ABD Başkanı Donald Trump'ın, nükleer anlaşmadan tek taraflı olarak çekilmesi sonrası işaretini verdiği yaptırımların ilk aşaması sabah 07.00 itibarıyla devreye girdi.
İran'a yönelik yaptırımlar, 90 ve 180 günlük iki aşamayla yeniden uygulanacak.
Yaptırım neleri kapsıyor?
Yaptırımlar, İran'ın ABD dolarına erişimini, devlet tahvili satmasını, altın ve diğer değerli madenler ile çelik, alüminyum, kömür gibi metallerle ticaret yapmasını engelliyor.
Tahran'a sivil havacılık yaptırımları geri getirilicek. Yaptırımlar kapsamında İran'ın yolcu uçakları ve uçak parçası ithalatı engellenecek.
Para birimi tümen üzerinden ülke dışında gerçekleşecek önemli işlemlere kısıtlamalar uygulanacak.
Ayrıca, ambargoyla ABD'ye İran tarafından yapılan el yapımı halı ve Şam fıstığı ihracatının da önü kesiliyor.
İran'ın dış borcuna bağış yapılması ve satın alınmasına yaptırımlar kapsamında yasak getiriliyor.
"İran'la ilişkilerini sonlandırmayanlar ciddi sonuçlarla karşı karşıya kalacak"
ABD Başkanı Donald Trump, ABD'nin yaptırımlara tamamen uyulmasını sağlamaya kararlı olduğunu ve İran'la ilişkilerini sonlandırmayanların ciddi sonuçlarla karşı karşıya kalacağını vurguladı.
İran'la yapılan nükleer anlaşmayı "felaket" olarak tanımlayan ve ayrılma kararını savunan Trump, şunları söyledi:
"Birçok uluslararası firmanın, İran pazarından ayrılacaklarını açıklamalarından memnuniyet duyuyorum. Bazı ülkeler de İran'dan ham petrol ithalatını azaltacaklarını veya durduracaklarını açıkladılar. Biz bütün ulusları, İran rejiminin ya tehditkar ve istikrarsızlaştırıcı faaliyetlerini değiştirerek küresel ekonomiyle yeniden bütünleşmek ya da ekonomik izolasyon yolunda devam etmek seçenekleriyle karşı karşıya olduğunu ortaya koyacak adımlar atmaya davet ediyoruz."
Trump, selefi Barack Obama tarafından 2015 yılında İngiltere, Almanya, Fransa, Rusya ve Çin ile beraber imzalanan nükleer anlaşmadan ABD'yi 8 Mayıs'ta çekmişti.
Üçüncü ülkeler de ambargo kararından etkilenecek
Yaptırımlardan sadece İran etkilenmeyecek. Ambargo, ABD'nin tek taraflı kararlarına uymayarak İran ile ticaretini sürdüren diğer ülkeleri de kapsayacak. Buna rağmen ABD Hazine Bakanlığı'na bağlı Yabancı Varlıkları Kontrol Ofisi (OFAC) yaptırımlar nedeniyle ülkelerin uğrayacağı zararların tazmin edilmeyeceğini açıkladı.
Trump'ın anlaşmadan ayrılarak İran'a yaptırımları geri getirmesine anlaşmanın tarafı diğer ülkeler tarafından destek verilmedi. Bununla birlikte ABD'nin anlaşmadan çekilmesinin ardından 90 gün geçmesine rağmen Avrupa ülkeleri, İran'ı ABD'nin tek taraflı yaptırımlarından koruyacak ciddi önlemler alamadı. AB, İran'ın anlaşmaya riayet ettiği sürece anlaşmaya bağlı kalacağını duyursa da bunu pratikte nasıl uygulayacağı merak konusu.
Küresel şirketlerin ABD korkusu
İran'da büyük yatırımlar yapan küresel şirketlerin birçoğu ABD'nin yaptırım tehditlerinin ardından birer birer ülkeden çekildi. Güney Pars doğalgaz sahasında İran hükümetiyle 4 milyar 200 milyon avroluk yatırım anlaşmasına imza atan Total, İran’a yönelik yaptırımların sona ermesi sonrasında bu ülke ile iş birliği yapan ilk Batılı şirket olmuştu.
ABD'nin yaptırımları nedeniyle İran'dan çekilen Total, ABD'nin, Fransız ve Avrupalı yetkililerin desteğiyle ülkede yatırım yaptığı proje konusunda özel bir ayrıcalık sağlaması halinde projeye devam edebileceklerini açıklasa da Avrupa ülkeleri şu ana kadar bu konuda bir ilerleme sağlayamadı.
"Yaptırımlar nedeniyle 1 milyon kişi işsiz kalabilir"
İran'da ikinci büyük sektör, petrolden sonra otomotiv. Yaptırımlar otomotiv sektörünü de etkileyecek.
