Çocukları eleştirmek destekleyici mi, yıkıcı mı?

Bunu senden hiç beklemezdim!

Neden arkadaşların kadar başarılı değilsin?

Bu kadar basit bir şeyi nasıl anlayamazsın?

Biraz kardeşini örnek alsan...

Bu cümleler tanıdık geldi mi? Çocukların hatalarını ve olumsuz davranışlarını düzeltmek için ebeveynler, çocuklarını bazen eleştirme yöntemine başvurabiliyor. Ancak bu söylemler uzun vadede çocuk üzerinde birçok olumsuzluğa yol açıyor. Biz de haberimizde, çocukları eleştirerek, hatta utandırarak terbiye etmenin etkilerini Psikolog Mehmet Büyükçorak ile konuştuk. Sağlıklı ebeveyn yaklaşımlarını beraber inceledik.

Eleştiri çocuğu motive eder mi?

Psikolog Mehmet Büyükçorak, çocukları utandırarak terbiye etmenin olumsuz sonuçlarına dikkat çekiyor. Utandırmanın çocukların kendilerini değiştiremeyeceklerine inanmasına neden olabileceğini ifade ediyor.

[Grafik: TRT Haber]

"Onları motive etmek yerine, yetenekli, becerikli olmadıklarını düşünmelerine neden olabilir. Bunun doğal sonucu olarak da sonradan psikolojik sorunlar ortaya çıkabiliyor. En çok sevdiğiniz ve düşüncelerine en çok ihtimam gösterdiğiniz insanlar hakkınızda kötü şeyler söylediğinde; öz saygı ve öz değer kavramları kalıcı ve olumsuz şekilde etkilenebilir. Bu hepimiz için böyle değil midir? Başkası söylediğinde bizi kırmayacak bir söz, en güvendiğimiz ve en sevdiğimizden geldiğinde herhangi bir anlam zeminine oturtamayız. Yetişkinler bile zorlanırken, çocuk nasıl baş edebilecek?"

Yıkıcı eleştirinin kısa ve uzun vadeli psikolojik etkileri

Utandırmanın kısa vadede, çocuklarda istenen değişikliklerin görülmesini sağlayabileceğini söyleyen Büyükçorak uzun vadede ise bu etkilerin kalıcı olmadığını belirtiyor. "Çocuklar utanca karşı aşırı duyarlıdır" diyen Büyükçorak, bu tür eleştirilerin çocuklarda savunmacı davranışlara, yalan söylemeye ve duygusal parçalanmaya neden olabileceğini anlatıyor.

"Uzun vadede çocuğun bazı duyguları düzenleyememe, odağını vermesi gereken konularda zorlanma ve hatta ileri yaşamında bağ ve ilişki kurmada zorluk yaşamasına kadar olumsuz etkileri olabilir. Çocuklarda itibarlarının zedelenmesine sebep oluruz. Utanç o kadar büyük ve ağır bir duygu olabilir ki, sadece çocuk değil yetişkinler bile tecrübe etmek istemeyebilir. Utanç, çocuğa bir kez aşılandığında yalan söyleme, eşyaları yok etme ve/veya evden kaçma gibi uygunsuz davranışlara yol açabilir."

Çocukların hatalarını veya başarısızlıklarını özellikle başkalarının önünde dile getirmek kimliklerinin olumsuz etkilemesine neden olabiliyor.

"Topluluk önünde utandırmak aynı zamanda kalabalık bir mekanda çocuğumuza bağırmak, onları olumsuz niteliklerle etiketlemek 'çok tembelsin!' veya başkalarının önünde onlara kötü söz söylemek de utandırmaktır. Utandırmak, çocuklara ne yapacaklarını öğretmez, sadece onları yaptıkları için cezalandırır. Bununla birlikte, zamanla uzun vadeli bir kızgınlık birikimini de çocukta görebilirsiniz."

[Grafik: TRT Haber]

Çocukları yıkıcı şekilde eleştirmek ebeveyn-çocuk ilişkisini de olumsuz etkiliyor. Büyükçorak, çocuğu utandırmanın ebeveynden uzaklaşmaya yol açabileceğini vurguluyor.

