Dünya genelinde gerçekleşen en büyük depremler… Dünyada ölçülmüş en büyük deprem hangisi?

Yerkabuğu içindeki kırılmalar nedeniyle ani olarak ortaya çıkan titreşimlerin dalgalar halinde yayılarak geçtikleri ortamları ve yer yüzeyini sarsma olayına deprem deniyor.

Dünyada her yıl yaklaşık 500 bin deprem meydana geliyor. Bu depremlerden sadece beşte biri hissediliyor yaklaşık 100’ü hasara neden oluyor.

Türkiye'de ve dünyada yaşanan en büyük depremleri derledik...

Dünyada yaşanan en büyük depremler

Şili Depremi (9,5)

22 Mayıs 1960’da Güney Amerika kıtası Şili’de gerçekleşmiş olan deprem, bugüne kadar ölçülmüş en büyük deprem.

Şili depreminin ardından oluşan tsunami, Pasifik Okyanusu’nda hızlı bir şekilde ilerleyerek, ciddi can ve mal kayıplarına neden oldu.

Düzce Afet ve Acil Durum Müdürlüğü verilerine göre, 1999'daki depremlerde Düzce genelinde 16 bin 666 konut, 3 bin 837 iş yeri ağır hasar gördü, 10 bin 968 konut ile 2 bin 573 iş yerinde orta hasar, 13 bin 70 konut ve 1606 iş yerinde ise az hasar tespit edildi.

Depremin merkez üssü başkent Santiago de Chile'nin yaklaşık 700 km güneyindeki Valdivia şehri.

Deprem Büyük Okyanus'ta yayılan tsunamiye sebebiyet verdi. 10.000 Kilometre mesafedeki Hilo, Hawaii ve Güney Afrika'nın sahil bölgelerini tahrip etti.
Dev dalgalar sonucu Hawaii'de 61, Japonya'da 138, Filipinler'de de 32 kişi yaşamını yitirdi.

Ülkenin güneyinde bulunan Puyehue Yanardağı da depremden etkilenirken sarsıntı sonrası yanardağ haftalarca aktif kaldı.

Alaska Depremi (9,2)

Alaska'da 28 Mart 1964'te meydana gelen 9,2 büyüklüğündeki deprem, en şiddetli ikinci deprem olarak kayıtlara geçti. 3 dakika süren deprem, tsunamiyi tetikledi. Sarsıntı ve ardından oluşan dev dalgalar, 128 kişinin hayatını kaybetmesine sebep olurken yaklaşık 310 milyon dolarlık hasar oluşturdu.

Endonezya (Sumatra Adası) depremi ( 9,1)

26 Aralık 2004'te Hint Okyanusu’nda Sumatra Adası’nın açıklarında meydana gelmiş olan bu deprem, toplam 40 ülkede yaklaşık 230 bin kişinin ölümüne yol açarak 21. yüzyıla damgasını vurdu. 

9,1 büyüklüğündeki deprem, yaklaşık 10 dakika sürdü. Sarsıntı sonucunda oluşan metrelerce yüksekliğindeki dev dalgalar, Endonezya'nın yanı sıra Asya'nın kuzeyi ve Afrika’nın doğusunda 14 ülkeyi etkiledi.

Deprem ve tsunami nedeniyle 1 milyon 700 milyon insan evsiz kaldı.
Depremden kaynaklanan tsunami dalgaları 30 m yüksekliğe ulaşarak, özelikle denize kıyısı bulunan ülkelerde çok ağır hasarlara yol açtı.

Japonya (Tohoku) depremi ve tsunamisi (9)

Deprem, 11 Mart 2011’de Japonya’nın kuzeydoğusundaki Honshu kıyılarının açıklarında, 24 km derinlikte, 9 büyüklüğünde meydana geldi.

Bu deprem, Japonya’nın aletsel olarak kaydedilmiş en büyük depremi olmasının yanı sıra, dünyada 1900’lerden beri kaydedilmiş en büyük beş deprem arasında yer alıyor. 

