Çekişmelerin odağındaki Mali'de neler oluyor?

Uzun bir süredir siyasi, askeri ve ekonomik istikrarsızlığın pençesindeki Mali, terör örgütlerinin tehdidinin artması nedeniyle hem Fransa'dan hem de Birleşmiş Milletler (BM) ve Avrupa Birliği (AB) gibi uluslararası kuruluşların askeri ve sivil güçlerini topraklarında barındırıyor.

Eski sömürgesi olan Mali'de siyasi istikrarsızlık ve El Kaide bağlantılı gruplarıyla mücadele gerekçesiyle 11 Ocak 2013'te Serval operasyonunu başlatan Fransa, bu ülkeye önce 3 bin ardından da 1500 asker konuşlandırdı.

Fransa, bu operasyonu 15 Temmuz 2014'te sona erdirse de askerlerini çekmeyip Moritanya, Çad, Nijer, Burkina Faso'ya konuşlandırarak faaliyetlerini "Barkhane Operasyonu" adıyla Sahel bölgesine genişletti.

Ancak, Fransa'nın çekileceğini açıklamasının ardından Mali'li yöneticilerin Rus paralı milis grubu Wagner'in ülkede konuşlanması konusunda anlaşmaya vardığı iddia edildi. Bu iddia ne Rus ne de Malili yetkililer tarafından yalanlandı.

Rus Wagner milislerinin ülkedeki varlığına başta Fransa olmak üzere, ABD, Almanya ve AB'den tepkiler geldi. Peki, Mali'deki Rus ve Fransız varlığı ne durumda? 

Yabancı güçlerin etkisi

Coğrafi keşiflerin ardından başlayan ve Sanayi Devrimi ile hızlanan sömürgecilik yarışında Fransa’nın en büyük kolonileri Afrika’da oldu. Fransa, Afrika’nın yaklaşık 20 ülkesindeki sömürge geçmişi ile güçlü bir dil, tarih ve siyasi etkiye sahip.

Fransız şirketlerinin petrole ve doğal gaza ilgisi bir hayli fazla. Fransız enerji devi Total şirketinin, doğal gaz ve petrol üretiminin yüzde 28'i Afrika'ya dayanıyor.
Mali'de 70’den fazla istasyonu bulunan Total, Serval Operasyonu'ndan sonra Taoudéni havzalarında petrol arama faaliyetlerine başladı.

Fransız nükleer enerji şirketi Orano Group ve madencilik şirketi Compagnie minière de l'Ogooué ülkedeki altın, bakır, gümüş ve özellikle de uranyum madenlerinin büyük çoğunluğunu işletiyor.

Rus paralı milis grubu Wagner’in ülkede konuşlanacağı iddilarının gündemde olduğu süreçte, son gelişme geçtiğimiz günlerde meydana geldi. Fransa'nın 2014'ten bu yana Sahel'de yürüttüğü Barkhane Operasyonu'na ait unsurlar, Mali'nin kuzeyindeki Kidal bölgesinden çekildi.

Fransa Genelkurmay Başkanlığından yapılan açıklamada, Kidal'daki son lojistik konvoyunun, bölgeden 12 Ekim'de ayrıldığı duyuruldu.

Sahel'de Barkhane sonrası Wagner dönemi mi başlıyor?

Rusya, Sovyetler Birliği döneminde tesis edilen ilişkileri yeniden kazanmak istiyor. Bu istekte, yükselen Afrika’nın ekonomisinden pay almak, azalan Fransa-ABD nüfusuna karşı askeri olarak varlık göstermek gibi birçok neden yer alıyor.

Son yıllarda artan terör saldırıları ve istikrarsızlık Rusya için yeni bir dönemin kapılarını açtı diyebiliriz. Vlademir Putin’in yönetime gelmesiyle Afrika ile ilişkilere özel bir önem veren Rusya, siyasi, ekonomik ve askeri olarak birçok başarıya imza attı.

