Arjantin'de, 19 Kasım’da yapılan seçimleri açık ara kazanarak yeni devlet başkanı olan Javier Milei, kampanya süresi boyunca seçmene sunduğu popülist vaatleri ve aykırı çıkışlarıyla dünyanın dikkatini üzerine çekmeyi başardı.
Milei'nin, Arjantin Merkez Bankası’nı kapatacağı, ulusal para birimi peso yerine dolara geçeceği gibi vaatleri ve elinde elektrikli testere ile seçim kampanyası yürütmesi, onu tartışmalı bir siyasi figüre dönüştürdü.
Arjantin'in yeni devlet başkanı, uğruna savaş verilen Falkland Adaları meselesini de yeniden gündeme taşıdı. Adalar'ı geri alacağının sözünü veren Milei, bunu için de her türlü çabayı göstereceğini söyledi.
[Arjantin'in yeni devlet başkanı seçilen Javier Milei, popülist söylemleri ile dikkatleri üzerine çekti. Fotoğraf: Reuters ]
Falkland Adaları meselesi nasıl başladı?
12 bin metrekarelik alana sahip Falkland Adaları, Atlas Okyanusu’nun güneyinde yer alıyor. En bilinen özelliği penguenleri ve 1982’de uğruna verilen savaş.
[Arjantin tarafından 1982'deki savaşta yerleştirilen mayınların çevresinde gezen penguenler. Fotoğraf: Reuters ]
Savaşın detaylarına geçmeden önce Falkland Adaları’nın tarihine bir bakalım. Zira kime ait olduğu sorunu, aslında keşfedildiği tarihe kadar uzanıyor.
Avrupalılar Adaları 16’ıncı yüzyılda keşfetti. İlk hangi ülke tarafından ayak basıldığı tartışmalı. Ünlü kâşif Macellan’ın ekiplerinden birinin keşfettiği söyleniyor. Bazı iddialara göre de ilk kez bir İngiliz kaptan buraya ayak bastı.
Adalar’a ilk yerleşenler Fransızlar... Bir yıl sonra ise onları İngilizler takip etti. 1767’de İspanyollar Doğu Falkland’i Fransızlardan satın alarak İngilizleri Adalar’dan uzaklaştırdı. 1771’de İngiltere ve İspanya savaşın eşiğine geldi ve İngilizler Adalar’a geri döndü. İngiltere 1774’te ekonomik sorunlar nedeniyle çekilmek zorunda kalsa da eli hep Falkland Adaları'nın üzerindeydi.
İspanya ise 1811’de Arjantin’in bağımsızlık mücadelesi sonrası bölgeyi terk etti. 1816’da Arjantin artık bağımsızdı. 1820’de Falkland Adaları’nın kendi hakkı olduğunu ilan etti. Ancak 1833’te İngilizler geri dönünce işler karıştı.
[12 bin metrekarelik alana sahip Falkland Adaları, Atlas Okyanusu’nun güneyinde yer alıyor. Fotoğraf: Reuters ]
Sömürge döneminin kavşak noktası
Falkland Adaları sömürgecilik döneminde ticaret faaliyetleri için önemli bir konumdaydı. Güney Atlantik’in hakimiyet altında tutulması için stratejik değeri vardı. İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra Falkland meselesi Birleşmiş Milletler’in (BM) gündemine taşınsa da İngiltere ve Arjantin arasında uzlaşma sağlanamadı.
[Arjantin ordusu askerleri havan topu yerleştirirken. Fotoğraf: Reuters]
Savaş çanları 1980’lerde çalmaya başladı
1980’lere gelindiğinde İngiltere’de muhafazakarlar iktidardaydı. Margaret Thatcher ülke yönetiminin başındaki ilk kadın başbakandı. Dikkat çeken özelliklerinin başında radikal politikaları ve uzlaşmaz tavrı yer alıyordu.
Arjantin’de ise 1976'dan beri iktidarda olan askeri cunta, özellikle de ekonomik anlamda kötüye gidiyordu. Hayat pahalılığıyla boğuşan ülke aynı zamanda borç batağındaydı.
