Sudan ile Etiyopya sınırında gerginlik hakim. Son günlerde bölgede şiddet olayları, silahlı çatışmalar, askeri harekat ve hatta savaş uçakları hareketliliği yaşanıyor. Nedeni ise iki komşu ülkenin arasında yıllardır söz konusu olan sınır hattı anlaşmazlığı.
Bölge tarihi boyunca ara ara benzer şiddet olaylarına sahne olsa da uzmanlara göre, bu kez yaşananlar biraz daha endişe verici. Çünkü son olaylarda yerel silahlı milisler değil 2 ülkenin ordularından doğrudan müdahale söz konusu oldu. Ve bu nadiren yaşanan bir durum.
Krizin merkezinde, Etiyopya'nın Amhara eyaletinin kuzeybatısı ile Sudan'ın tarım açısından stratejik önemi olan Gedarif eyaleti arasında yer alan el-Faşaga bölgesi.
Sudan ile Etiyopya arasındaki sınır, sömürge dönemine ait anlaşmalarla belirlenmişti. Bu anlaşmalar sınırı belli noktalarla değil takribi bir şekilde ortaya koyuyor.
Afrika Boynuzu'nda yaşanan sınır ihtilafları
Bundan dolayı Afrika Boynuzu'ndaki ülkeler arasında sınır anlaşmazlıkları alışılagelmiş bir durum. Hatta bu ihtilaflar tarihte bölge ülkeleri arasında çetin savaşların yaşanmasına neden olmuştu.
Mesela 1977 yılında, çekişmeli Ogaden bölgesi nedeniyle Etiyopya ile Somali arasında bir savaş yaşanmıştı.
1998'de ise Etiyopya ile Eritre arasında Badme bölgesi nedeniyle çatışmalar patlak verdi. Yaklaşık 80 bin askerin ölümüne neden olan ihtilaf, uzun yıllar geçmesine rağmen hala çözüme kavuşturulamadı. Uluslararası Adalet Divanı, bölgenin büyük bir kısmının Eritre toprağı olduğuna karar verse de Etiyopya bölgeden çekilmeyi reddetti.
Eritre ordusu geçen ay, Etiyopya'nın Tigray bölgesinde yerel milisler ile ordu arasında yaşanan çatışmalar sırasında, fırsatı değerlendirip ordusuyla girerek söz konusu bölgeyi yeniden ele geçirdi.
Etiyopya ile Sudan arasında sınır belirleme görüşmeleri
1998 yılında Etiyopya ile Sudan, 744 kilometre uzunluğu olan sınırlarını tam olarak belirlemek için uzun süreden beri askıda olan görüşmeleri yeniden başlattı.
Bu görüşmelerdeki düğümlerden biri Faşaga bölgesiydi. Her sınır anlaşmazlığında olduğu gibi farklı tarafların antlaşmalar ve tarihi süreç ile ilgili genelde farklı yorumları oluyor.
[Sudan Egemenlik Konseyi Başkanı ve ordunun Başkomutanı Abdülfettah el-Burhan(sağda), Etiyopya Başbakanı Abiy Ahmed (solda). Fotoğraf: Retuers]
Görüşmeler, sömürge dönemine ait 1902 ve 1907 yıllarında imzalanan antlaşmalar, sınırın Faşaga bölgesinin doğusunda olduğuna işaret ettiği sonucuna vardı. Bu, Faşaga bölgesinin Sudan'a ait olduğu anlamına geliyordu. Fakat ortada hala bir sorun vardı. Söz konusu bölgede uzun yıllar boyunca Etiyopyalı çiftçiler de yaşam kurmuştu.
Bölge Sudan toprağı olarak kabul edilirse bu nüfusun akıbeti bilirsizliğe sürüklenebilirdi.
Etiyopya El-Faşaga bölgesinin Sudan toprağı olduğunu kabul etti
2008 yılında 2 hükümet nihayet bu konuda uzlaşmaya vardı. Sonuç olarak Etiyopya Faşaga'nın Sudan'a aidiyetini kabul etti. Bunun karşılığında ise Sudan, yerel Etiyopyalıların bölgede yaşamaya devam edebileceğine taahhüt etti.
O tarihten itibaren el-Faşaga bölgesinde 'gevşek sınır hattı' durumu devam etti. Zaman zaman bölgede şiddet olayları yaşansa da bu vakalar yerel Sudanlı ve Etiyopyalı çiftçiler arasındaki kavgalar ile sınırlıydı.