Askeri ve teknik iş birliği alanında Rusya, Afrika kıtasını önceliyor. Zira Afrika ülkeleri, 1960-1980 yılları arasında ithal edilen Sovyet yapımı silah ve askeri teçhizatları günümüzde de kullanmaya devam ediyor. Aynı zamanda, günümüzde Afrika ordularında SSCB ve Rusya’da eğitim almış birçok uzman görev yapıyor.
Bu nedenlerle pek çok Afrika ülkesi, elindeki Rus yapımı askeri teçhizatın modernizasyonu ile yakından ilgileniyor.

[Grafik: TRT Haber]

Mi sınıfı helikopterler, Su ve Mig sınıfı uçaklar, Pantsir-S1, Kornet-E, Tor-M2E hava savunma sistemlerinin yanı sıra tanklar, zırhlı personel taşıyıcıları ve uzun namlulu silahlar, Afrika ülkelerinde en çok talep gören Rus yapımı silah ve askeri araçlar.

Buna ek olarak, Rusya ayrıca Afrikalı ortaklara, öncelikle sınırları ve önemli tesisleri korumak için kullanılan insansız hava araçları ve radar istasyonları dâhil olmak üzere çok çeşitli gözetim ve kontrol araçları ihraç ediyor.

Rusya’nın önde gelen düşünce kuruluşlarından Valday Tartışma Kulübünce yayımlanan “Rusya’nın Afrika’ya Dönüşü: Strateji ve Beklentiler” adlı raporda, askeri-teknik alandaki iş birliğinin Rusya ile Afrika arasındaki ilişkilerde yaklaşık son 20 yıldır tekrar özel bir konuma sahip olduğu vurgulanıyor.

Dünyanın en büyük ikinci silah ihracatçısı konumundaki Rusya, Afrika ülkelerinin en büyük silah tedarikçisi konumunda ve pazar payını giderek yükseltiyor.

Afrika'nın toplam silah ithalatının yüzde 35'i Rusya tarafından karşılanıyor. Afrika’ya yapılan satışlar, Moskova’nın askeri ihracatının ise yaklaşık üçte birini oluşturuyor.

Mali’de Fransa-Cezayir gerginliği

Cezayir Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Ammar Bellani'nin, Mali'deki yabancı milislerin Cezayir tarafından finanse edildiğine ilişkin yabancı basında çıkan iddiaları yalanladı.

Bellani, hiçbir gerçeğe dayanmayan iddiaların, Cezayir'deki eski Fransa Büyükelçisi Bernard Emiee'nin yönettiği Fransız İstihbaratına tabi Dış Güvenlik Müdürlüğüne bağlılığıyla bilinen medya tarafından çıkarıldığını belirtti.

Ammar Bellani, açıkça adını vermeden, olayın ko mşu bir Arap ülkesi tarafından yapılan skandal ve utanç verici bir manipülasyon olduğunun altını çizdi.

Fransız Mondafrique haber sitesi dün yayınladığı bir haberde, Cezayir'in Mali yönetimiyle paralı Rus Wagner milislerinin getirilmesi operasyonunun finansmanı konusunda anlaştığını yazmıştı.

Peki, Fransa’nın haricinde hangi güçler bulunuyor?

BM güçleri

Ülkedeki siyasi ve askeri istikrarı sağlamak için Birleşmiş Milletler Çok Boyutlu Entegre İstikrar Misyonu (MINUSMA), Güvenlik Konseyi'nin 25 Nisan 2013 tarihli 2100 sayılı kararıyla, Mali’deki siyasi süreçleri desteklemek ve güvenlikle ilgili bir dizi görevi yerine getirmek için kuruldu.

Ağustos 2021 itibarıyla başkent Bokamo’da asker ve sivil 18 bin 263 personel var.

Türk askerleri de 2018’den beri MINUSMA’da görev alıyor.

