AB ve G7 ülkelerinin, Rusya'dan deniz yoluyla taşınan dizel ve sıvı yakıt (fuel-oil) gibi çeşitli rafineri petrol ürünlerine yönelik ithalat yasağı ve bu ürünlere tavan fiyat uygulaması 5 Şubat 2023'te devreye girdi. Yasak, Rusya'nın üç ana grupta ihraç ettiği petrol ürünlerini kapsıyor. Bu ürünler dizel, hafif distilatlar (nafta ve bazı benzin bileşenleri) ve artık yakıtlar (akaryakıt ve ikincil rafineri ham maddeleri) olmak üzere gruplanıyor.
AB ve G7 ülkeleri, Rusya'nın üçüncü ülkelere yapacağı rafineri petrol ürünleri ihracatına da sınırlamalar getirdi. Bu çerçevede, Batı ülkeleri Rusya'ya yüksek ve düşük değerli rafineri ürünleri olmak üzere iki farklı tavan fiyat uygulama kararı aldı. Burada ham petrolden ucuz ve ham petrolden pahalı rafineri ürünler iki sınıfa ayrıldı.
Rus dizeli ve gaz yağına varil başına 100 dolar, daha ucuz sıvı yakıt ve açık renkli petrol ürünlerine de varil başına 45 dolar tavan fiyat getirildi. Böylece AB şirketlerinin Rusya'dan üçüncü ülkelere rafineri petrol ürünleri ihracatına ancak söz konusu ürünün belirlenen tavan fiyatın altında satılması halinde taşımacılık, sigorta ve finansman gibi çeşitli hizmetleri sunabilmesi sağlandı.
Söz konusu yasaklar, Rusya'nın Ukrayna'da 24 Şubat 2022'de başlattığı savaş sonrası Avrupa'nın Rus ekonomisine yaptırımlarla zarar verme hedefi kapsamında devreye girdi. AB ülkelerinin Rusya'dan deniz yoluyla taşınan petrole yönelik ithalat yasağı ve varil başına 60 dolar tavan fiyat kararlarının uygulanmasına da 5 Aralık 2022'de başlanmıştı.
Gerçek zamanlı veri takip şirketi Vortexa'nın Başekonomisti David Wech, yasağın ilk yılında Avrupa ve Rusya'nın ticaret ortaklarının nasıl değiştiğini gösteren bir veri setini Anadolu Ajansı için hazırladı.
Savaş öncesinde (2021) AB, Norveç, İsviçre ve Birleşik Krallık dahil Avrupa'nın dizel ithalatında Rusya'nın yüzde 57 olan payı, yasağın üzerinden geçen bir yılda sıfıra indi.
Avrupa Rus dizel tedarikinin tamamını Orta Doğu, Hindistan, ABD ve Türkiye'den dizel ithalatını artırarak ikame etti.
Avrupa'nın dizel ithalatında ABD ve Hindistan'ın 2021'de yüzde 5'er olan payı, son üç ayda her iki ülke için de yüzde 20'nin üzerine çıktı.
AB, yaptırım uyguladığı Rus petrolünün en büyük alıcısı konumuna gelen Hindistan'dan rafine petrol ürünleri alımını rekor seviyede sürdürüyor. AB'nin enerji arz güvenliğini sağlamak için kendi yaptırımlarının çevresinden dolaşması, Rusya'ya yönelik ambargo tutumundaki çelişkiyi ortaya koyuyor.
Rus dizeline yeni rotalar eklendi
Rusya ise dizel ihracatının büyük kısmını başta Brezilya olmak üzere Latin Amerika, Türkiye ve Afrika'ya kaydırdı.
Bu ülkelere 2021'de Rus dizelinin yüzde 16'sı ulaşırken, yasağın üzerinden geçen ilk yılda bu oran yüzde 75'e çıktı.
Rusya, günlük 1 milyon varil seviyesindeki dizel ihracatını halihazırda Türkiye, Latin Amerika, Kuzey Afrika, diğer Afrika ülkeleri, Asya ve Orta Doğu ülkelerine gerçekleştiriyor.
Rus ürünleri Süveyş'in doğusundaki pazarlara gidiyor
Avrupa, yasak kapsamındaki bir diğer ürün grubu olan hafif distilatlarda kaynak ve alternatif ikamesini dizelde olduğu gibi gerçekleştiremezken, artık yakıtlar ürün grubunda ise kısıtlı tedarik nedeniyle kısmen sağladı.
Avrupa'nın savaş öncesinde hafif distilatlar tedariki günlük 1,2 ila 1,5 milyon varil arasında değişirken, bu rakam Rus ürünlerine yasak sonrasında hızla geriledi. Avrupa'nın hafif distilatlar ithalatı 1-25 Ocak itibarıyla günlük 1 milyon varilin altına indi. Rusya, son bir yıldır ithalattan neredeyse hiç pay almadı.
Avrupa, artık yakıtlarda Rusya ürünlerinin yerini Kuzey Amerika, Türkiye, Hindistan ve Orta Doğu'dan ithalatı artırarak doldurdu.
Rusya'nın hafif distilat ürünlerinde "dost ülkelere" ihracatı Asya başta olmak üzere katlanırken, artık yakıtlar ihracatının büyük kısmı da Asya ve Orta Doğu piyasalarına gidiyor.
Rusya'nın dizel ihracatında rotalar değişse de hacimde büyük değişiklik görülmedi ancak diğer iki ürün grubundaki hacim özellikle ihracat destinasyonu olan ülkelerdeki ekonomik görünümün de yavaşlamasıyla son aylarda gerileme gösterdi.
4.2ºC
Ankara