Japon hükümeti, felaketi resmi olarak "Büyük Doğu Japonya depremi" olarak adlandırdı. Deprem sonrasında bölgede yüksekliği 37.9 metreye varan tsunami dalgaları meydana geldi.

Tsunami ülkede çok büyük zarara yol açtı. Depremde 15.900 kişi hayatını kaybetti ve 2.531 kişi hâlen kayıp olarak belirtiliyor. 

Kara ve demiryolları ağır hasar gördü, çeşitli yerlerde yangınlar çıktı ve bir baraj yıkılarak bölgeyi su basmasına neden oldu. 

Kuzeydoğu Japonya'da 4.4 milyon ev elektriksiz, 1.5 milyon ev ise susuz kaldı, deprem sonucu gıda sıkıntısı da meydana geldi. 

Deprem ve sonrasında tsunami, Fukuşima nükleer santralinde hasara yol açtı. Nükleer reaktörlerin ağır hasar alması sonucu yayılan radyasyona engel olunamadı.

Rusya (Kamçatka) Depremi (9)

Rusya’nın doğusunda 4 Kasım 1952’de meydana gelen depremin büyüklüğü 9,0 olarak ölçüldü.

Depremin yaşandığı Kamçatka bölgesi Avustralya, Asya ve Amerika kıtaları arasındaki deprem levhalarının bulunduğu ve sık sık sismik aktivitelerin yaşandığı “Pasifik Ateş Çemberi” adlı bölgenin kuzey ucunda yer alıyor.

1 milyon doların üzerinde maddi hassar oluşturan depremde can kaybı olmadı.
Kamçatka'da 4 Kasım 1952'de meydana gelen 9 büyüklüğündeki deprem, 1900'den bu yana kaydedilen en büyük depremler arasında yer alıyor. 

Şili Depremi (8,8)

27 Şubat 2010’da Şili’de Concepcion kenti yakınlarında yerel saati 03:34’te (06:34 UTC) çok şiddetli bir deprem meydana geldi. 

Amerikan Jeolojik Araştırma Kurumu, 8.3 olarak duyurduğu deprem büyüklüğünü önce 8.5'a, daha sonra 8.8'e yükseltti.

Depremin merkez üssü, başkent Santiago'nun 325 kilometre güneybatısı ve Concepcion kentine 115 kilometre uzaklıktaydı.

Yerin 35 kilometre altında meydana gelen deprem, yaklaşık 1.5 dakika sürdü. 2 milyon kişiyi etkileyen depremde 500 bin ev yıkıldı ya da ağır hasar gördü.
Deprem nedeniyle yollar, köprüler ve bazı hastaneler yıkıldı, elektrik ve telefon şebekeleri de çöktü. 

8,8 büyüklüğündeki depremin ardından Şili'de, en büyüğü 6,9 olmak üzere 60 kadar artçı deprem meydana geldi.

Türkiye’de gerçekleşen büyük depremler

Türkiye'nin bulunduğu coğrafya, 1500'lü yıllardan itibaren farklı zamanlarda 7 ve üstü büyüklüğünde 23 depremle sarsıldı.

Sismik açıdan oldukça aktif bir ülke olan Türkiye, Avrasya-Arap-Afrika levhası arasında yer alıyor. Türkiye, sınırları içerisinde Kuzey Anadolu Fay Hattı, Doğu Anadolu Fay Hattı ve Batı Anadolu Fay Hattıyla deprem kuşağında bulunuyor.

Bu kapsamda Türkiye'de 10 Eylül 1509'da 7,2 büyüklüğünde "Büyük İstanbul Depremi", 23 Şubat 1653'de 7,5 büyüklüğünde "Doğu İzmir Depremi", 17 Ağustos 1668'de 8 büyüklüğünde "Anadolu Depremi", 10 Temmuz 1688'de 7 büyüklüğünde "İzmir Depremi", 3 Nisan 1881'de 7,3 büyüklüğünde "Sakız Adası Depremi" ve 10 Temmuz 1894'te 7 büyüklüğünde "İstanbul Depremi" oldu.