Türk Silahlı Kuvvetleri’nin, BM'nin Mali ve Orta Afrika Cumhuriyeti'ndeki misyonlarına katılımına ilişkin verilen yetkinin 1 yıl daha uzatılmasıyla ilgili tezkere de bugün Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) Genel Kurulu'nda görüşülecek.

Reuters: Mali’de cunta yönetimi Wagner ile anlaştı

Avrupa Birliği güçleri

Fransa’nın Barkhane Operasyonu’nun sonlandıracağını açıklamasının ardından Avrupa ülkelerinden oluşan Takuba Görev Gücü’nün daha etkin olması hedefleniyor.

Adını Sahel’deki Touareg etnik grubunun kullandığı “Takoba” kılıcından alan Takuba Görev Gücü’nde Fransa, İsveç, Estonya, İtalya, Belçika, Hollanda, Portekiz ve Çekya’dan 500’e yakın asker görev yapıyor.

2020'de kurulan Takuba'ya Fransa'nın yakın müttefikleri Almanya, İspanya ve İngiltere ise katılmayı reddediyor.

Sahel'de Barkhane sonrası Wagner dönemi başlayabilir

Yaklaşık 5 bin askerin görev yaptığı Barkhane Operasyonu'nun sonlandırılmasıyla Sahel'deki güvenlik krizinin çözümünde ana aktörün Wagner olabileceği belirtiliyor.
Wagner paralı askerleri, konuşlandıkları ülkelerde, yerel orduları eğitiyor, önemli isimleri koruyor, isyancı veya terörist gruplarla savaşıyor ve sıcak noktalarda altın, elmas ve uranyum madenlerinin güvenliğini sağlıyor.

Rus paralı askerlerin, Libya, Orta Afrika Cumhuriyeti, Sudan, Mozambik, Gine, Gine Bissau, Madagaskar, Zimbabve ve Angola'da faaliyetlerde bulunduğuna inanılıyor.

[Harita: TRT Haber]

Mali’de Rus paralı askerleri: Wagner

Öncelikle şunu belirtmek lazım ki Rus paralı askeri grubu Wagner’in Mali’de olduğuna dair henüz elde kesin kanıtlar yok. Ancak güçlü iddialar mevcut. Şimdi o iddialara ve verilen cevaplara bakalım...

[Grafik: TRT Haber]

Amerikan basınında, Mali'de darbenin ardından kurulan asker ağırlıklı geçiş hükümeti ile Rus Wagner grubunun, Mali ordusunun eğitimi ve üst düzey yetkililerin korunmasını öngören anlaşma imzalamak üzere olduğu iddia edildi.
Haberde yaklaşık 1000 paralı askerin, Mali'ye gidebileceği ve buna karşılık aylık 10,8 milyon dolar ödeme yapılacağı öne sürüldü.

Öte yandan Rus medyasında son dönemlerde yer alan iddialara göre, Wagner milisleri Mali’de konuşlanmaya başladı.

Fransa’dan tepki

Fransa Savunma Bakanı Florence Parly, bu iddialara, "Eğer Malili yetkililer, Wagner grubuyla böyle bir anlaşma imzalayacak olursa bu durum endişe verici olmasının yanı sıra Sahel ülkelerini desteklemek için yıllardır yaptığımız ve yapmayı planladığımız her şeyi anlamsız kılar" ifadeleriyle tepki göstermişti.

Almanya Savunma Bakanı Annegret Kramp-Karrenbauer de Mali'yi, Wagner şirketi ile anlaşmaması konusunda uyararak, "Böyle bir anlaşma, Almanya'nın Fransa, Avrupa Birliği ve BM ile birlikte 8 yıldır Mali'de yaptığı her şeyle çelişiyor" dedi.

