Cezayir-Fransa: 1968 anlaşması ne anlatıyor?

Fransa Başbakanı François Bayrou, geçtiğimiz günlerde göç konulu bakanlar kurulu toplantısında, ülkesinin Cezayir vatandaşlarına özel statü tanıyan 1968 tarihli anlaşmanın gözden geçirilmesi gerektiğini söyledi.

Cezayir ise, Fransa'nın anlaşmayı gözden geçirme talebine kesin bir şekilde karşı çıkarak, "ültimatomları, tehditleri ve süre dayatmalarını" reddettiğini ve mütekabiliyet ilkesini uygulayacağı vurguladı. Peki, iki ülke arasında gerilimi tırmandıran bu anlaşma nedir? Neyi amaçlıyor?

Fransız sömürgeciliğinin sona ermesi ve Cezayir'in 1962'de bağımsızlığını kazanmasının ardından 18 Mart 1962'de, "Kimlik kartı sahibi her Cezayirlinin, mahkeme kararıyla yasaklanmadığı sürece Cezayir ile Fransa arasında seyahat etme hakkına sahip olduğu" hükmünü içeren Evian Anlaşmaları imzalandı.

Bu anlaşmalar Cezayirlilere iki ülke arasında serbest dolaşım hakkı tanıyordu, ancak 1962 yazında yaşanan kitlesel göç durumu değiştirdi ve serbest dolaşım Cezayirlilere avantaj sağlayan bir hal aldı.

1963 yılı başlarında Fransa, bazı Cezayirli işçilere kısıtlamalar getirmeye başladı.

1964'te göç hacmini düzenlemek için bir anlaşma imzalandı. Bu anlaşma sabit süreliydi ve yalnızca işçileri ilgilendiriyordu, ancak 1966'da iptal edildi ve bu da 1968'de yeni bir anlaşmanın imzalanmasına yol açtı.

Fransa-Cezayir göç anlaşması

Cezayir ile Fransa arasında göç anlaşması, Cezayir'in bağımsızlığından 6 yıl sonra 27 Aralık 1968'de imzalandı. Bu belge, 1962 yılında Cezayir'in Fransız sömürgeciliğinden bağımsızlığı için referandum yapılmasını öngören Evian Anlaşması'nın devamı niteliğinde.

Dönemin Cezayir Dışişleri Bakanı Abdulaziz Buteflika liderliğinde yürütülen müzakerelerde varılan anlaşma, Cezayirlilere genel Fransız yasalarına kıyasla özel ve istisnai bir statü tanıyarak, iki ülke arasındaki ikili ilişkilerde önemli bir eksen oluşturdu.

Fransa, İkinci Dünya Savaşı'ndan (1939-1945) sonra işgücü açığını kapatmak için Cezayirli işçileri yoğun bir şekilde kullandı. Sonuç olarak, bu anlaşma Cezayirli işçilerin hareketini örgütlemek ve Fransa'daki haklarını garanti altına almak için yapıldı.

Anlaşmada, yılda 35 bin Cezayirli işçinin 3 yıllık bir süre boyunca Fransa'ya girişine izin verilecek ve Cezayirli göçmenlere, ikamet ve çalışma alanlarında öncelik tanınmasının yanı sıra, diğer uyruklu göçmenlerin yararlanamadığı oturma izni ve aile birleşimi gibi çeşitli ayrıcalıklar sağlanacaktı.

[Fransa Cumhurbaşkanı Emanuel Macron ve Abdülmecid Tebbun. Fotoğraf: AA]

Anlaşmanın amacı ne?

Anlaşma, Fransa ve Cezayir hükümetleri arasında şu amaçlarla imzalandı:

• Cezayirlilerin ve ailelerinin Fransa'daki hareketlerini, ikametlerini ve çalışmalarını düzenlenmesi.
• Cezayirli işçilerin çalışma ve yaşam koşullarının iyileştirilmesi.
• Cezayirlilerin Fransa'ya göçünün geleneksel hacmine uygun olarak düzenli değişimlerin kolaylaştırılması.
• Cezayirli işçilerin göçünün azaltılması ve yıllık göç tavanının 35 bin işçi ile sınırlandırılması.

Hangi değişiklikler yapıldı?

1968 Sözleşmesi 1985, 1994 ve 2001 yıllarında olmak üzere üç kez değiştirildi. Bütün bu değişiklikler Cezayirlilerin yararlandığı avantajların sayısını azaltıyordu.

1985 yılında Paris, daha önce vizesiz Fransa'ya giren Cezayirlilere vize zorunluluğu getirdi.

1994’te Cezayirlilerin Fransa'yı üç yıldan fazla süreyle terk etmelerinin yasaklanması, aksi takdirde oturma izinlerinin kaybedilmesi yönünde yeni bir yasa çıkarıldı.

Bu düzenleme özellikle Cezayir'de aileleriyle daha fazla vakit geçirmek isteyen Cezayirli emekliler arasında büyük bir hayal kırıklığına yol açtı.

2001 yılında yapılan üçüncü değişiklikte ise tüm yabancılara uygulanan hak ve ödevler bakımından genel hukuk ile Cezayir göçünü düzenleyen özel hukuk birbirine yakınlaştırıldı.

Başka bir deyişle, 2001 değişikliği Cezayirlilere uygulanan avantajların çoğunu baltaladı. Fransa'ya seyahat vizesi alma prosedürlerini de sıkılaştırdı. Cezayirlilere sadece iş ve yatırım yapma özgürlüğü gibi birkaç ayrıcalık bırakıldı.

Fransızlar anlaşmayı iptal etmek istiyor

Esasında iki ülke arasındaki 1968 anlaşması tartışması yeni değil. Eylül 2023'te eski Fransa Başbakanı Edouard Philippe, anlaşmanın "artık geçerli olmadığını" vurgulayarak anlaşmayı iptal etme niyetini açıklamıştı.

Aşırı sağcı siyasetçi Eric Zemmour, 2022 seçim kampanyası sırasında iktidara gelmesi durumunda anlaşmayı iptal etmek için çalışacağını vurgulamış ve "Cezayir'den sömürge geçmişi için özür dilenmemesi" gerektiğini söylemişti.

Fransa'nın eski Cezayir Büyükelçisi Xavier Driencourt ise anlaşmanın gözden geçirilmesi gerektiği yönündeki görüşünü dile getirerek, Le Point dergisine verdiği röportajda, "Anlaşmanın hükümlerinin yasaklayıcı olduğunu ve uluslararası anlaşmalar hukukun önünde olduğu sürece bunların çiğnenemeyeceğini" belirtmişti.

 "Fransa'nın göç yasalarının Cezayirliler için geçerli olmadığı anlaşılıyor" diye de ekledi.
Buna karşılık, Aralık 2023'te Fransız Ulusal Meclisi, sağcı Cumhuriyetçiler Partisinin 1968 anlaşmalarının iptalini talep eden bir önerisini oy çokluğuyla reddetmişti.