Her an değişebilen dünya gündeminde savaş, krizler, yeşil enerji gibi birçok büyük başlık var. Böyle bir dönemde müttefik ülke olmanın getirdiği avantajlar kadar ülkelerin kendi yararına attığı adımlar da oldukça kritik öneme sahip.
Misal, yeşil enerji hedefleri olan Avrupa ülkeleri ABD’deki yeni yasa nedeniyle rahatsız. Bu ülkeler, Amerika'nın iklim dostu ürünler üreten ABD'li üreticilere milyarlarca dolarlık teşvikler sunan yeni Enflasyon Azaltma Yasası’ndan (IRA) şikayet ediyor.
The Washington Post'a göre AB yetkilileri, yasayı "AB sanayi üssüne yönelik agresif bir darbe" olarak görüyor. Zira yasa Amerikalı şirketlere haksız bir avantaj sağlayarak Almanya ve Fransa gibi yerlerde üretimi “mahvedebilecek” bir yasa.
Avrupalılar IRA'dan neden rahatsız?
Enflasyon Azaltma Yasası, yenilenebilir enerji teknolojileri (elektrikli arabalardan ısı pompalarına ve elektrikli endüksiyonlu sobalara kadar her şey) yapan ve kullanan şirketler için vergi indirimleri ve sübvansiyonlar sunuyor ancak yalnızca bu ürünler ABD’de üretiliyorsa...
AB yetkilileri ise bu teşviklerin "Avrupalı şirketleri ABD'li rakipleri karşısında dezavantajlı duruma soktuğunu" söylüyor ve hem işlerini hem de üretim tesislerini Amerika'ya kaptırabileceklerinden endişe ediyor. Pil üreticisi Northvolt’un kararı da bu endişeye bir örnek. Şirket, Almanya'da yeni bir fabrika kurma planlarını erteliyor ve rotasını ABD'ye çevirmeyi düşünüyor.
Avrupa Komisyonu Başkanı Ursula von der Leyen’den de gelen bir cevap oldukça ironik şekilde “Rekabet iyidir” olarak olmuştu. Fakat bu sözlerin ardından ”Ancak bu rekabet eşit şartlara saygı göstermelidir” diyerek devam etmişti.
Peki, IRA neden Avrupa ile bu kadar sorun çıkarıyor? ABD kendi sübvansiyonlarıyla misilleme mi yapacak? Müttefikler arasında yeni bir ticaret savaşı mı çıkıyor? İstanbul Aydın Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Tarık Oğuzlu ile bu soruların yanıtlarını konuştuk.
"ABD'deki yeşil dönüşüm yatırımlarına destek sağlıyor"
Rusya-Ukrayna savaşıyla gelen enerji krizinin ardından, Avrupalı ülkelerin yeşil enerjiye geçme hedefleri de erteleniyor. ABD’de çıkan yasa ise aslında yeşil enerji politikası gereğince bir kolaylaştırma içeriyor. Prof. Dr. Tarık Oğuzlu, prensip itibarıyla Avrupa Birliği’nin hedeflerini kapsayan bu yasanın yeşil dönüşüm isteyen ülkeler için de memnun edici olması gerektiği görüşünde.
“Avrupa Birliği prensip açısından yaklaşmış olsa konuya, Amerika'nın bu kararından memnun olmalı. Çünkü yeşil dönüşüm noktasında direniyor. ABD Devlet Başkanı Biden'ın işte bu enflasyonla mücadele yasası da yeşil dönüşümü gerçekleştirmek isteyen yatırımcılara çok fazla kolaylık tanınmasını hatta devletten sübvansiyon dahi almalarını mümkün kılıyor. Fakat dönüşümü ABD adına hızlandırıyor. Çünkü yardımlardan, sübvansiyonlardan, desteklerden yararlanmaları için ABD’de faaliyet göstermeleri gerekiyor."