Mali hükümeti, Wagner ile anlaşılacağı iddialarını yalanlamadı

Yalanlama yok

Mali'de 24 Mayıs'taki darbeden sonra kurulan geçiş hükümetinin başbakanı Choguel Kokalla Maiga, Rus güvenlik şirketi Wagner ile anlaşma yapılacağı yönündeki iddiaları yalanlamadı ve "B planına ihtiyaç duyulduğunu" söyledi.
Maiga, basına yaptığı açıklamada, Mali ile Wagner arasında paralı asker konuşlandırılmasına ilişkin bir anlaşma imzalanacağı iddialarına yanıt verdi.

Fransa'nın sonlandıracağını duyurduğu Barkhane Operasyonu'na atıfta bulunan Maiga, "Ortaklarımız bazı alanlardan çekilme kararı aldığında ve yarın çekildiklerinde ne yapacağız? B planımız olmasın mı?" ifadesini kullandı.

Öte yandan, Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov ve Malili mevkidaşı Abdoulaye Diop, yaptıkları ikili görüşme sonrasında, ülkeye Wagner grubunun gelmesine ilişkin görüşmelerin yürütüldüğü iddiasını yalanlamadı.

Lavrov, Mali hükümetinin "Rus özel şirketlerini" ülkeye çağırma hakkı olduğunu vurgularken, Mali Dışişleri Bakanı Diop ise ülkenin güvenliği konusunda Rusya'yla iş birliği yapmak istediğini dile getirdi.

"Fransa Mali’den gitmiyor"

Fransa Savunma Bakanı Florence Parly, Rus güvenlik şirketi Wagner ile Mali arasında anlaşma imzalanacağı iddialarına tepki göstererek, Fransa'nın Mali'den gitmeyeceğini söyledi.

Fransız basınında çıkan haberlere göre, Parly, 1000 Rus paralı askerin Mali'ye gönderileceği iddialarının ardından bu ülkeye ziyarette bulundu.

Malili mevkidaşı Albay Sadio Camara ile görüşmeden basına açıklamalarda bulunan Parly, Malili yetkililerin Wagner konusundaki duruşunu netleştirmek amacıyla bu ziyareti düzenlediğini kaydetti.

Fransa Savunma Bakanı Parly, paralı askerlerle aynı yerde bulunmayacaklarının altını çizerek, Barkhane Operasyonu'nda sayıyı azaltsalar bile Fransa'nın Mali ve Sahel'deki çabalarının devam edeceğini dile getirdi. Parly, "Fransa (Mali'den) gitmiyor. Sahel'deki güvenlik güçlerini desteklemeye devam edecek" ifadesini kullandı.

Bu iddialara sessiz kalmayan bir ülke daha vardı. Wagner iddialarının ardından, ABD Afrika Kuvvetleri Komutanlığı (AFRICOM) Komutanı Orgeneral Stephen Townsend, geçen hafta, ABD'in Mali'yle uzun süreli ortaklığını sürdürmek istediğini söyledi.

"Fransa tek taraflı hareket ediyor"

Mali Başbakanı Choguel Kokalla Maiga, Rus güvenlik şirketi Wagner'in ülkede konuşlanacağı iddialarının gündeme geldiği bir zamanda Mali'den çekilme kararı alan Fransa'yı, tek taraflı hareket etmekle suçladı.

Maiga, Birleşmiş Milletler Genel Kurulu'nda yaptığı konuşmada, Fransa'nın, Barkhane Operasyonu'na son verme kararıyla Mali'yi bir oldubittiyle karşı karşıya bıraktığını ve terk ettiğini, bu yüzden güvenliğin sağlanması için yeni yollar aramaya giriştiklerini belirtti.

Mali Başbakanı Maiga, Fransa'nın Malili yetkilerle gerekli istişareleri yapmadan tek taraflı çekilme kararı almasının üzüntü verici olduğunu kaydetti.

Ancak bu iddiaya da hemen cevap geldi. France 24'ün haberine göre, Fransa'nın Sahel'de yürüttüğü Barkhane Operasyonu'nun komutanı Laurent Michon, Moritanya'da düzenlediği basın toplantısında, Mali'nin kuzeyindeki 3 üsten çekilmeye yönelik kararla ilgili son 2 yıldır çalışıldığını belirtti.