Sektörde çalışanların sayısı 1 milyonun üzerinde. Buna işaret eden İran Çalışma Bakanı Ali Rebii, önceki gün yaptığı açıklamada, "Yaptırımlar nedeniyle yaklaşık 1 milyon kişi işsiz kalabilir ancak bunun olmaması için önlem alacağız" dedi.
Avrupalı otomobil devleri ve Siemens ilişkileri sonlandırdı
İranla nükleer anlaşmanın ardından gözünü İran pazarına diken Avrupalı otomobil üreticileri Peugeot, Renault ve Citroen gibi şirketler ABD yaptırımları nedeniyle Tahran'la ticareti durdurdu.
Almanya'nın Siemens şirketi de AB'nin nükleer anlaşmayı yürürlükte tutabilmek için Tahran'la sürdürdüğü "olağanüstü" çabalara rağmen İran'la ilişkilerini sonlandıran büyük firmalar arasında yerini aldı. İran'ın nükleer programına destek veren Rusya'dan bazı şirketler de İran'la ticareti askıya aldı. Bunlardan en dikkati çekeni ise Rusya’nın demir çelik üreticileri MMK ile Severstal şirketlerinin İran'a çelik ihracatını durduklarını açıklamasıydı.
Dünyanın en büyük üçüncü konteyner işletmecisi CMA CGM şirketi de ABD yaptırımlarından korunmak amacıyla İran piyasasından çekildiğini duyurdu. CMA CGM ile İran Denizcilik Kurumu arasında, 2016'da, ortak hatların işletimi, faaliyet alanları değişimi veya kiralanması ile terminallerin kullanımı konularını içeren bir iş birliği anlaşması imzalanmıştı.
Boeing ve Airbus anlaşmaları iptal
Nükleer anlaşmanın ardından Obama yönetimi, İran'a 1979'daki devrimden bu yana uygulanan sivil havacılık ambargosunu kaldırdı.
İran, ABD'li uçak üreticisi Boeing şirketiyle 2016'da ülkenin ulusal havayolu şirketi İran Air için 80 uçak, 2017'de de Aseman Havayolları için 30 uçak almak için toplamda yaklaşık 20 milyar dolarlık anlaşma imzalamıştı.
Tahran yönetimi ayrıca Fransız Airbus ile de 2016'da 100 uçak için 19 milyar dolarlık anlaşma imzalamıştı ancak, Trump'ın çekilme açıklamasının ardından ABD Hazine Bakanı Steven Mnuchin, Boeing ile Airbus'ın, İranlı şirketlere yolcu uçağı satma lisanslarının iptal edildiğini duyurdu.
ABD 5 Kasım'da "İran petrolüne ambargo" peşinde
ABD'nin İran'a yönelik ikinci yaptırım paketi 4 Kasım'da 180 günlük sürenin dolmasının ardından 5 Kasım'da devreye girecek. Bu tarihten itibaren İran Ulusal Petrol Şirketi, İran Petrol Ticaret Şirketi ve Ulusal Tanker Şirketi'ne uluslararası kısıtlamalar getirilirken, ekonomisi büyük ölçüde petrole dayalı İran'dan petrol ve ürünlerinin satışına yaptırımlar uygulanacak.
İran Ulusal Petrol Şirketi'ne göre, ülkenin yaklaşık 150 milyar varil ham petrol rezervi ve 33,5 trilyon metreküp doğalgaz rezervi bulunuyor.
Petrol İhraç Eden Ülkeler Örgütü (OPEC) içinde Venezuela ve Suudi Arabistan'ın ardından en büyük üçüncü petrol rezervine sahip olan İran, dünyada da Kanada'nın ardından en büyük dördüncü petrol rezervine sahip ülke konumunda.
İran'ın şu anda günlük ortalama 2 milyon 200 bin varil olan ham petrol ihracatının yarısı Çin ve Hindistan'a, yüzde 25'i Avrupa ülkelerine bir kısmı da Güney Kore ve Japonya'ya gönderiliyor. Yaptırımlar nedeniyle İran'ın petrol ihracatının ilk etapta günlük ortalama 500 bin varil azalacağı öngörülüyor. Güney Kore ve Japonya hükümetlerinin ABD'den İran petrol ihracatı için muafiyet arayışları sonuç vermedi. Bu ülkelerin ikinci aşama yaptırımların devreye gireceği kasıma kadar İran'dan petrol ihracatını durduracağı öngörülüyor.
İkinci aşama yaptırımların devreye girmesiyle bu rakamın 1 milyon varile düşmesi öngörülüyor. Bu da yaklaşık 60 milyar dolar olan İran’ın yıllık petrol gelirinin 27 milyar azalması anlamına geliyor.
Hükümet Sözcüsü Muhammed Bakır Nobaht, İran’a yılda 95 milyar dolar girdiğini, bunun büyük kısmının 2015’te varılan nükleer anlaşmanın ardından tekrar başlayan petrol ihracatından kaynaklandığını açıklamıştı.
Kaynak: AA
9.5ºC
Ankara
