldızdan oluşturduğu ışıklı yolu göremiyor. Büyük Ayı ve Küçük Ayı’yı gökyüzünde bulabilmek, takım yıldızları, gezegenleri seçebilmek çıplak gözle artık imkansız hale geldi. Özellikle büyük metropollerde yaşayanlar neredeyse gökyüzünde yıldızlar olduğunu hatırlamıyor bile… Son dönemde yörüngeye yerleştirilen yapay uyduların ışıklarından başka çok az gökcismi görünür oldu.

İnsanlar, Hayvanlar ve Bitkiler için Zararlı

Bu durumun en önemli nedeni ise ışık kirliliği. Her yıl yüzde 10 arttığı tahmin edilen ışık kirliliği kapsamında, kontrolsüzce yapılan aydınlatma, gökyüzünün fon parlaklığını artırıyor, gökcisimlerini görünmesi zor hale getiriyor. Göçmen kuşların yollarını şaşırmasından, ateşböceklerinin üremesine, kaplumbağa yavrularının denize yönelmek yerine otellere yönelmesine hatta bitki örtüsünün strese girmesine neden oluyor. Bu durum dünya için yeni fark edilen bir konu olmadığından, yıllardır ışık kirliliğini ciddiye alıp buna ilişkin önlemleri yürürlüğe sokan ülke ve şehirler var.

Binalar, Sokak Aydınlatmaları, Araçlar…

Binalar, sokak aydınlatmaları, araçlar gibi etkenlerden yayılan ışık kirliliğini önlemek, gökyüzünü daha görünür hale getirmek ve hayvanlara, bitkilere zarar vermemek için aydınlatma kontrol altında tutulmaya çalışılırken, uzayı ya da atmosferi değil, hedef bölgeyi aydınlatma gibi yeni yöntemler deneniyor. Özellikle daha az enerji kullanan ve daha uzun ömürlü olan LED ışıkların yaydığı mavi ışığa karşı sarı filtrelerle dengeleme yapılmaya çalışılıyor.

Bir başka önemli önlem da ‘Karanlık Gökyüzü Parkları’ oluşturmak. Bu parklarda ışık neredeyse ya hiç kullanılmıyor ya da çok kontrollü ve kısıtlı kullanılarak, coğrafi bir bölge, gökyüzünün, karanlıkta gerçeğe en yakın haliyle görülebileceği bir ortama dönüştürülüyor.

IDSA Sertifikalıyor

Işık kirliliğine karşı mücadele veren Uluslararası Karanlık Gökyüzü Derneği (International Dark-Sky Association – IDSA), Karanlık Gökyüzü Parklarını sertifikalandırıyor.  Merkezi ABD’nin Tucson şehrinde olan ve kar amacı gütmeyen bu dernek, yerel yönetimlere dönük eğitim ve bilinçlendirme çalışmaları yanında teknik destek sağlıyor.

Sertifikalı bir Karanlık Gökyüzü Parkı oluşturulması, sadece çevreyi korumak anlamında değil, turizm için de önemli çünkü ‘astroturizm’ denilen bir ziyaretçi akınına neden oluyor. Özellikle astronomik gözlem yapmak isteyen araştırmacılar yanında her yıl binlerce ziyaretçi, bu parklara giderek yıldızlı gökyüzünü tecrübe ediyor. Dünyada 92 tane Karanlık Gökyüzü Parkı bulunuyor.

Türkiye’den 2 Aday

Türkiye’de de ışık kirliliği konusunda gittikçe artan bir bilinç var. Geçmiş yıllar göre aydınlatma anlayışı önemli ölçüde değişirken, Karanlık Gökyüzü Parkı oluşturulması çalışmalarında son aşamaya gelindi. Yerel yönetimler, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Kalkınma Ajansları, TÜBİTAK ve Tarım ve Orman Bakanlığı gibi kurumlar ortak çalışmalar yürütüyor.

Ya Bursa ya Ankara

Türkiye’de ilk Karanlık Gökyüzü Parkları Bursa ve Ankara’da olacak. Bursa’da 2015 yılından beri çalışmalar sürüyor. Ankara’da da Nallıhan, Şereflikoçhisar, Kızılcahamam gibi ilçelerde ışık ölçümleri yapılarak, park yapımına uygun olup olmadıkları denetlendi. Bu yıl içinde ilk Karanlık Gökyüzü Parkları hizmete girmiş olacak.

