Göç kabusunun öteki yolu: Kuzey üçgeni

İç savaştan, açlıktan, yoksulluktan ve hastalıklardan kaçan milyonlarca insan…

Amaçları sadece, “İnsan Hakları Sözleşmesi”nin birinci kuralı olan “Yaşama Hakkı”nı elde edebilmek ve yeni bir hayat kurabilmek.

Ama binlercesi, bu hayata tek bir adım dahi atamadan sınırlarda can veriyor.

Meksika sınırında dehşet: Çocuklar duvardan aşağı atılıyor

Biraz daha şanslı olanlar ise hayatta kalabiliyor. Ancak çoğu, ailelerinden ayrılıyor ve gittikleri yerde yükselen ırkçılığın hedefi oluyor.

Bu kez bahsettiğimiz göç yolu, ne Suriye'den ne de Afrika'dan başlıyor.

Göç kabusunun öteki çıkış yolunun adresi; Orta Amerika Kuzey Üçgeni.

[Meksika'nın Tijuana kentinde bekleyen bir göçmen (Fotoğraf: AP)]

Kuzey Üçgeni ülkeleri

Son yıllarda Orta Amerika’dan gelen göçmen ve sığınmacıların artan sayısı, ABD’nin göçmenlik kapasitesini önemli ölçüde sınamaya başladı.

Orta Amerika Kuzey Üçgeni olarak adlandırılan El Salvador, Guatemala ve Honduras’tan yola çıkan göçmenlerin yaşadıkları hem medyanın hem de kamuoyunun gündeminde ilk sıraya yükseldi.

Özellikle ABD eski başkanı Donald Trump’ın göçmen karşıtı politikaları, göç krizini uluslararası boyuta taşıdı.

Peki dünyanın diğer tarafındaki bu göç krizi nasıl başladı, insanlar neden göç yolunu seçti ve son durum ne?

Bu sorulara cevap vermeden önce Kuzey Üçgeni ülkelerine yakından bakalım.

El Salvador

Orta Amerika'nın en yoğun nüfusa sahip ülkesi El Salvador, 21 bin 40 kilometrekarelik yüzölçümüyle neredeyse ABD'nin New Jersey eyaletiyle aynı büyüklükte. Başkanlık sistemine dayalı demokratik cumhuriyet ile yönetiliyor.

Yaklaşık 3 asır boyunca İspanyol sömürgesinde kalan El Salvador’da resmi dil İspanyolca. Orta Amerika'nın en küçük ve en yoğun nüfusa sahip ülkesi konumunda.

16. yüzyılın ilk çeyreğinde İspanyol sömürgesine giren El Salvador, 1821'de bağımsızlığını kazandı. Ülkede 1992 yılında hükümet ile solcu isyancılar arasında askeri ve siyasi reformları içeren anlaşma imzalanmasıyla 75 bin kişinin hayatını kaybettiği 12 yıl süren iç savaş sona erdi.

Dünyanın en yüksek cinayet oranlarına sahip ülkeleri arasında yer alan El Salvador'da 2015'te cinayet oranı 100 bin kişide 103 olarak açıklandı. Bu rakam, savaşta olmayan bir ülkede en yüksek cinayet oranı olarak kayıtlara geçti. Şuan ise bu rakam 100 bin kişide 82,8.

Ülke, ABD'den El Salvador'a sınır dışı edilen yasadışı göçmenlerin kurduğu, uluslararası bağlantıları bulunan çetelerden büyük zarar görüyor.

Altın, gümüş ve bakır açısından zengin yer altı kaynaklarına sahip El Salvador'da 2008'den bu yana yeni maden ocaklarının açılmasına izin verilmiyor. Ülkede ayrıca Mart 2017'de de metal madenciliği yapılması yasaklandı.

[28 Mart 1982'de El Salvadorlu bir aile (Fotoğraf: AP)]

Guatemala

Orta Amerika Kanalında yer alan Guatemala’nın kuzey ve kuzey batısında Meksika, doğusunda ve kuzey doğusunda Belize, güney doğusunda Honduras ve El Salvador yer alıyor.

37 tane volkanik alan bulunan bölgede şiddetli depremler meydana geliyor. Bu depremler yerleşim yerlerinde hasar verici boyutlara ulaşıyor.

18 milyona yakın nüfuslu ülkenin resmi dili İspanyolca, ayrıca Maya dilleri de konuşuluyor.

Başkanlık sistemine dayalı demokratik cumhuriyetle yönetilen ülkede 4 yıllık süre ve bir dönem için seçilen devlet başkanı yürütmenin başı. Yasama 4 yıllık süre için seçilen 158 üyeli Cumhuriyet Kongresi tarafından temsil ediliyor.

Son derece genç nüfusun olduğu demografik bir profile sahip olan Guatemala’nın ortalama yaş oranı 20,7. Nüfusun yarısından fazlasının fakir olduğu için düşük-orta gelire sahip ülkeler arasında yer alıyor.

