TRT Çocuk’un Türkçe hassasiyeti

TRT Çocuk, kurulduğu günden bu yana çocukların ilgiyle takip ettiği eğlendirici ve eğitici içerikler üretmeye devam ediyor. İçerikler izleyiciyle buluşmadan önce yoğun bir editoryal ve pedagojik denetim sürecinden geçiyor. İşte bu süreçte TRT Çocuk’un birbirinden farklı birçok hassasiyeti mevcut. Bu hassasiyetler arasında, ana dilimiz Türkçeyi temiz biçimde kullanarak hitap edilen tüm coğrafyalarda çocukların dil gelişimine ve kültürümüzü daha yakından tanımalarına katkıda bulunmak da yer alıyor.

Sosyal medya dili Türkçemizi tehdit ediyor

Günümüz dünyasında çocukların maruz kaldığı içerik çeşitliliği artmış durumda. Bu da onların izlediği, oynadığı ve dinlediği içeriklerin ne oranda güvenilir olduğu sorusunu akıllara getiriyor. Türkiye’nin en çok izlenen çocuk kanalına burada büyük bir görev düşüyor.

Güvenilir içerikleriyle ebeveynlerin takdirini kazanan TRT Çocuk’u bu başarıya ulaştıran unsurlardan biri de Türkçemizin kullanım biçimine gösterdiği özen...
Özellikle sosyal medyaya özgü bir dilin oluştuğu, yabancı kelimeler ve kısaltmaların hayatımızda fazlasıyla yer edindiği bir dönemde, çocukların ekranla ilişkisi de düşünüldüğünde Türkçenin doğru kullanımına hassasiyet gösteren bir çocuk kanalının varlığı birçoğumuzun içini rahatlatıyor. Çünkü bir milleti ve millî bilinci oluşturan, sürdüren ve geliştiren en önemli unsurlardan biri yine o milletin kullandığı dildir. Türkçemiz de ortak hafızamızı, kültürümüzü ve geleneklerimizi yansıtması dolayısıyla büyük bir hazine ve onu yaşatacak olan da biziz.

“Türkçe Benim Evim” ile dil gelişimi destekleniyor

Dili doğru anlatmak, onu doğru kullanmak kadar önemli. TRT Çocuk’un 2022 yılında izleyiciyle buluşan “Türkçe Benim Evim” isimli yapımı da bu anlayışla hayata geçirilen projelerden biri. Yapımda, kültürel mirasımız olan Türkçemizin çocuklar tarafından doğru ve güzel kullanılması amaçlanıyor. Çocuklar günlük hayatta kullandıkları kelimelerin yanı sıra, yeni kelimeleri ve bu kelimelerin doğru telaffuzlarını “Türkçe Benim Evim” programıyla öğrenebiliyor.

Türkçemizin doğru kullanımına yönelik üzerimize düşenler hakkında Türk Dil Kurumu Başkan Yardımcısı Dr. Ömer Gök ile görüştük ve kendisinden tavsiyeler aldık.

Bildiğiniz üzere TRT Çocuk Türkçeye katkılarından dolayı “2022 Türk Diline Hizmet Ödülü”ne layık görüldü. Çocukların dil gelişimine katkıda bulunma konusunda TRT Çocuk’un yaklaşımını nasıl değerlendiriyorsunuz?

Türk Dil Kurumunun geleneksel hale gelmiş ödüllerinden bir tanesi de “Türk Diline Hizmet Ödülü”dür. Her yıl şahıslar ve kurumlar arasından Seçici Kurulca belirlenenlere bu ödüller törenle takdim ediliyor. Geçtiğimiz yıl TRT Çocuk, gerek Türkçe hassasiyeti ile ekrana getirdiği çizgi filmler gerek millî ve manevi değerler etrafında inşa ettiği içeriklerle bu ödüle layık görülen kurumlarımızdan biri oldu. İçinde bulunduğumuz bu çağda insana ulaşmanın en kolay yolu ekrandan geçiyor. Elbette çocuğa ulaşmanın yolu da buradan geçiyor. TRT Çocuk bu noktada önemli bir görev üstlenmiş durumda. Kültür ve medeniyetimizin değerlerini çocuklarla buluştururken temiz Türkçemizin en güzel örneklerini sunuyor. Bilhassa konuşmaya daha yeni başlayan yavrularımız başta olmak üzere çocukların ilk olarak TRT Çocuk ile karşılaşmasını onlar ve aileleri için şans görüyorum. Nitekim hem güvenli hem toplumsal hassasiyetlerimize duyarlı hem de konuştuğumuz dilin incelikleriyle örülü bir içerik onları karşılıyor. Dil noktasında buradan beslenen bir çocuğun konuşma becerisinin de daha üstün olacağını düşünüyorum.

Çocukların Türkçeyi doğru kullanması için ailelere ve çocuk medyası sektörünün aktörlerine önerileriniz nelerdir?

Aile pek çok konuda olduğu gibi dil gelişimi açısından da çocuk üzerinde önemli bir etkiye sahiptir. Çocuk aile içinde konuşulan dile göre şekillenir. Bu bakımdan çocuklarla konuşurken veya çocuklu ortamda konuşurken dilimizden çıkana son derece hassasiyet göstermeliyiz. Söz gelimi nezih bir Türkçenin hâkim olduğu bir aile ortamında büyüyen çocuk ile argo veya küfrün sakınılmaksızın kullanıldığı ailede büyüyen bir çocuğun hem gelişimi hem mizacı farklılık gösterir. Sert, kaba konuşmaların ortasında büyüyen bir çocuğun şiddete meyyal olması tesadüf değildir. Bunun için çocuklarla konuşurken dilimize bir kat daha özen göstermeli, kullandığımız kelimelerde son derece seçici davranmalıyız.

