Çin, Uluslararası Atom Enerjisi Ajansının (UAEA) bu hafta Viyana'ya yaptığı toplantılarda, AUKUS'un nükleer silahların yayılmasına yol açacağını savunarak, ajansın anlaşmaya destek vermemesini istedi.
UAEA Genel Direktörü Rafael Mariano Grossi’nin anlaşma kapsamındaki nükleer güvenceleri değerlendirdiği raporunu 9 Eylül'de üye ülkelere sunmasının ardından Pekin raporla ilgili endişelerini dile getirdi.
Çin'in Viyana'daki Birleşmiş Milletler (BM) ve diğer uluslararası kuruluşlar nezdindeki Daimi Temsilcisi Vang Çun, UAEA'nın bu hafta yapılan Guvernörler Kurulu toplantısında, Grossi'nin raporunun ABD, İngiltere ve Avustralya'nın açıklamalarını taraflı şekilde aktardığı, diğer üye ülkelerin nükleer silahların yayılmasına ilişkin kaygılarına yer vermediği gerekçesiyle eleştirdi.
"UAEA yetkisini aşıyor"
Grossi'nin raporunda yetkisini aştığını, AUKUS'nin Nükleer Silahların Yayılmasını Önleme Anlaşması'nı (NPT) ihlal edip etmediğine dair yanıltıcı sonuçlara yer verdiğini savunan Vang, şunları kaydetti:
"UAEA Genel Direktörü, üç ülkenin nükleer silah paktına destek vererek yanlış ve bir o kadar da tehlikeli bir yola girmemeli. UAEA, nükleer yayılmayı önlemek üzere kurulmuş bir örgüt olarak, AUKUS ülkelerinin nükleer silahları yayma eylemlerine destek vermesi halinde kendi tüzüğünü ve NPT'yi ihlal etmiş olur. Bu davranış ne tüzüğe uygun ne de yasaldır."
UAEA'nın haziranda anlaşmayı gündemine almasının ardından Grossi AUKUS ülkelerinin temsilcileriyle temasa geçmiş, akabinde taraflar arasında teknik görüşmeler yürütülmüştü.
Grossi, hafta başında, raporunu sunarken yaptığı açıklamada, ülkelere iş birliği için teşekkür ederken, UAEA'nın nükleer yayılmanın önlenmesi ilkesi doğrultusunda hareket edeceğini vurguladı.
Raporun içeriği henüz bilinmezken Çin'in itirazlarından, anlaşmanın nükleer silahların yayılmasını önleme düzenlemelerine uygun olduğuna dair sonuçlar içerdiği anlaşılıyor.
Nükleer yayılma tartışması
ABD ve İngiltere denizaltıları çalıştıran nükleer reaktörlerin, seyreltilmiş nükleer maddeleri mühürlenmiş olarak sakladığı, dolayısıyla nükleer silah üretiminde kullanılmasının söz konusu olmadığını savunurken Çin, sorunun nükleer maddelerin nereye konulduğu değil yayılması olduğunu vurguluyor.
Nükleer kontrol, güvenlik ve yayılma sorunun üç ülke arasında iş birliği ile halledilemeyeceğini vurgulayan Çinli yetkililer, UAEA'nın anlaşmaya müdahale etmesi ve NPT'ye aykırılığını ilan etmesi gerektiğini savunuyor.
ABD, İngiltere ve Avustralya liderleri, 16 Eylül 2021'de AUKUS Anlaşması ile Avustralya'ya nükleer enerji ile çalışan denizaltı teknolojisini aktaracaklarını açıklamıştı.
Açıklamada Çin’in adı anılmasa da üç ülkenin “artan bölgesel güvenlik endişelerine” yaptıkları ortak vurgu, iş birliğinin Pekin’in bölgedeki askeri gücünü dengelemeye yönelik bir pakt olduğu yorumlarına yol açmıştı.
Avustralya nükleer denizaltı filosu kuracak
AUKUS iş birliği ABD ve İngiltere'nin Avustralya’ya nükleer enerji ile çalışan denizaltılardan bir filo oluşturmasına yardım etmesini öngörüyor. Filonun Güney Avustralya eyaletinin başkenti Adelaide’da konuşlandırılması planlanıyor. Anlaşmanın hayata geçirilmesi halinde Avustralya nükleer enerjiyle çalışan denizaltılara sahip 7. ülke olacak, nükleer silaha sahip olmayıp bu türden harp araçlarına sahip tek ülke haline gelecek.
Nükleer denizaltılar
ABD ve İngiltere'nin Avustralya'ya sağlamayı istediği nükleer enerjili denizaltılara sahip 6 ülke bulunuyor. Bunların tamamının Pasifik bölgesinde çıkarları olan ülkeler olması dikkati çekiyor.
ABD, nükleer enerjiyle çalışan 68 denizaltı ile bu alanda başı çekerken, onu 29 ile Rusya, 12 ile Çin, 11 ile İngiltere, 8 ile Fransa ve 1 denizaltı ile Hindistan izliyor.
4.1ºC
Ankara