Guatemala’da, GSYİH’nin yüzde 13,4’ünü oluşturan tarım geliri, iş gücünün yüzde 38’den fazlasının geçim kaynağı. Dünyanın en büyük 8. kahve üreticisi olan ülkenin ihracatının yaklaşık üçte ikisi tarım sektörü kaynaklı.

[Guatemala Şehri'nin 60 kilometre güneyindeyindeki El Patrocinio sakinleri Pacaya Yanardağı'nın patlamasını izliyor (Fotoğraf: AP)]

Honduras

Orta Amerika ülkesi Honduras 18 idari bölgeden oluşuyor. Yaklaşık 9 milyonluk nüfusunun yüzde 90'ı melez, yüzde 7'si Amerika yerlisi - Hintli melezi, yüzde 2'si Afrika, yüzde 1'i Avrupa kökenli.

Honduras'ta, resmi dil İspanyolca. Ülkenin yaklaşık üç yüzyıl boyunca İspanyol sömürgesinde kalmasının İspanyolcanın resmi dili olmasında etkisi var.

1821'de bağımsızlığını kazanan, askeri yönetimin 250 yıl boyunca etkili olduğu Honduras’ta 1982'de sivil hükümet yönetimi ele aldı.

Kuzeyi ve güneydoğusunda Nikaragua, güneybatısında El Salvador, batısında Guatemala bulunan Honduras'ın Karayipler Denizi ile Güney Pasifik Okyanusu'na kıyısı var.

Honduras'ı 1998'de vuran Mitch Kasırgası yaklaşık 5 bin 600 kişinin hayatını kaybetmesine ve 2 milyar dolar zarara neden oldu.

Honduras’ın ekonomisi, muz ve kahve gibi sınırlı ihracat ürünlerine bağımlı olduğundan doğal afetler ve ürün fiyatlarındaki dalgalanmalardan ciddi biçimde etkileniyor.

[Honduras Mitch Kasırgası (Fotoğraf: AP)]

Göç krizi nasıl başladı?

1980’lerde El Salvador, Guatemala ve Honduras ve Nikaragua'daki iç savaşlar, önemli sayıda Orta Amerikalı'nın Amerika Birleşik Devletleri'ne göç etmesine neden oldu. İç savaşın körüklediği ekonomik istikrarsızlık, göç sayısını daha da katladı.

Sonraki 10 yılda imzalanan barış anlaşmalarıyla iç savaşa resmi bir son verilse de siyasi ve ekonomik istikrarsızlık devam etti. 1980 ile 1990 arasında, Amerika Birleşik Devletleri'ndeki Orta Amerika göçmen nüfusu üç katına çıktı.

1998'de Honduras ve Nikaragua'daki Mitch Kasırgası ve 2001'in başlarında El Salvador'da meydana gelen bir dizi deprem sonrası, ABD Honduras, Nikaragua ve Salvador vatandaşlarına Geçici Koruma Statüsü (TPS) verdi. Bu yol ABD’ye gitmek isteyen Kuzey Üçgeni vatandaşları için güvenli bir yol oldu.

Ancak o dönemde de birçok Orta Amerika ülkesi vatandaşları, çeşitli nedenler gösterilerek ülkeden sınır dışı edildi.

2018'in başlarında, Trump yönetimi üç ülke için TPS atamalarını yenilemeyeceğini açıklaması ise bu yolu tamamen kapattı.

[1999 yılında ABD'den sınır dışı edilen göçmenler (Fotoğraf: AP)]

Şimdi neden göç ediyorlar?

Bugün Orta Amerikalılar, kuraklık ve önemli mahsul kıtlığı nedeniyle daha da kötüleşen yoksulluktan kaçmaya devam ediyor. Ancak tek sorun yoksulluk değil.

Kuzey Üçgeni ülkelerindeki en büyük krizlerden biri güvenlik.

Son yıllarda geçmişe kıyasla düşmüş olsa da üç ülkede de cinayet oranları çok yüksek.

Ülkede çok sayıda silahlı çete bulunuyor ve pek çok cinayet ve gasp olayı yaşanıyor. Hükümetler tarafından alınan önlemlerse işe yaramıyor.

Bu ülkelerin 2020 İnsani Gelişim Endeksi sıralamalarına baktığımızda toplam 189 ülke arasında El Salvador 124, Guatemala 127, Honduras 132'inci sırada.

El Salvador’da yüz bin kişi başına düşen cinayet oranı 82,8, Guatemala’da 27,3 ve Honduras’ta 56,5.

2018’deki göçmen akışı nasıl başlamıştı?

12 Ekim 2018’de Honduras'ın suç oranı yüksek şehri San Pedro Sula'da 160 kişi bir otobüs terminalinde bir araya gelerek bu tehlikeli yolculuğa başladı.

Ülkelerindeki şiddet sarmalı, yolsuzluk ve işsizlikten kaçmak için bir aydır bu yürüyüşü planlıyorlardı.