"Çocuğumuzla olan ilişkide eğer onu varlık olarak yok sayıp, duygularını görmezden gelip utandırırsak, ebeveyn olarak uzaklaşmasına sebep olur ve belki de daha büyük bir zarara doğru yürümesine dolaylı olarak etki etmiş oluruz. O sebeple, her ne olursa olsun, sabır göstermeli. Birlikte belirlenen süreçte de sebat etmek oldukça önemli."

Sosyal beceriler ve okul başarısı üzerinde nasıl bir etkisi olabilir?

Utandırmanın çocukların benlik saygısını düşürdüğünü ve olumsuz iç konuşmalara neden olduğunu belirten Büyükçorak, çocukların kaygı ve depresyon gibi duygusal sorunlar yaşama riskinin arttığını da ifade ediyor.

"Çocuklar tekrar tekrar utandırıldığında kendilerinde bir sorun olduğuna inanmaya başlarlar. Utanç genellikle kalıcı bir duygudur ve çoğu zaman sandığımızdan daha uzun sürer. Benlik saygılarını düşürür ve kendi kendilerine olumsuz iç konuşmalar yapmalarına sebep olabilir. İçsel bir özeleştiri diyaloğu çocukları duygusal açıdan aşağı çeken bir yük haline gelebilir. Kaygılı veya depresif hissettikleri veya yargılanmaktan korktukları için kendilerini izole edebilirler. Kendilerini izole ettikçe de utançlarını ve yalnızlıklarını derinleştirmiş olurlar.

[Fotoğraf: Getty]

Utanan çocuklar başkalarıyla sağlıklı ilişkiler kurmakta da zorlanabilirler. Yetersizlik duygularını gizlemek için sahte bir kişiliğe bürünebilirler. Aşırı rekabetçi hale gelebilirler ve/veya başarısızlıkla ilgili durumlarda duygusal olarak başa çıkmada zorluk yaşayabilirler. Utanan çocuklar aynı zamanda içsel olumsuz duygularını dışa vurma riskiyle de karşı karşıyadır. Bu başkalarına karşı saldırganlık ve hatta zorbalık gibi kendini belirgin hale getirebilir."

Sağlıklı iletişim yoluyla olumsuz davranışlar nasıl ele alınabilir?

Ebeveynlik, çocukların yetişkinlik yolculuğunda en etkili rehberlik biçimlerinden biri. Ancak, çocukların hatalarını ele alırken utandırma yerine sağlıklı iletişim yöntemlerini kullanmak önemli. Büyükçorak bu konuda ebeveynlere yardımcı olacak şu önerilerde bulunuyor.

Anlayış ve sabır: Çocuğunuzun zorluk yaşadığını hissettiğinizde, ona anlayışla yaklaşın ve sabırlı olun. Sorunları açık bir şekilde konuşmaya ve çözüm aramaya teşvik edin.

Duyguları tanımlama: Çocuğunuzla duygularını açıkça ifade etmesi için bir ortam yaratın. Ona yaşadığı duyguları tanımlaması için fırsat verin ve duygusal olarak destek olun.

Alternatifleri düşünme: Çocuğunuzun hatalarını ve olumsuz davranışlarını ele alırken, onu daha etkili olabilecek alternatifleri düşünmesi için teşvik edin. Onun farklı yaklaşımları tartışmasına ve kendi çözümlerini bulmasına yardımcı olun.

Güçlendirme ve destek: Çocuğunuzun kendine güvenini artırmak için ona güçlü yanlarını hatırlatın ve başarılarını takdir edin. Ona ihtiyacı olduğunda yardım etmeye hazır olduğunuzu hissettirin ve destek olun.

Açık uçlu iletişim: Çocuğunuzla iletişim kurarken, açık uçlu sorular kullanın ve onun düşüncelerini ciddiye alın. Onun duygularını anlamaya çalışın ve onunla empati kurun.