Mikroplastik kirliliğine çözüm arayışları

Mikroplastikler soluduğumuz havadan kanımıza kadar her yerde... ABD'li araştırmacılar tekstilde ucuz ve kolay üretilebilecek, plastiğin yerini tutabilecek ipeğe dayalı bir sistem geliştirdi. Peki plastik başka hangi ürünlerle ikame edilebilir?

Aslında asıl sorun, petrol türevi kimyasallardan üretilen ve doğada çözünmeden uzun yıllar kalan plastikler. Mikroplastikler 5 milimetreden hatta bazı tanımlara göre 1 milimetreden küçük olan plastik parçalarına verilen isim. 5 milimetreden büyük atık plastik parçaları da önemli çevresel etkilere yol açıyor, ancak mikroplastikler ciğerlerimizden, kanımıza kadar her yere nüfuz edebilecek boyutta. Deniz canlılarından insana kadar sağlık açısından da ciddi bir tehdit oluşturuyorlar.

Mikroplastikler doğrudan 5 milimetreden küçük boyutlarda üretilen ürünlerden, örneğin kişisel bakım ürünlerinden gelebileceği gibi, PET şişe gibi büyük plastiklerin parçalanması ile de oluşabiliyor. Geçtiğimiz haftalarda Fransa'da yapılan bir araştırmada, şişelenmiş suların yüzde 78'inde mikroplastik bulundu.

 

Tekstil ürünlerde de plastiklerin kullanımı oldukça yaygın. Sentetik esaslı ürünlerin evlerdeki çamaşır makinalarında yıkama sırasında dökülen lifler de önemli miktarda mikroplastik kirliliğine yol açıyor.

Sentetik esaslı lifler, üretimi yılda yaklaşık 110 milyon tonu bulan tekstil liflerinin neredeyse yüzde 67’sini oluşturuyor. Sadece evsel yıkamalarda yılda 0,5 milyon ton civarında sentetik mikrolif açığa çıkıyor. Denizlerdeki mikroplastiklerin önemli bir bölümünü de sentetik esaslı lifler oluşturuyor. Bu kirlilik özellikle yıkama ile taşınan ve arıtma sistemlerinde yakalanamayan liflerden kaynaklanıyor. Sentetik esaslı balık ağları da kirliliğe yol açan etkenlerden.

Plastiğe yeni alternatifler aranıyor

Plastik kozmetikten ambalaja, tekstilden elektroniğe kadar hayatımızın her alanında... Plastiklerin ucuz, hafif, dayanıklı malzemeler olması talebi çok artırıyor. 2017 yılında yayımlanan bir rapora göre, plastikler ilk kullanıldığı tarihten itibaren 8,3 milyar ton üretildi. Bugün sayının 10 milyar tona ulaştığı düşünülüyor. Ancak yalnızca yüzde 9’luk bölümü geri kazanılabildi. Günümüzde yılda 400 milyon ton plastik üretiliyor.

 

Mikroplastiklerin yol açtığı kirliliğin önüne geçmek için çok sayıda araştırma yapılıyor. Onlardan birinin adresi de Amerika Birleşik Devletleri’ndeki en prestijli okullardan, Massachusetts Teknoloji Enstitüsü. MIT araştırmacıları tekstilde ucuz ve kolay üretilebilecek, plastiği ikame edebilecek ipeğe dayalı bir sistem geliştirdi. Yeni geliştirilen sistem toksik bir madde olmayan ipek sayesinde vücutta doğal yollarla çözülüyor. Bu sistemin gıda ve tıbbi alanlarda kullanılabileceği düşünülüyor.

"Tekstil esaslı mikroplastik kirliliğin en önemli sebebi"

Araştırmacıların ipek üzerinden geliştirdiği sistem yapılan pek çok çalışmadan sadece biri. Mikroplastik kirliliğinin yanı sıra, sentetik esaslı ürünlerin yenilenemeyen kaynaklardan elde edilmesi, petrolün giderek tükenmesi, çevre problemleri ve fiyatlardaki dalgalanmalar tekstil endüstrisini, sentetik lifleri ikame edebilecek yeni arayışlara yöneltti. Peki mikroplastik kirliliğine yol açan tekstil lifleri, başka ürünlerle ikame edilebilir mi? Tekstil Mühendisi Şule Altun Kurtoğlu bu konudaki sorularımızı cevapladı. Kurtoğlu "Tekstil esaslı mikroplastik, kirliliğin en önemli sebebi" diyor.

 

 

"Özellikle son yıllarda bu alanda çok sayıda çalışma var, ancak ticarileşen lif sayısı çok az. Sentetik lifler içerisinde en yaygın olarak kullanılan lif polyesterdir ve örneğin polyesterin termoplastik-ısı ile şekil verilebilen bir lif olması, mukavemetli olması özellikleri onu tekstil endüstrisinin en çok kullanılan lifi haline getirdi.
PLA lifi, polyestere benzeyen ve biyobozunur özellikte yeni lifler içerisinde ticari olarak en fazla değer kazanan lif, mısırdan veya diğer karbonhidrat kaynaklarından üretiliyor, Ama örneğin bu lifin denizlerde kolaylıkla bozunmadığı görülmüş. Termoplastik özellikte lif üretme ile ilgili bir başka çalışmada da kalamar genleri kullanılarak biyobozunur özellikte bir iplik üretilmiş, bu iplik ABD’de yaşayan bir Türk profesör ve ekibi tarafından geliştirilmiş sanırım prototip safhasında."

Biyobozunurluk çevre problemlerini azaltmak açısından olumlu, ancak önemli olan lifin toplam çevre yükü. Biyobozunur liflerin bir bölümü yüksek su ve kimyasal kullanımı nedeni ile üretim aşamasında önemli çevresel etkilere yol açabiliyor.

Organik tekstil ürünler de son yıllarda oldukça revaçta. Kurtoğlu, bunun sebebini ise şöyle açıklıyor:

"Organik tekstil ürünleri, pamuk ve yün örneğin doğal lifler, doğada kolaylıkla bozunabiliyorlar ve mikroplastikler gibi bir sorun oluşturmuyor."