Sudan, Addis Ababa'yı silahlı Etiyopyalı milisleri desteklemekle suçlasa da Etiyopya hükümeti bu çetelerin kanun kaçağı olduğunu savunuyordu.
Sudan ordusundan el-Faşaga bölgesine yönelik harekat
Sudan Ordusu, 19 Aralık'ta 'Etiyopyalı milisler tarafından işgal edilen ülkenin topraklarını geri almak için' harekat başlattığını duyurdu.
Sudan Dışişleri Bakanlığı ise 31 Aralık'ta yaptığı açıklamada, el-Faşaga bölgesinin tamamen geri alındığını duyurdu.
Sudan'ın hamlesi Etiyopya tarafından tepki ile karşılandı. Addis Ababa, Sudan ordusunun Etiyopya'nın topraklarına girdiğini savunarak orduyu geri çekilmeye çağırdı. Etiyopya savaş uçakları bölgede sık sık sorti yapmaya başladı. Ve birden 2 ülkenin orduları karşı karşıya gelmeye hiç olmadığı kadar yaklaştı.
Peki el-Faşaga bölgesini Sudan toprağı olduğunu kabul eden Etiyopya, Hartum'un askeri müdahalesine neden bu kadar tepki gösterdi?
Etiyopya'nın Tigray eyaletinde yaşanan isyan, Etiyopya federal ordusunun bu isyanı kapsamlı bir şekilde bastırması ve sonuç olarak Tigrayların Amharaların karşısında güç kaybı yaşaması, süreç bağlamında değerlendirildiğinde el-Faşaga'da yaşanan gelişmelerin Etiyopya'nın iç dinamizmleriyle yakından bağlantılı olduğunu ortaya koyuyor.
Etiyopya'da Tigray-Amhara rekabeti ve 'yayılma eğilimleri'
2008 yılında sonuçlanan sınırı tayin etme görüşmelerinde Etiyopya'yı temsil eden heyetin başında o dönemde iktidarda bulunan Tigray Halk Kurtuluş Cephesi'nin (TPLF) üst düzey yetkililerinden Abay Tsehaye vardı.
TPLF 2018 yılında iktidarı kaybetmesinden sonra siyasi nüfuzu artan Amhara etnisitesinin liderleri, Sudan ile yapılan sınır anlaşmasında 'gizli pazarlık' şaibesi olduğunu iddia ederek anlaşmayı hedef tahtasına oturtmuştu.
Faşaga bölgesini mesken edinen Etiyopyalılar, Amhara etnisitesinden. Bu, anlaşmazlığın neden şimdi yeniden patlak verdiğini anlamak için önemli bir nokta.
Zira, Başbakan Abiy Ahmed, ülkenin en büyük etnik grubu Oromolarla arası açıldıktan sonra kaybettiği siyasi desteği telafi etmek için ikinci en büyük etnisite olan Amharalara giderek daha çok yaklaşmaya başladı.
[Etiyopya Federal Ordusu, Kasım ayında Amahara'daki TPLF güçlerine karşı operasyon başlatmıştı. Fotoğraf: Reuters]
Federal ordunun ekim ayında Tigray eyaletinde TPLF isyanını hızlı ve kapsamlı bir şekilde bastırması Amharalarda öz güven kabarmasına neden oldu. Silahlı Amhara milisleri, TPLF'nin boşaltmak zorunda kaldığı bazı çekişmeli bölgelere bayraklarını ve 'Amhara'ya hoş geldiniz' tabelalarını asarak 90'lı yıllardan TPLF iktidarda olduğu dönemden bu yana Tigray eyletine bağlı o bölgeleri de facto olarak kendi eyaletine katma girişiminde bulundu.
İşte Faşaga bölgesiyle ilgili kriz bu sürecin hemen akabinde ortaya çıktı. Ancak buradaki ayırt edici fark, söz konusu bölgenin Etiyopya'nın eyaletleri arasında değil Sudan ile Etiyopya arasında yer alması...
Sudan ile Etiyopya'nın birbirine karşı kullandıkları 'kozlar'
Son yıllarda Sudan ile Etiyopya arasında nisbeten iyi ilişkiler yürütülüyordu. Sudan, Etiyopya'nın Nil Nehri'ne inşa ettiği Hedasi Barajı'na ılımlı bir tavır sergiledi. Hatta 2015 yılında Hartum Mısır, Etiyopya ve Sudan liderlerinin bir araya geldiği zirveye ev sahipliği yaptı.