Dikkatleri geçim derdinden uzağa çekmeye çalışan komutanlar, bu kez gözlerini kararttı. Başkan General Leopoldo Galtieri, milli mesele olan Falkland Adaları’nı gündeme getirdi. 2 Nisan 1982 günü Arjantin askerleri Falkland Adaları’na çıktı.
Arjantin’deki askeri cunta, İngiltere’nin bir savaşa girmeyeceğini düşünüyordu. Ancak öyle olmadı. Demir Lady lakaplı Thatcher, hem ekonomik zorluk içindeki halkın desteğini kazanmak hem de partideki otoritesini güçlendirmek için harekete geçti. Verdiği müdahale emriyle 100’den fazla gemiyi bölgeye gönderdi.
[Demir Lady lakaplı İngiltere Başbakanı Margaret Thatcher. Fotoğraf: Reuters ]
Savaşın galibi İngiltere oldu
İngiliz donanmasının Adalar’a varması yaklaşık 20 günü buldu. 74 gün süren savaşta 900'den fazla kişi öldü. İngilizler 258, Arjantinliler 649 kayıp verdi. Savaşı kaybeden Arjantin, 14 Haziran 1982'de Adalar’dan ayrıldı.
Savaşı kaybeden askeri cunta ise iktidardan düştü. Yerine sivil yönetim geldi. "Savaşa girerek ihmalkar davrandıkları" suçlamasıyla yargılanan komutanlar, 12 yıl hapis cezasına çarptırıldı.
[Falkland Savaşı'nda ihmalkarlıkla suçlanan askeri cuntanın üç üyesi Amiral Jorge Anaya, Başkan General Leopoldo Galtieri ve Hava Kuvvetleri Komutanı Basilio Lami Dozo askeri mahkemede yargılandılar. Fotoğraf: Reuters]
Savaşta İngiltere’nin 6 gemisi battı, 10 gemisi hasar aldı, 34 uçağı düştü. Ancak Thatcher amacına ulaşmıştı. 1983’teki seçimleri ezici çoğunlukla kazandı.
Savaştan sonra Falkland Adaları içişlerinde bağımsız, dışişleri ve savunmada İngiltere’ye bağlı bir statüye kavuştu. Adalar’da yaşayanlara da İngiltere vatandaşlığı verildi.
[Falkland Savaşı sırasında Arjantin'in kullandığı Hercules C-130 askeri kargo uçağı. Fotoğraf: Reuters]
İki ülke arasındaki anlaşmazlık hiç bitmedi
Arjantin ve İngiltere arasındaki egemenlik tartışması savaşın ardından da devam etti. İki ülke birçok kez karşı karşıya geldi. O konulardan biri de 2010’da Falkland açıklarında geniş petrol yataklarının bulunmasıydı. Bu yeni gelişme Adalar'ın değerini daha da artırmıştı.
Falkland Adaları’nın deniz tabanında 3,5 milyar ile 60 milyar varil arasında petrol yattığı düşünülüyor. Bu alanda gaz da olduğu tahmin ediliyor. Arjantin buradaki doğal kaynaklarda da hak iddia ediyor.
[ 74 gün süren Falkland Savaşı'nda İngilizler 258, Arjantinliler ise 649 kayıp verdi.Fotoğraf: Reuters ]
2013 yılında 2 bin 900 nüfuslu Falkland’de bir de referandum yapıldı. Amaç, Falkland Adaları’nın İngiltere hakimiyetinde kalıp kalmama konusunda genel kanıyı ortaya koymaktı.
Referanduma katılan 1517 kişiden 1513’ü İngiliz yönetiminin devam etmesi yönünde oy kullandı. Bu sonuca Arjantin itiraz etse de bir sonuç alamadı. Zira Adalar’a İngiltere’den çok sayıda kişi vatandaş olarak yaşamaya gönderilmişti.
[2013 yılında yapılan referanduma katılan 1517 kişiden 1513’ü İngiliz yönetiminin devam etmesi yönünde oy kullandı. Fotoğraf: Reuters]
Milei neden Falkland Adaları’nı gündeme getirdi?