1900-1939 yılları arasında ise 9 Ağustos 1912'de 7,3 büyüklüğünde "Mürefte Depremi", 18 Kasım 1919'da 7 büyüklüğünde "Ayvalık Depremi" ve 7 Mayıs 1930'da 7,6 büyüklüğünde "Hakkari Depremi" meydana geldi.

1509 İstanbul Depremi (7,2)

Depremin büyüklüğü ve yarattığı ağır hasar sebebiyle halk arasında Küçük Kıyamet (Kıyamet-i Suğra) olarak adlandırılmış. Büyüklüğünün 7,2 olduğu tahmin edilmekte.

1939 Erzincan Depremi (7,9)

27 Aralık 1939'daki 7,9 büyüklüğünde Büyük Erzincan Depremi’nde yaklaşık 33 bin kişi hayatını kaybetti, 100 bin kişi yaralandı ve 116 bin civarında bina yıkıldı. Erzincan depremi, dünyada meydana gelen büyük depremlerden biri olarak sayılıyor.

Bu deprem, Türkiye sınırları içerisinde yaşanmış en büyük sarsıntı oldu. Bu depremle birlikte ilk defa Kuzey Anadolu Fay Hattı'nın varlığı anlaşılmaya başlandı ve Türkiye'de depremle ilgili konular ele alındı.

1999 Gölcük (Kocaeli) depremi (7,4)

17 Ağustos 1999'da yerel saatle 03:02'de merkez üssü Gölcük olan 40,70 kuzey enlemi ile 29,91 doğu boylamında 7.4 büyüklüğündeki 45 saniye süren Gölcük depremi sadece Kocaeli’nde değil, Ankara'dan İzmir'e kadar geniş bir bölgede ve Marmara'da hissedildi. Türkiye'nin deprem geçmişinde "en uzun deprem" olarak biliniyor.

Resmi olarak 17 bin 118 kişinin öldüğü, 25 bine yakın kişinin de yaralandığı açıklandı. Depremden en çok etkilenen Kocaeli'de 9 bin 477 kişi yaşamını yitirdi, 9 bin 881 kişi de yaralandı. Depremde 285.211 ev, 42.902 işyeri hasar gördü.

2010 yılında yayınlanan Meclis Araştırması Raporu'nda ölen kişi sayısı sayısı 18.373 olarak güncellenmiştir.

1999 Düzce Depremi (7,2)

12 Kasım 1999 Cuma Günü Saat 18.57’de Düzce’de 30 saniye süren 7,2 büyüklüğündeki depremde, 894 kişi hayatını kaybetti, 2 bin 679 kişi yaralandı ve binlerce kişi evsiz kaldı.

Düzce Afet ve Acil Durum Müdürlüğü verilerine göre, 1999'daki depremlerde Düzce genelinde 16 bin 666 konut, 3 bin 837 iş yeri ağır hasar gördü, 10 bin 968 konut ile 2 bin 573 iş yerinde orta hasar, 13 bin 70 konut ve 1606 iş yerinde ise az hasar tespit edildi.

73 km. uzunluğunda olan bu fayın 30 kilometrelik batı bölümü 17 Ağustos 1999 depreminde kırılmış bulunuyordu. 

12 Kasım 1999 depremi fayın 43 kilometre uzunluğundaki doğu bölümünün kırılması sonucunda oluşmuştur. Deprem Ukrayna'dan bile hissedildi.
12 Kasım 1999 depremi, 17 Ağustos 1999'daki kırılmaların Düzce fayının doğu bölümünü tetiklemesi sonucu gelişti.

2011 Van Depremi (7,2)

Van Merkeze bağlı Tabanlı köyü merkez üssü olmak üzere büyük bir deprem meydana geldi. 

23 Ekim 2011 Pazar günü saat 13.40 sularında gerçekleşen depremin aletsel büyüklüğü 7,2 olarak ölçüldü. 

Tüm Türkiye bu depremin yaralarını sarmak için seferber olmuşken bu kez de 9 Kasım 2011 Çarşamba günü 21.20 sularında Van Merkez’e 16 kilometre uzaklıktaki Edremit ilçesinde, aletsel büyüklüğü 5.6 olan yeni bir deprem meydana geldi. 

