Ekonomik sorunlar İran'ın geleceğini belirsizleştiriyor

İran'ın başkenti Tahran'da bulunan "Büyük Tahran Çarşısı" esnafı, ülkedeki ekonomik sorunlar ve döviz kurundaki yükselişi protesto etmek amacıyla üç gündür kepenk kapatma eylemi yapıyor.

İran'da doların kısa sürede 4 bin tümenden 7 bin 500 tümen seviyelerine kadar yükselmesi üzerine, Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani hükümeti nisan ayında doların 4 bin 200 tümene sabitlenmesi kararı aldı ve serbest piyasada alım satımı yasakladı.

Bankalarda resmi kur üzerinden işlem gören dolar, serbest piyasada pazar günü 9 bin tümen seviyesine çıktı. ABD Başkanı Donald Trump'ın geçen ay nükleer anlaşmadan çekildiğini ve yeni yaptırımların uygulanacağını açıklaması, İran ekonomisini olumsuz yönde etkilemeye devam ediyor.

Uzmanlar, rejim yanlısı olarak tanımlanan "Tahran Büyük Çarşısı" esnafının kepenk indirme eylemlerine katılmasını değerlendirdi.

İran Araştırmaları Merkezi (İRAM) İç Politika Uzmanı Mehmet Koç, "Protestoların çıkış nedeni ekonomik gibi görünse de eylemlerde rejim ve hükümet karşıtı sloganların atıldığını görüyoruz. Halk, içeride yaşanan sıkıntıların faturasını uygulanan hatalı dış politikalara kesiyor. Bu anlamda bu protestoların rejim karşıtı olduğunu söyleyebiliriz" dedi.

Doğrudan ve dolaylı olarak ülkedeki ekonomik politikaların devlet eliyle belirlendiğinin altını çizen Koç, döviz ve altın piyasasında yapılan manipülasyonların dışarıdan olamayacağını belirtti.

Mehmet Koç, "Herkes birbirini suçluyor ve ceremesini de halk çekiyorsa demek ki bunda dış güçten ziyade ciddi bir şekilde perde arkasında yaşanan güç ve iktidar mücadelesi var" ifadelerini kullandı.

ABD'nin halkla rejimi karşı karşıya getirerek İran rejiminden istediğini almak veya dayattığı şartları kabul ettirmek istediğini ifade eden Koç, "Hükümet bu meseleyi kendi içinde halletmezse, İran'ı artarak devam eden büyük sorunlar bekliyor" yorumunu yaptı.

"İran’daki rejim son 40 yıldır çarşının desteğiyle iktidarda"

Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Uluslararası İlişkiler Bölümü Öğretim Üyesi Dr. Atay Akdevelioğlu, İran’daki rejimin son 40 yıldır çarşının desteğiyle iktidarını sürdürdüğünü belirterek "Dolayısıyla çarşının rejimi eleştiriyor olması ve bu eleştirisini sokağa taşıması İran’daki rejimin geleceğinin sorgulanması açısından çok önemli" dedi.

Dr. Akdevelioğlu, "(İran'ın dini lideri Ayetullah Ali) Hamaney’in temsil ettiği rejimin en önemli sınıfsal destekçisi olan çarşı üyeleri, iktisadi gidişattan memnun değil" değerlendirmesinde bulundu.

İran'daki ekonomik sorunların temelinde ABD'nin İran ekonomisini hedef alan yaptırımları bulunduğuna işaret eden Akdevelioğlu, "ABD liderliğinde İran’a karşı açık bir iktisadi yaptırım paketi var ve bu paket her geçen gün hem genişliyor hem de derinleşiyor" şeklinde konuştu.

İRAM Ekonomi Koordinatörü Prof. Dr. Murat Aslan da İran'da uzun süredir ekonomik sorunların yaşandığını belirterek "Bunların sebep olduğu sosyo-ekonomik sorunlar mevcut. İşsizlik, gelir dağılımı bozuklukları gibi ciddi birtakım sorunlar var" dedi.

Özellikle eski Cumhurbaşkanı Mahmud Ahmedinejad'ın ikinci döneminden itibaren ekonomide çok ciddi kriz işaretleri olduğunu belirten Aslan, Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani döneminde nükleer anlaşmanın imzalanmasıyla ülkeye uygulanan yaptırımlar kaldırılsa da ABD'nin tek taraflı uyguladığı bankacılık yaptırımlarının arzulanan ekonomik kazanımları engellediğini söyledi.

"Döviz kurlarında yapılan yolsuzluk esnafı çileden çıkardı"

Aslan, geçen yılın sonunda ekonomideki kötü gidişata tepki gösteren halkın düzenlediği protestolara işaret ederek "Devlet bu gösterileri bastırma konusunda belirli bir düzeyde başarı kazansa da İran'da aralık sonunda başlayan gösterilerin çeşitli zamanlarda ve ülkenin çeşitli noktalarında devam ettiğini görüyoruz. Son gösterilere Tahran'daki esnafın da katılmasının bir arka planı var" diye konuştu.

Prof. Dr. Aslan şöyle devam etti:

"İran'da ikinci bir kur sistemi var. Resmi dolar kuru 4 bin 200 tümen düzeyinde. Bir de serbest piyasadaki kur var ülkede. Piyasada işlem gören dolar kuru pazar günü 9 bin tümene kadar çıktı. Arada büyük uçurum var. Bu nedenle karaborsayla ilgili sorunlar ortaya çıkıyor. Bu sorunların biri de ülkede telefon ithalatı yapan bir firmayla ilgili. Bir firma tarafından 20 bin akıllı telefon ithal ediliyor. İthalatı 4 bin 200 tümenden yapan söz konusu firma, ithal ettiği telefonları serbest piyasa kuruna göre 9 bin tümene satıyor. Bu yolsuzluğun ortaya çıkması esnafı çileden çıkardı ve rejime bağlılığıyla tanınan Tahran Büyük Çarşısı gösterilerin fitilini ateşledi."

"Devletin yetersiz kalması durumunda sokak hareketleri ortaya çıkabilir"

İran'da halkın devletin ekonomi politikalarından memnun olmadığını belirten Aslan, "Ekonomik yaptırımların devreye girmesiyle protesto hareketleri giderek daha da derinleşebilir. Devletin, vatandaşların ekonomik sorunlarını çözme konusunda yetersiz kalması durumunda bu tip sokak hareketleri çeşitli tonlarda ve seviyelerde ortaya çıkabilir" dedi.

Döviz piyasalarında manipülasyon iddiası

İranlı yetkililerin ülkedeki ekonomik kriz ve döviz kurlarındaki dramatik artışı piyasalarda yapılan manipülasyona bağlamasına da değinen Aslan, yetkililerin manipülasyon iddialarının ne kadar gerçekçi olup olmadığını bilmiyoruz ancak bir ülkede kırılganlıklar var ise bunlar içten ve dıştan rahatlıkla kullanılabilir. İran yabancı güçleri suçlamak yerine manipülasyonları engelleyecek tedbirler almalıdır" diye konuştu.

Ülkedeki rahatsızlık ne kadar derin olsa da protestoların rejimi değiştirme kapasitesinin olmadığını söyleyen Aslan, "İran devleti güçlü bir devlet. Bu tip olaylarla baş edebilmek için önemli enstrümanları var. Bu olayların rejimi değiştirebileceğini söyleyemeyiz ama bizim anladığımız kadarıyla İran'a uygulanan yaptırımlar ve baskılar giderek ağırlaşacak" dedi. 

Kaynak: AA