Çocuk medyası aktörlerine gelecek olursak aile içinde beklenen hassasiyetin medya sektörümüzden de beklendiğini ifade edebilirim. Nitekim aileden sonra çocukların dil hususunda en fazla muhatap olduğu organlar televizyon ekranlarıdır. Ekranda konuşulan dil çocuk üzerinde o kadar fazla tesir bırakıyor ki çocuklar yeni bir kelime veya kavramla tanıştıklarında onu hemen kullanmak istiyorlar. Bu bakımdan metin yazarlarına büyük iş düşüyor. TRT Çocuk bu noktada oldukça duyarlı ve hassas içeriklere imza atmaktadır. TRT Çocuk vasıtasıyla çocuklarımızın dil yeteneklerinin olumlu manada geliştiğini düşünüyorum. Bu durumu kendi çocuklarımda da müşahede ettiğimi gönül rahatlığıyla söyleyebilirim. Umulur ki diğer aktörler de yetişen neslin dil ile inşa edileceğinden hareketle içeriklerine yön verirler. Türk Dil Kurumu olarak sektörün tüm paydaşlarıyla iş birliği yapmaya, eğitimler, seminerler vermeye hazır olduğumuzu da bu vesileyle ifade etmek isterim.

TRT Çocuk televizyonun yanı sıra sosyal medya hesapları, mobil oyun ve uygulamaları ile TRT Çocuk Dergisi’nde ana dilimizin doğru kullanılmasına büyük özen gösteriyor. Özellikle sosyal medyada kullanılan yabancı kelimelerle dilimizin kirletilmesine yönelik düşünceleriniz ve bu durumla mücadele için atılması gereken adımlar nelerdir?

Yabancı kelimelerle mücadele konusu, aslında bütün kurumlarımızın ve vatandaşlarımızın iş birliğiyle üstesinden gelinecek bir mesele. Bu noktada iş birliklerini önemsiyor, hemen her kurumumuzla ortak komisyonlar kuruyor, ortak çalışmalar yürütüyoruz. Bundan başka eğitimler ve bilimsel toplantılarla hem yurt içinde hem yurt dışında Türkçenin sesi olmaya gayret ediyoruz. Yukarıda da bahsettik: Geleneksel hâle gelen ödüllerimizle Türkçeye katkı sunan kişi ve kurumlara ödüller vererek Türkçeye özen gösterilmesi noktasında teşvikte bulunuyoruz.

Dilimize girmiş veya girmekte olan yabancı kelimelerle söz varlığımızın yabancılaşmasının önüne geçilebilmesi için Türk Dil Kurumunun neden yaptırım uygulamadığı zaman zaman bizlere sorulmaktadır. Şunun altını çizelim: Kurumumuzun mevzuatı kişi ve kurumlar üzerinde herhangi bir yaptırım gücü kullanmamıza imkân vermemektedir. Aslında biz bir yaptırım kullanmaktansa doğru Türkçe kullanımı konusunda teşvik ve iletişim yoluyla ilerlemeyi daha değerli buluyoruz ve bu yolda ilerliyoruz. TRT Çocuk, sizin bahsettiğiniz bu özen ve hassasiyet neticesinde ödüle layık görüldü. Anlatmak istediğim aslında tam da budur. Biz Türkçe için katkı sunan, emek sarf eden herkesi görmeye, desteklemeye ve teşvik etmeye devam edeceğiz.

Çocukların Türkçemizi doğru ve temiz kullanmaları noktasında Türk Dil Kurumu olarak bakış açınız ve yaptığınız çalışmalar nelerdir?

Türkçe bizim ortak paydamız, ortak değerimiz. Bu bakımdan “Dilimiz Kimliğimizdir” şiarıyla yola çıkıyor, yaptığımız her faaliyette titizlikle hareket ediyoruz. Dilimizin zenginliklerini ortaya çıkarmak için projeler gerçekleştiriyor, yayınlar neşrediyoruz. Tarama Sözlüğü, Derleme Sözlüğü, Türkçe Sözlük gibi yayımladığımız sözlüklerle dilimizin binlerce yıllık söz varlığını bir araya getiriyoruz. Kurum olarak popülerlik kaygısı gütmeden dilimize dair nerede yeni bir gelişme varsa takip etmeye çalışıyoruz. Yurt içinde ve yurt dışında Türk diline dair yapılan hangi çalışma varsa kütüphanemize kazandırıp okurlarımızın hizmetine sunuyoruz. Doğrudan çocuklara temas eden çalışmalarımızdan söz edemesek de kurum olarak doğrudan çocuklara temas eden eserleri besleyen ana kaynakları yayımlıyoruz. Bunlar arasında Kutadgu Bilig, Dede Korkut Hikâyeleri, Manas Destanı gibi Türk boylarının yaşantısına ait bilgiler veren eserleri sayabiliriz. Bununla birlikte kardeş kurumumuz olan Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı ile yaptığımız protokol neticesinde “Çocuklar İçin Türk Masallarından Seçmeler” projesinin de paydaşı konumundayız. Yine üzerinde çalıştığımız, Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı ile müştereken ilerlettiğimiz çocukların yaş grubuna göre hazırlanacak olan “Seçme Metinler” çalışmamızın da devam ettiğini sizinle paylaşmış olayım.