Uzun yıllardır devam eden anlaşmazlık ve çözümsüzlük durumu ortadayken Arjantin’in yeni devlet başkanı Javier Milei’nin bu konuyu yeniden gündeme getirmesi kafalarda soru işaretleri oluşturdu. Milei’nin amacı ne? Olası bir krizde İngiltere’nin tavrı nasıl olur? Dünyadaki çatışma noktalarına bir yenisi eklenir mi? Hasan Kalyoncu Üniversitesi Siyaset Bilimi, Uluslararası İlişkiler Bölüm Başkanı Doç. Dr. Ahmet Keser'e sorduk.
Güney Amerika'nın dibinde olmasıyla Adalar, jeopolitik açısından bir önem arz ediyor. İngiltere’nin o bölgede sürekli kontrol ettiği, varlık gösterdiği iki büyük uçak gemisi var gibi düşünün.
Hasan Kalyoncu Üniversitesi Siyaset Bilimi, Uluslararası İlişkiler Bölüm Başkanı Doç. Dr. Ahmet Keser
Doç. Dr. Ahmet Keser, dünyanın birçok ülkesinde aşırı sağ görüşün yükselişine dikkat çekerek başlıyor sözlerine. Arjantin’in de bu trende uyduğunu belirtiyor. Milei’nin radikal söylemlerle seçmenden oy alabildiğine işaret ediyor. Aşırı sağın yükselişini ise şöyle değerlendiriyor:
“Bu yükselişi tek bir unsura bağlamak yanlış olur. Popülist söylemler, diğer problem alanlarını da iyi kullanan kişilerle beraber geliyor aslında. Avrupa’daki ülkelerdeki esas sorun alanı, kötü ekonomik durum, ekonominin yönetilememesi, artan göç hareketleri…
Tabii Arjantin'de göç hareketlerinin etkisinden bahsedemeyiz belki ama Güney Amerika'da da öncesinden beri sık sık darbelerle kesilen yönetimler, kötü ekonomik durum, zengin ekonomik kaynaklara sahip olmalarına rağmen bunu iyi yönetememiş olmaları gibi pek çok unsur var.
Bütün bunlar bir araya geldiğinde popülist söylemi kullanan kişiler de genellikle bunları iyi değerlendiriyor. Yani oradaki ekonomik kötülüğü başka bir şekilde kullanarak kitleleri peşlerinden sürükleyebiliyorlar.”
[Arjantin savaşta yenik düşse de Falkland Adaları'ndaki hak iddiasından vazgeçmedi. Fotoğraf: Reuters]
Falkland Adaları’nda kim ne istiyor?
Takımadaların bulunduğu noktanın stratejik önemi var. Uğruna çıkan savaşın temelinde yatan da bu aslında. “Güney Amerika'nın dibinde olmasıyla Adalar, jeopolitik açısından bir önem arz ediyor. İngiltere’nin o bölgede sürekli kontrol ettiği, varlık gösterdiği iki büyük uçak gemisi var gibi düşünün” diyor Doç. Dr. Keser. Dolayısıyla İngiltere’nin Falkland Adaları ile o bölgeyi uzaktan kontrol ettiğini ifade ediyor.
Bir de İngiltere’nin sömürgeci geleneğine vurgu yapıyor. “Ne kadar uzakta olursa olsun toprak kaybı çok işine gelmez” diyor ve toprak kaybının Birleşik Krallık için ne anlama gelebileceğini şöyle aktarıyor:
Çünkü bu başka yerlerdeki durumları da tetikleyebilir. Buradaki varlığının devam ettirilmesi, küresel hegemonyanın da devam ettirilmesi demek.