[Etiyopya'nın Nil Nehrine inşa ettiği Hedasi Barajı Addis Ababa ile Kahire arasında krize neden oldu. Fotoğraf: Reuters]
Mısır'ın aksine baraj, Sudan'ın da çıkarlarına hizmet edecekti. Zira Nil Nehri'nde her yıl yaşanan su taşkınları ve tarımda meydana gelen zararı azaltacak, daha ucuz elektrik sağlayacaktı.
Fakat iki komşunun yakın tarihinde yüksek bir rekabet ve karşılıklı hasmane politikalar da söz konusuydu.
1980'li yıllarda komünist Etiyopya Sudanlı isyancıları, Sudan ise TPLF dahil olmak üzere Etiyopya'daki etnik silahlı milisleri silahlandırıyordu.
1990'lı yıllarda da karşılıklı silahlı grupları destekleme politikası benzer bir şekilde devam etti.
Bir taraftan Etiyopya'da son dönemde Tigray eyaletinde TPLF ile federal ordu arasında yaşanan çatışmalar, diğer tarafta ise Sudan'da hükümet ile silahlı milisler arasında ulaşılmaya çalışılan barış çabaları henüz meyvesini verememişken iki ülke arasında artan tansiyon nedeniyle eski politikaların yeniden gündemegelmesinden endişe ediliyor.
TRT Haber'e verdiği röportajda konuyu değerlendiren Afrika Uzmanı İbrahim Nasır, Etiyopya'nın içinde yaşanan gelimelerin, Sudan'ın topraklarını geri alması için onu harekete geçiren ana tetikleyici olduğunu söyledi.
[Afrika Uzmanı İbrahim Nasır, Sudan ordusunun itibarını tazelemek ve Etiyopya'nın içindeki karışıklığı fırsata çevirmek amacıyla el-Faşaga'da operasyon başlattığını söyledi.]
Tigray eyaletinde yaşanan çatışmaların ve Sudan'a doğru yaşanan göç dalgası sonrasında, Hartum'un 90'lı yıllarda 'de facto' olarak kaybettiği topraklarını geri almak için zamanlamanın doğru olduğunu düşündüğünü belirten Nasır, TRT'nın sorularını şöyle yanıtladı...
Sudan ile Etiyopya arasında patlak veren Faşaga krizinin sebepleri nedir?
Bu ihtilaf yeni değil. Bugün yaşananlar 90'lı yıllara dayanıyor. Bu bölge Sudan toprağıdır. Tarihi süreç ve mevcut haritalar bunu doğruluyor. Sudanlı çiftçiler bu toprağı uzun yıllar boyunca ekip biçiyordu. 90'lı yıllarda Etiyopya'daki Amhara silahlı milisleri, el-Faşaga bölgesini silahın gücüyle işgal etmişti ve oradaki Sudanlı çiftçileri yerinden etmişti.
Etiyopya, tam olarak bir işgal politikası uyguladı. Zorla tehcir edilen Sudanlıların bölgelerinde alt yapı inşa etti ve oraya Etiyopyalıları yerleştirdi. Sudan yönetiminin o dönemde farklı öncelikleri vardı ve bu yüzden bu sorunun üstüne düşmedi.
Ancak şimdi Etiyopya'da bazı iç karışıklıklar ortaya çıktı. Tigray bölgesinde çatışmalar yaşandı büyük bir göç dalgası hasıl oldu. Sudan iktidarı, Faşaga'da Etiyopya'nın işgal ettiği bölgeleri geri almak için konjonktürün uygun olduğunu düşündü ve harekete geçti.
Sudan Faşaga'da kendi toprakları olarak gördüğü bölgeleri geri almak için neden özellikle şimdi harekete geçti? Etiyopya'nın Nil Nehri'ne inşa ettiği Hedasi Barajı ile ilgili yaşanan ihtilaf burada bir etken midir?
Biliyorsunuz Sudan'da 2019 yılından itibaren başlayan ve hala devam etmekte olan bir geçiş süreci yaşanıyor. Sudan ordusu geçtiğimiz yıllarda bir itibar kaybı yaşamıştı. Ordunun başındaki komutanlar, kurumlarının itibarını tazelemek için dışarıya yönelik bir hamle yapması gerektiğini düşünüyor.