Son göçmen kafileleri birkaç yüz kişiden oluşuyordu, ancak eski bir siyasetçi bu planı Facebook'ta paylaşınca, haberler hızla yayıldı ve katılan göçmen sayısı katlandı.

13 Ekim'in ilk saatlerinde grup yola çıktığı zaman, binden fazla Honduraslı onlara katılmıştı.

[2018'de yola çıkan bir göçmen grubu (Fotoğraf: AP) ]

ABD’deki Orta Amerikalı nüfusu 10 kat arttı

1980'den bu yana, El Salvador, Guatemala ve Honduras'tan gelen göçmenler ABD’deki Orta Amerika nüfusundaki en büyük artışa neden oldu. 40 yıl içerisinde Orta Amerika nüfusu yaklaşık 10 kat arttı.

Nüfus yoğunluğu bakımından El Salvador, Guatemala ve Honduras’ı sırasıyla Nikaragua, Panama, Kosta Rika ve Belize izledi.

Birleşmiş Milletler Nüfus Bölümü'nün 2017 tahminlerine göre, dünya çapında Orta Amerika'dan 4,4 milyondan fazla uluslararası göçmen başka bir ülkeye yerleşti.

Göçmenlerin ABD dışında yüzde 2'si Güney Avrupa'da, yüzde 2'si Kanada'da ikamet etmeye başladı.

ABD sınır dışı etmekte sınır tanımıyor

Meksika’daki durum?

Kuzey Üçgeni dışında ABD’ye en fazla göçün yaşandığı ülkelerden biri de Meksika.

Ancak son yıllarda Meksika'dan göç azalmaya başladı.

Bunun nedeni “Büyük Durgunluk” diye anılan 2008 ekonomik krizi sırasında işlerin yetersiz kalması ve o zamandan beri büyük ölçüde artmaması.

Nedenleri arasında Meksika ekonomisinin görece daha iyi performans göstermesi de var.

Ülkenin yaşlanan bir nüfusa doğru kayması da işçilerin eskisinden daha çok aranmasına neden oluyor.

ABD'nin güney sınırında göç kaygısı

ABD sınırında kaç göçmen var?

ABD’deki göçmen ajanslarına göre Matamoros ve Tijuana arasındaki sınırda dağılmış yaklaşık 25 bin göçmen var.

Bu göçmenlerin birçoğu ABD'ye iltica davası açmak için bir yıldan fazla bir süredir bekliyor.

Yeni gelenlerin büyük çoğunluğu, Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezlerinin pandemi yönergeleri uyarınca Meksika'ya sınır dışı ediliyor.

CBS’de yer alan habere göre Ülkede tutulan refakatsiz yasa dışı göçmen çocuk sayısı ise 15 bin 500.

72 saatlik gözaltılar için tasarlanan Gümrük ve Sınır Koruma Birimi’ne (CBP) ait tesislerde 5 bin civarında refakatsiz göçmen çocuğun ortalama 136 saat tutuluyor.

18 yaş altı yaklaşık 10 bin 500 refakatsiz çocuk da Sağlık Bakanlığı'na ait acil barınma tesisleri ve barınaklarda alıkonuluyor.

Geçtiğimiz şubatta 9 bin 400 çocuğun yanında yetişkin olmadan ABD’ye yasa dışı yollarla giriş yaptığı biliniyor.

Sınırdaki yetkililer son 21 günde günlük ortalama 500’den fazla refakatsiz çocuk ülkeye giriş yapıyor.

[ABD tarafından Meksika'ya gönderilen göçmenler (Fotoğraf: AP)]

ABD Küresel Göç Anlaşması’nı imzalamamıştı

Fas'ın Marakeş kentinde 10-11 Aralık 2018'de düzenlenen ve 164 ülkenin katıldığı uluslararası konferansta imzalanan "BM Küresel Göç Sözleşmesi", ülkelerin çoğunluğunun oyuyla kabul edilmişti.

Uluslararası göçün düzenlenmesi için hazırlanan sözleşme, yasal göç, göçmen hakları ve insan kaçakçılığıyla mücadele gibi konularda dünya çapında ortaklık zemini oluşturmayı amaçlıyor.

Sözleşme, insan hakları ve ulusal egemenlik başta olmak üzere ülkelerin göçle başa çıkmasına yardımcı olmayı ve göçmenlerin topluma entegrasyonu gibi konuları kapsıyor.

Toplamda 23 hedefin yer aldığı sözleşmeyle, devletler arası iş birliğiyle ülkelerin egemenlik hakları da dikkate alınarak göçün yasal, güvenli ve düzgün hale getirilmesi amaçlanıyor.

Dünya genelinde ABD, Avustralya, Şili ve Brezilya'nın yanı sıra "egemenliğini ihlal ettiği" gerekçesiyle 8 Avrupa Birliği (AB) üyesi ülke de söz konusu mutabakatı imzalamamıştı.