İran'da vurulan uçak krizinde 3 günde neler yaşandı?

İran, 3 Ocak'ta ABD tarafından Bağdat Havalimanı'nda öldürülen Devrim Muhafızları Kudüs Gücü Komutanı Kasım Süleymani'nin intikamını almak amacıyla 8 Ocak'ın ilk saatlerinde ABD'nin Irak'taki Ayn el-Esed Hava Üssü'nü onlarca füzeyle vurduğunu duyurdu.

Dünya bu olayı tartışırken yaklaşık 5 saat sonra 06.18'de Tahran İmam Humeyni Uluslararası Havalimanı'ndan Ukrayna'nın başkenti Kiev'e gitmek üzere havalanan Ukrayna Hava Yollarına ait Boeing 737 tipi yolcu uçağı, kalkıştan kısa süre sonra düştü.

İranlı yetkililer PS-752 sefer sayılı uçaktakilerin tamamının hayatını kaybettiğini ve kaza nedeninin teknik arıza olduğunu duyurdu.

Aynı saatlerde uçağın "füzeyle vurulduğu" yönündeki iddialar üzerine açıklama yapan İran Ulaştırma ve Şehircilik Bakanlığı Bilgi ve İletişim Merkezi Başkanı Kasım Biniyaz, "Uçak, füzeyle vurulmuş olsaydı havada patlardı ancak kaza motorun ateş alması ve pilotun kontrolü sağlamada başarısız olması nedeniyle yaşandı." ifadelerini kullandı.

Ukrayna Dışişleri Bakanı Vadym Prystaiko, uçakta 82 İran, 63 Kanada, 11 Ukrayna, 10 İsveç, 4 Afganistan, 3 Almanya ve 3 İngiltere vatandaşı bulunduğunu bildirdi. Prystaiko, ölen Ukrayna vatandaşlarından 2'sinin yolcu, 9'unun mürettebattan olduğunu aktardı. Ukrayna Hava Yolları ise yolcuların büyük bölümünün Kiev'de aktarma yaparak farklı varış noktalarına seyahat etmeyi planladıklarını açıkladı.

Tahran yönetimi, çifte vatandaşlığı kabul etmediği ve 63 İran-Kanadalıyı da İran vatandaşı olarak hesapladığı için 145 İranlının hayatını kaybettiğini duyurdu. Kazada Şerif Teknik Üniversitesinden 14 öğrenci ile 13 doktor ve sağlık personeli de yaşamını yitirdi. Hayatını kaybedenler arasında 6 nükleer fizikçinin de olduğu belirtildi. Yolcuların 81'i kadın, 70'i erkek, 15'i çocuk, biri de bebekti.

İran Sivil Havacılık Kurumu Başkanı Ali Abidzade, uçağın kara kutusunu bulduklarını ve kaza nedeninin kara kutu ayrıştırılıp analiz edildiği zaman açığa çıkacağını söyledi.

Uçağın düşmesinin ardından birçok hava yolu firması Tahran'a uçuşları askıya aldı. İran hükümeti, uçak kazası ve bir gün önce Süleymani'nin Kirman kentindeki cenaze törenindeki izdihamda hayatını kaybeden 56 kişi için perşembe gününü milli yas ilan etti.

9 Ocak

Kazayla ilgili incelemelere katılmak üzere 9 Ocak Perşembe günü Ukrayna'dan bir heyet Tahran'a geldi.

Ukrayna Ulusal Güvenlik ve Savunma Konseyi Sekreteri Danilov, uçak kazasının ana nedenleri olarak füze saldırısı, motor arızası ya da terör saldırısının değerlendirildiğini bildirdi.

İran Sivil Havacılık Kurumu Başkanı Abidzade ise aynı gün yaptığı yazılı açıklamada, inceleme heyetinin hazırladığı ilk rapora göre, uçağın pilotunun herhangi bir yardım çağrısında bulunmadığını ifade etti.

Rapora göre uçağın 7 bin feet yükseldikten sonra radardan kaybolduğunu ve irtifa kaybederek düştüğünü belirten Abidzade, "Uçak yere düştükten sonra parçalanıyor. Düşüş esnasında yaşanan anormal durumla ilgili pilottan hiçbir yardım çağrısı alınmıyor. Görgü tanıklarına göre uçak önce alev alıyor, bu alev uçağın her tarafına yayılıyor ve sonra yere çakılıyor. Patlama da uçağın yere düşmesinden kaynaklı olarak meydana geliyor." bilgilerini paylaştı.