Her iki deprem de Doğu Anadolu Bölgesinin genelinde hissedilmiş ve büyük tedirginliğe yol açtı. 

23 Ekim ve 9 Kasım 2011 depremlerinde toplam 601 vatandaşımız hayatını kaybetti, 1.966 vatandaşımız yaralandı, 252 vatandaşımız ise enkazlardan sağ olarak kurtarıldı.

Deprem büyüklükleri ve etkileri

1.0 - 3.0

Hemen hemen hiç hissedilmez.

3.0 - 3.9,

Sarsıntı şiddetlerine göre küçükten büyüğe sıralandığında;

1.Özellikle üst katlardaki bazı insanlar tarafından hissedilebilir.

2. Binalarda bulunanlar, özellikle üst katlarda yaşayanlar açıkça hissederler. Birçok insan sarsıntının deprem olduğunu fark edemez. Duran araçlar hafifçe sallanır. Sarsıntı, büyükçe bir kamyonun geçişi sırasındaki sarsıntıyı andırır. Başlama ve bitişi insanlar tarafından hissedilebilir.

4.0 - 4.9

Sarsıntı şiddetlerine göre küçükten büyüğe sıralandığında;

1.Gündüz vakti binalarda bulunan hemen herkes tarafından hissedilir, dışarda bulunanların çok azı sarsıntıyı hisseder. Gece vakti bazılarını uykudan uyandırır. Tabaklar, pencereler ve kapılar sarsıntının etkisi ile titreşime geçer; duvarlardan çatlıyormuşçasına sesler gelir. Büyük bir tırın binaya çarpmasına benzer bir etki uyandırır. Duran araçlar görünür bir şekilde sallanır.

2.Hemen hemen herkes tarafından hissedilir ve gece vakti çoğu insanı uykusundan uyandırır. Bazı pencereler ve tabaklar kırılır. Dengesiz nesneler devrilir. Sarkaçlı saatler durabilir.

5.0 - 5.9

Sarsıntı şiddetlerine göre küçükten büyüğe sıralandığında;

1.Herkes tarafından hissedilir ve korku verir. Bazı ağır mobilyalar hareket eder; sıvalarda dökülmeler gözlenir. Genel olarak hafif hasarla sonuçlanır.

2.Dizaynı ve inşaatı çok iyi olan yapılarda göz ardı edilebilecek bir hasarlara yol açarken; iyi inşa edilmiş sıradan binalarda hafif ya da orta ölçüde hasar gözlenir; kötü malzeme kullanılmış ya da kötü dizayn edilmiş binalarda önemli ölçüde hasara neden olur. Bazı bacalar yıkılır.

6.0 - 6.9

Sarsıntı şiddetlerine göre küçükten büyüğe sıralandığında;

1.Özel olarak dizayn edilmiş binalarda hafif hasar; normal yapılarda orta hasar zayıf binalarda ise oldukça büyük hasara yol açar. Bacalar devrilir, üst üste yerleştirilmiş malzemeler devrilir, duvar ve kolonlar yıkılır. Ağır mobilyalar devrilir.

2.Özel olarak dizayn edilmiş binalarda orta ölçekte hasar oluşurken; iyi dizayn edilmiş kafes yapılar ekseninden kayar. Normal binalarda büyük hasar oluşur ve yer yer yıkılmalar gözlenir. Binalar temellerinden kayarlar.

7.0 veya daha büyük

Sarsıntı şiddetlerine göre küçükten büyüğe sıralandığında;

1.İyi inşa edilmiş ahşap yapılardan bazıları yıkılırken; taş ve kafes yapıların büyük bir çoğunluğu temelleriyle birlikte yıkılır.

2.Demiryolları eğilir. Birkaç yapı (özellikle taş) dışında tüm binalar ve köprüler yıkılır. Demiryolları büyük oranda eğilir ve bükülür.

3.Bütün binalar yerle bir olur. Ufuk çizgisi oynak bir yüzeye dönüşür. Nesneler havada uçar.
 

Grafik: Bedra Nur Aygün