[Bursa Başalan Yaylası]

“Deprem Açılış Nedeniyle Ertelendi”

AK Parti Ankara Milletvekili Zeynep Yıldız, başkentte gerçekleştirilecek Karanlık Gökyüzü Parkı için aktif çalışma yürüten isimler arasında yer alıyor. Yıldız, yapılan çalışmaları şöyle anlattı:

“Aslında çalışmalarımızı tamamladık. Eğer ülkemiz büyük bir deprem felaketi yaşamasaydı, 18 Mart’ta açılışı yapmayı planlıyorduk. Deprem olunca ertelendi. Önce Karanlık Gökyüzü Parkı için yer belirlendi: Yapılan ışık ölçümleri ve diğer kriterler sonucu şehrin Kuzeybatı bölgesinde, Beypazarı civarında olmasına karar verildi Bir yer belirlenmiş durumda. IDSA’nın istediği kriterleri taşıyan, donatıları olan bir alanda hizmete girecek olan parkta ziyaretçilerin kalabileceği tesisler mevcut. Bu konuda Ankara Kalkınma Ajansı ve Orman Genel Müdürlüğü’nü büyük yardımını gördük. Sadece alanda özel bir ışıklandırma yapılması gerekiyordu. Önümüzdeki günlerde açılışı yapacağız ve insanlar buraya gökyüzü gözlemi için gelebilecekler.”

IDSA, sabahları yürüyüş, trekking, akşamları gözlem yapılabilecek, güvenli ve erişilebilir alanlara sertifika veriyor. Elbette gökyüzüne ilişkin ışık ölçümleri ilk etken. Bu konuda daha önce ölçümler yapıldı. Söz konusu park için kalacak yerler ve astronomi ile ilgili kütüphaneler de oluşturuldu. Yıldız, “Bizim parkımız hazır olabilir ama bunu ilk dillendiren Bursa oldu. Çalışmalara ilk onlar başladı. Türkiye’de ilk olma konusunda Bursa Büyükşehir Belediyesi’nin hakkını yememek gerekir” diyor.

[Başalan Yaylası ve Samanyolu]

Bursa İnegöl’de Yer Alacak

Bursa Büyükşehir Belediyesi, İnegöl ilçesi Başalan Yaylası içinde yer alacak Karanlık Gökyüzü Parkı için hazırlıklarını tamamladı. Bursa Büyükşehir Belediyesi Akıllı Şehircilik ve İnovasyon Daire Başkanı Cüneyt Taşkesen, şunları söylüyor:

“İki yıl önce Bursa’da Sağlıklı Kentler Birliği ve Amatör Astronomi Birliği ile şehrin bin yirmi bir noktasında ışık kirliliği ölçümleri yaptık. Bunu il ölçeğinde yapan ilk belediyeyiz. Ölçümler sonucunda en uygun yerin Başalan Yaylası olduğunu tespit ettik. IDSA’ya başvurumuzu yaptık. Ön başvuru kabul edildi. Daha önce Türkiye içinde girişimler olmuş ancak tamamlanan park olmamış. Havaların düzelmesiyle birlikte yol, lavabolar, park alanlarına ilişkin çalışmaları tamamlayacak ve parkı amatör astronomların, araştırmacıların ve vatandaşların hizmetine sunacağız. Parkın açılışı ile akreditasyonuz tamamlanacak ve IDSA’ya üyeliğimiz daimi olacak.”

Niue Örneği

Küçük ve yaklaşık 2 bin nüfuslu bir Büyük Okyanus ülkesi olan Niue, 2020 yılında kendini tümüyle ‘Karanlık Gökyüzü Parkı’ ülkesi olarak tescil ettiren ilk ülke oldu. İngiltere’nin Channel Adaları’nın en küçüğü olan Sark, otomobil ve sokak lambasını hiç kullanmıyor, işyerlerindeki aydınlatma ışık kirliliğe yol açmayacak şekilde düzenlendi. Yeni Zelanda, ulusal bir program hazırlayarak, ışık kirliliğini azaltmayı devlet politikası haline getirdi. 

Öte yandan Avrupa ve ABD’nin bazı eyaletlerinde gece aydınlatması ve kuşların göç ettiği dönemlere ilişkin bazı düzenlemeler bulunuyor.

(Grafikler: Hafize Yurt Ateş)