Falkland Adaları’nın önemli bir özelliği de Antarktika'ya en yakın noktalardan biri olması. Doç. Dr. Keser bu önemi şu şekilde açıklıyor:
Antarktika kıtasında hegemonya mücadelesi devam ediyor. Kime ait olduğu konusunda sorunlar var. Giden herkes bayrak dikiyor. Bu kıtada birtakım kaynaklar olabilir. Adalar oraya erişim açısından önemli bir ara istasyon, bir ikmal noktası vazifesi görebilir. Gemiler için sığınak tesis edilebilir.
Asker çıkarma ve işgal girişimine İngiltere savaşla karşılık verir. Yeniden bir çatışma çıkar. Sonuçta İngiltere'nin küresel bir gücü var. Arjantin baş edebilir mi? Bu da ayrı bir sorun alanı.
Arjantin’in önündeki tek seçenek Adalar’a asker çıkarma
Arjantin’in referandum ile Falkland Adaları’nın hakimiyetini alma şansının olmadığını söylüyor Keser. 2013’te olduğu gibi İngiltere yanlısı bir sonucun çıkacağını dile getiriyor.
“Çünkü nüfusunun çoğu İngiltere'den taşınarak getirildiği için İngiliz taraftarı bir sonuç çıkacaktır. Kendi kaderini tayin hakkı, yeniden oylama gibi iddialar zaten İngiltere'nin iddialarıydı. Hatta referandumu yaptıran da İngiltere zaten. Referandum Arjantin'in çok işine gelmeyebilir.”
[Arjantin'in Pilar şehrindeki Falkland Savaşı Anıtı'nda bir kız topun üzerinde duruyor. Fotoğraf: Reuters]
Referandum seçeneğinin üzeri çizilince geriye kalan ise Adalar’a asker çıkarmak. Ancak Keser bu adımın büyük risk taşıdığı görüşünde…
“Asker çıkarma ve işgal girişimine İngiltere savaşla karşılık verir. Yeniden bir çatışma çıkar. Sonuçta İngiltere'nin küresel bir gücü var. Arjantin baş edebilir mi? Bu da ayrı bir sorun alanı. İşgali muhtemelen İngiltere'yle beraber Amerika ve Kanada da tanımayacaktır.
Bir yandan da İngiltere NATO üyesi. Bu toprak şu anda genel olarak Birleşmiş Milletler'de de kabul gördüğü üzere, İngiltere'nin bir parçası. Dolayısıyla bir NATO toprağına saldırılması durumu ortaya çıkabilir ki, Arjantin NATO toprağını işgal etmiş durumuna düşebilir. Yani burada savaşa İngiltere dışında başkalarının da girmesi durumu söz konusu olabilir.”
[Arjantinliler tarafından düzenlenen İngiltere karşıtı bir gösteri. Fotoğraf: Reuters ]
Peki olasılıklar böyleyken seçim sonrası Milei Falkland Adaları’nı neden yeniden gündeme getirdi? Bu içi boş bir popülist söylem miydi? Bu noktada Keser, Milei’nin “çılgın” karakterine vurgu yapıyor:
Bu tip kişiler çılgınlıklar da yapabiliyorlar. Her ne kadar altı boş gibi bile görünse de maceraya atılmaktan çekinmeyebiliyorlar. Objektif olarak baktığımız zaman, uzun vadede Arjantin'in kaybedeceğini, böyle bir girişimden sonra yine zararlı çıkacağını söyleyebiliriz. İlk etapta işgal edebilir. 20-30 gün işgal altında tutabilir ama İngiliz donanması oraya gittikten sonra baş edemez. Adalar, Arjantin'e de bin 500 kilometre mesafede. Yani her an destek sağlayıp uzun süre sürdürebilecek kadar da yakın değil.
Seçimi kazandıktan sonra böyle popülist bir söyleme ihtiyaç var mıydı? Yoktu. Dolayısıyla Trump'a olan hayranlığı, Trump'ın 'Büyük Amerika' söylemine benzer 'Büyük Arjantin' söylemleri ile Milei çıkış yolu arıyor olabilir.
Dolayısıyla burada İngiltere'nin ne yapacağı önemli. Milei böyle bir şeye kalkışmadan muhtemelen İngiltere birtakım tedbirler alacaktır.
13.2ºC
Ankara