Bu planın, G5 Sahel ülkeleri liderleriyle Bamako ve Niamey'de yapılan toplantıda hazırlandığını kaydeden Michon, bunun çekilme olmadığını, bu 3 garnizonda Fransa'nın sembolik sayıda askerinin bulunduğunu kaydetti.

Fransa Savunma Bakanı Florence Parly, yaptığı açıklamada, "Fransa'nın çekilmesi diye bir şey yok" ifadesini kullandı.

Rusya-Mali askeri ilişkileri

Rusya ve Mali arasındaki ilişkileri, 1994’te imzalanan savunma anlaşması ile ivme kazandı. Her ne kadar Fransa ile askeri, siyasi ve ekonomik ilişkileri derin olsa da Mali, 2019’da Rusya ile savunma anlaşmasını yeniledi.

Hâlihazırdaki yönetimin Savunma Bakanı Sadio Camara ve bazı diğer üst düzey yöneticiler Rusya’da eğitim aldı.

Mali, Rusya'dan gönderilen MI-171 tipi 4 helikopter ile silah ve mühimmatı teslim aldı.

Rusya'dan gönderilen askeri ekipmanlar, Bamako Havalimanı'nda düzenlenen törenle Savunma Bakanı Sadio Camara'ya teslim edildi.

Burada gazetecilere açıklama yapan Camara, silah ve mühimmatların Rusya'nın armağanı olduğunun altını çizerek, "MI-171 tipi 4 helikopteri ise Aralık 2020'de imzalanan, Haziran 2021'de yürürlüğe giren askeri iş birliği anlaşması kapsamında dost ülke Rusya'dan satın aldık" dedi.

Camara, askeri iş birliği anlaşmasının "kazan-kazan" temeline dayandığının altını çizerek, teslimatların bu kadar kısa sürede yapılmasından da memnuniyet duyduklarını dile getirdi.

Rus milis gücü Wagner Afrika'da

Siyasi istikrarsızlıkla boğuşan Afrika, devlet dışı örgütler, iç çatışma ve terör örgütlerinin kol gezdiği bir coğrafya aynı zamanda. Kimi zaman devletler ya da hükümet başkanları otoritelerini yabancı devletlerle yapılan anlaşmalarla, kimi zamanda kiralık milislerle sağlamaya çalışıyor. Orta Afrika Cumhuriyeti bu konudaki en sıcak noktalardan birisi.

İç savaşın uzun yıllardır devam ettiği Orta Afrika Cumhuriyeti, Rusya ile ilk önce askeri iş birliği anlaşması imzaladı. Anlaşma doğrultusunda, Rus askeri danışmanlar, resmen Orta Afrika Cumhuriyeti resmi hükümetinin bulunduğu Bangui'de faaliyet göstermeye başladı.

[Grafik: TRT Haber]

Rus özel askeri şirketi Wagner Grubu için çalışan sözleşmeli askerlerin de Orta Afrika Cumhuriyeti’nde faaliyet gösterdiğine dair çeşitli raporlar mevcut. Söz konusu raporlarda, Wagner Grubu’na bağlı askerlerin, Orta Afrika Cumhuriyeti’nin kuzeyinde Çin enerji şirketlerine ait petrol sahalarına çeşitli saldırılar düzenleyen isyancı gruplarla birlikte çalıştığı da öne sürülüyor.

Öte yandan, belgesel çekimi için Orta Afrika Cumhuriyeti'nde bulunan 3 Rus gazetecinin, kimliği belirsiz kişilerce 2017’de öldürülmeleri de Rus ve dünya kamuoyunu uzun süre meşgul etmişti. Rus medyasında yer alan iddialarda, öldürülen gazetecilerin Wagner Grubu ile ilgili bir belgesel çekimi için bir süredir Orta Afrika Cumhuriyeti'nde bulunduğu öne sürülmüştü.