"Haksız bir rekabet yaratıyor"
Yani yasanın ABD ve Avrupa arasında ticari rekabeti artırması kesin olarak görülüyor. Yatırımların çoktan buna göre ayarlanıyor olması da Avrupa ülkelerinin ABD’ye itirazlarına neden oluyor diyor Prof. Dr. Oğuzlu:
“Bu haksız bir rekabet yaratıyor. Çünkü birçok Avrupalı şirket maliyetler fazla olduğu için Avrupa’da daha fazla yatırım yapmayacaklar. Daha iyi imkanların sunulduğu Amerika'ya gidip orada yatırım yapacaklar. Bu da Avrupa'nın ABD ile rekabet gücünü mümkün bir şekilde azaltabilecek. Bu yüzden Avrupa ülkelerinde böyle bir endişe var. Hatta Fransızlar çok itiraz ettiler bu konuya. Macron, Biden’la yaptığı görüşmelerde bunu da gündeme getirmişti.”
"Avrupa da benzer hamleler yapabilir"
Oğuzlu, bütün bunların Avrupa'nın da yeni düzenlemeleri açıklanmasını gündeme getirebileceğinden bahsediyor.
“Avrupa’da da benzer destekleyici politikaların gelmesi gündemde. Yani daha korumacı politikalara doğru gidilebilir. ABD’deki yasa böyle bir kapıyı açabilir. Fakat ABD yönetimi Avrupalı şirketlerin bundan olumsuz etkilenmemesi adına da ara kararlar alabilir. Mesela söz konusu desteğin şartlarını yeniden tanımlayıp belki yumuşatılacaktır.”
"Asıl hedef Çin"
Oğuzlu, yasanın “Amerikan şirketleri lehine, Avrupalı şirketler aleyhine bir durum” olduğunu da ekliyor ancak asıl amacın Çin ile ABD rekabeti olduğuna işaret ediyor:
“Ciddi bir soru işareti var. Ama aslında gerçekten ticari bir savaş değil. ABD, zaten Çin'e ve Rusya'ya karşı veriyor olduğu jeopolitik mücadelede yanında Avrupalıları görmek isteyecektir. Zaten de öyle. Çin karşısında, Rusya karşısında. Yani aslında ABD, AB’nin tutumlarını desteklemesini istiyor.”
"Avrupa taraf tutmak istemiyor"
Fakat Oğuzlu’nun dikkati çektiği bir diğer konu Avrupa’nın kafasının karışık olduğu. Avrupa’nın ABD ve Çin arasındaki savaştan rahatsız olduğunu söylüyor. Bir taraf tutmak istemediklerini de ekliyor.
“Fakat buradaki hedef Çin. ABD, Çin’in bu enerji dönüşümü noktasında daha avantajlı olmasını istemiyor. Bunun önünü almak için böyle bir yasa çıkartıyor. ABD yönetimi, yurt dışındaki şirketlerin yeşil enerji yatırımlarını, Amerika'da yapsın istiyorlar. Daha ucuz maliyetlerin olduğu başka ülkelerde yapsın istemiyor. Bunu da korumacı politikalar takip ediyor. Şirketleri eve çağırıyorlar.”
"Enflasyonu diğer ülkelerde artırabilir"
Son olarak, Prof. Dr. Oğuzlu, yasanın adının her ne kadar Enflasyonu Azaltma Yasası olduğunu söylese de bu yasayla diğer ülkelerde fiyatların artacağına işaret ediyor.
“Tüketicinin mallara ucuz erişimi esastır. Yani bu böyleyse küresel krizlere de ithaf edilmeli ama her ülke kendine çekerse birçok insanın birçok ülkede her şeyi daha pahalı almasına neden olur. Bu yüzden bu karar da enflasyonist baskıları tetikleyecektir. ABD’de Enflasyonu Azaltma Yasası ama diğer ülkelerde bu tam tersine neden olacak.”
8ºC
Ankara