Bu, öncelikle Etyopya'ya karşı bir harekat olarak gerçekleştirildi. İlerideki süreçte Mısır'a karşı da benzer bir adım atılabiliyor. Çünkü biliyorsunuz, Kahire ile Hartum arasında Halayeb üçgeni bölgesiyle ilgili de sınır ihtilafı var. Sudan'daki iktidar geçiş sürecinden kaynaklanan mevcut iç sorunlarına karşı dış hamleler yapmaya çalışıyor.
"Devletler çıkarları doğrultusunda hareket eder"
Devletler çıkarları doğrultusunda hareket eder. Burada Sudan devlet aklının bir realist yaklaşımı söz konusu. Etiyopya'daki iç durumun ışığında Faşaga'daki topraklarını geri almak için hareket etmesi gerektiği kanaattine vardı.
Hadasi Barajı meselesi de tabii ki bir etken, Etiyopya uzlaşmaz bir tavır sergiliyordu. Sudan burada Faşaga kozunu kullanarak Addis Ababa'ya baskıyı artırmayı amaçlıyor. Böylece Etiyopya tutumunu yumuşatabilir. Bence Sudan'ın attığı hamle derin, çok boyutlu ve zekice.
Faşaga bölgesi tarım açısından Afrika'nın en verimli bölgelerinden biri olarak değerlendiriliyor... Bu bölge Sudanlı ve Etiyopyalı çiftçiler için ne anlama geliyor?
Evet doğru bu bölgeler çok verimli. Ancak Sudan zaten çok verimli ve tarıma müsait çok geniş topraklara sahip bir ülke. Bunun için Faşaga bölgesinin tarım açısından Sudan için yüksek stratejik öneme sahip olduğunu söyleyemem. Ancak çoğunlukla dağlık arazilere sahip olan Etiyopya için Faşaga bölgesi çok stratejiktir.
[Afrika'nın en verimli tarım arazilerinden biri olarak değerlendirilen el-Faşaga bölgesinde tarlalarda çalışan kadınlar. Fotoğraf: Reuters]
Etiyopya'da ekilebilir düz arazi Sudan ile kıyasla daha az. Etiyopya tarihi boyunca tepelerden inip Sudan'ın düz, tarıma uygun arazilerine hükmetme hevesini taşıdı. Addis Ababa tarihi boyunca komşu ülkelerine yönelik yayılmacı bir politika izledi zaten.
Faşaga bölgesi Sudan için elbette önemli ancak Etiyopya için daha da büyük bir öneme sahip.
Geçtiğimiz aylarda Etiyopya ordusu ile yönetim karşıtı milisler arasında şiddetli çatışmalara ve yoğun sivil göç dalgasına sahne olan Tigray bölgesi Sudan'ın sınırında yer alıyor. Sudan, Etiyopya'ya karşı Tigray'daki milisleri destekleme kozunu kullanıyor/kullanır mı sizce?
Etiyopya ile Sudan arasındaki krizin derinleştiği takdirde her iki ülke elindeki tüm kozları kullanmak isteyecektir. Sudan, sadece Tigray'da değil Etiyopya'nın her yerinde Addis Ababa karşıtı milisleri destekleyebilir. Benim takdirimde Sudan böyle bir politika izleyebilir.
Etiyopya'nın da aynı şey yapması muhtemel. Çünkü Sudan'daki barış çabalarında nihai bir anlaşma henüz sağlanmadı. Bunun için de Addis Ababa, bazı Sudanlı muhalif gruplara destek verebilir.
Gergin bir süreç yaşanıyor. Eğer ki siyasi bir uzlaşma sağlanmazsa tüm ihtimaller masada olacak gibi görünüyor.
Hedasi Barajı ihtilafında, üretilecek elektrikten faydalanancak olması nedeniyle Sudan, Mısır'a nazaran daha ılımlı bir tutum sergilemişti. Sudan bundan sonra bu konuda tavrını sertleştirir mi?
Sudan'ın baraj meselesinde takındığı tutum, Nil Nehri kaynaklarının (hiç bir taraf zarar görmemesi kaydıyla) eşit bir şekilde kullanılması gerektiği ilkesine dayalı.
Bu bağlamda, Etiyopya'nın baraj inşa etme hakkını tanıdı ve 2015 yılında Hartum Sözleşmesi'nin imzalanmasına önayak oldu. Sudan, barajın kullanım kurallarını düzenleyen bağlayıcı bir anlaşma istiyor. Ancak Etiyopya bağlayıcı bir anlaşmaya imza atmaktan imtina ediyor.
9.5ºC
Ankara
