İran'da ne yaşandı?

Fatih SABUNCU - TRT Haber

İran 1979 yılında kapitalizme karşı bir devrim başlattı. Muhafazakarlar ve solcu gruplar sahneye birlikte çıktı. Ancak devrimden sonra muhafazakarlar yönetimde etkili oldu. İktidar yarışında kaybeden sol görüşlü İranlıların bir çoğu ülkeyi terk etti. Kalanların bir kısmı idama mahkum bir kısmı da derin bir sessizliğe büründü. İktidar ise reformcu-ılımlılar ve muhafazakarlar arasında dönüşümlü olarak el değiştirdi.

Önceki Cumhurbaşkanı Mahmud Ahmedinejad döneminde ABD ve Avrupa ülkeleri ile ilişkiler gergindi. Nükleer programdan kaynaklı yaptırımlar birbirini gittikçe ağırlaştırıldı. Ekonomik bunalımla birlikte sosyal ve toplumsal baskının da artması sonucu Hasan Ruhani iktidara geldi.

İran’da yeni bir nefes olarak görülen sürecin en önemli vaadi ise Nükleer anlaşma ve dolayısı ile ekonominin düzelmesiydi.

2015 yılında Türkiye’nin de katkılarıyla nükleer anlaşma imzalandı. Ancak buna rağmen banka yaptırımları kalkmadı. Umutlar umutsuzluğa döndü, ekonomi ise durgunluktan dolayı daha da kötüleşti. Bazı ürünlerde son 5 yılda yüzde 300’e varan fiyat artışları yaşandı. Benzinin litre fiyatı 700 Tümen’den 1000 Tümen’e çıktı. Sıcak paranın bir kısmı ekonomik güvensizlik nedeniyle yastık altı yapıldı, bazıları da finans kuruluşlarında battı. Pazarda para döngüsü durma noktasına geldi.

28 Aralıkta başlayan protestoların da asıl sebebi de bu ekonomik bunalımdı.

Eski Cumhurbaşkanı Ahmedinejad’ın Muhafazakar takipçileri ise hükümeti sert şekilde eleştiriyordu. Bu nedenle olayların başlangıç noktası Meşhed oldu. “Hükümete ölüm”, sloganı ekonomiyi, Ruhani’ye ölüm” sloganı mevcut yönetimi, “Ne Gazze ne Lübnan canım sadece İran için” sloganları ise dış politikayı hedef aldı.

Ancak “Hamaney’e ölüm, Diktatöre ölüm” sloganları duyulmaya başladığında gösteriler rejimi hedef almaya başladı. Ekonomi kaynaklı protestolar artık sistemi tehdit eder hale gelmişti.

79’yılından sonra sessizliğe bürünen sol gruplar da sokaklara indi.

Gösteriler 30’a yakın şehre yayıldı, 50 binden fazla kişi farklı alanlarda sokaklara çıktı. Araçlar yakıldı, çatışmalar çıktı, ölenler oldu. Çok sayıda gösterici tutuklandı.

Ancak tüm bu sürecin sonunda akılda kalan en çarpıcı olgu kuşkusuz Dini Lider’in ilk kez gösterilerde hedef alınması oldu. 2009 yılındaki olaylarda bile böyle bir durum yaşanmamıştı.

Yetkililer olaylarda dış etkilerin olduğunu ileri sürdü. ABD Başkanı Donald Trump göstericilere “ileride çok büyük destek göreceksiniz” diyerek bu iddianın doğruluğunu adeta teyit etti.

Bu açıklamanın ardından olaylar hızlı bir hızlı bir şekilde durdu.

Milliyetçiliği idealistliğinin önüne geçen İranlılar ABD’nin ön ayak olduğu bir rejim değişikliğinden taraf olmadı. İran’ın Suriye’ye çevrilmek istendiği yönündeki uyarılar halk nezdinde karşılık buldu. Zira gösteriler sırasında kamu kurumlarına yönelik saldırılar “iç çatışma” alameti olarak görülmüş ve halkı tedirgin etmişti.

Muhafazakarları da karşı gösteriler ile sokağa çıkartan rejim, olayların bittiğini ilan ederek meşruiyetini bir kez daha ilan etti.

Ülkede rejimi devirmek isteyen grupların hayali bir kez daha rafa kalktı.

İran yönetiminin, ABD ile anlaşma ve (Trump’ın gelişi ile zaten umutlar azalmıştı) ilişkileri yumuşatma süreci toprağa gömülmüş oldu.

İran şimdi tekrar içine dönecek ve ekonomik sorunların yanında sosyal konularda da yeni adımlar atacak. Bunun işaretleri gelmeye daha olaylar devam ederken başladı.

Cumhurbaşkanı Ruhani özgürlük talebinde olan ve seçimlerde kendisine oy veren kitleyi yeniden yanına çekme stratejisi izledi.

Radikallere ve onların baskısına karşı sokağa inenlere “Kendi yaşam tarzımızı gelecek nesillere dayatmak doğru değildir” diyerek mesaj verdi.

“Halkımızın sesini dinlemeliyiz, hiç kimse eleştirilmez değildir” diyerek sokağa çıkanları ya da çıkmaya hazırlananları yanına almayı hedefledi.

“Sorunların ekonomik olduğu zannediliyor ancak halkın hürriyeti ve hayatı parayla satın alınamaz” diyerek yeni özgürlük alanları için bir kapı araladı.

Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani bir yıldır darbe ile devrilme korkusu yaşıyordu. İran’daki karışıklığın ardından halkın yanında yer alarak şimdilik bir darbenin de önünü almış oldu.