Abidzade, "Kazanın meydana geldiği güzergâh da uçağın önce batıya doğru gittiğini ve arızayla karşılaşmasının ardından kalktığı havalimanına geri dönmeye çalışırken düştüğünü gösteriyor." ifadelerini kullandı.

İran Sivil Havacılık Kurumu Kaza İnceleme Komisyonu Başkanı Hasan Rızayifer de pilotun havalimanına dönmeye çalıştığını belirterek, "Eğer roket ya da füze isabet etseydi uçağın o anda patlaması gerekirdi. Dolayısıyla uçak dönüşe geçemezdi." dedi.

Kanada Başbakanı Justin Trudeau ise ellerinde Ukrayna uçağının İran'a ait füze ile kazara vurulduğuna dair kanıtlar olduğunu açıkladı ve olayı aydınlatacak yanıtlar beklediklerini söyledi.

ABD Başkanı Donald Trump ile İngiltere Başbakanı Boris Johnson da benzer iddialarda bulundu.

Trump, uçağın arıza nedeniyle düşmüş olmasından şüphe duyduğunu ve birilerinin (İran'ın) uçağı kazara düşürmüş olabileceğini söyledi. Amerikan medyasına konuşan birçok Amerikalı yetkili de ABD istihbaratının, uçağın İran tarafından fırlatılan füzelerden biriyle düşürülmüş olduğunu değerlendirdiğini öne sürdü.

İran Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani ise aynı gün içinde İtalya Başbakanı Giuseppe Conte, Katar Emiri Şeyh Temim bin Hamed Al Sani, Güney Afrika Cumhuriyeti Devlet Başkanı Cyril Ramaphosa, Ukrayna Devlet Başkanı Vladimir Zelenskiy, İngiltere Başkanı Boris Johnson ve Avrupa Birliği Konseyi Başkanı Charles Michel ile telefonda görüştü.

10 Ocak

New York Times gazetesi, 10 Ocak'ta iddiaları devam ettirerek uçağın İran'a ait füzeyle vurulduğunu gösteren görüntülere ulaştığını yazdı. İngiltere Başbakanı Johnson da buna katılarak, ellerinde uçağın İran'a ait füzeyle vurulduğunu gösteren bilgi bulunduğunu ve şeffaf bir soruşturmaya ihtiyaç olduğunu belirtti.

İran Hükümet Sözcüsü Ali Rebii, iddialar üzerine yaptığı açıklamada Ukrayna uçağının füzeyle vurulduğu yönündeki iddiaların ABD'nin algı operasyonu olduğunu savundu.

Cumhurbaşkanı Ruhani'nin talimatıyla teknik incelemelerin düzenli ve süratli bir şekilde yapıldığını ve tamamlandığında ilan edileceğini ifade eden Rebii, "ABD, Pentagon'dan adını vermek istemeyen bir yetkilinin ağzından uçağın isabet eden 2 füze nedeniyle düştüğü yönündeki haberi basına yaydı. Bu iddianın gelecekte gerçekten uzak ve yalan olduğu ortaya çıkacağı için, kimse sorumluluğu üstüne almayacak" görüşlerini paylaştı.

İran Dışişleri Bakanı Abbas Musevi de iddialara tepki göstererek, ilgili ülkelerin çalışmalara katılmasını memnuniyetle karşılayacaklarını belirterek, Kanada Başbakanı Trudeau ve bu konuda elinde belge bulunan tüm devletlerden ellerindeki bilgileri inceleme komisyonuna ulaştırmalarını istedi.

İran Sivil Havacılık Kurumu Kaza İnceleme Komisyonu Başkanı Rızayifer, uçağın vurulmadığına dair ellerinde ikna edici deliller bulunduğunu ve bunları paylaşmaya hazır olduklarını söyledi.

Ancak bu açıklamayı yeteri görmeyen Avrupa Birliği Konseyi Başkanı Charles Michel, uçağa ilişkin soruşturma yürütülmesi çağrısında bulundu.

Ukrayna Devlet Başkanı Zelenskiy de tartışmalara katılarak, "ABD, Kanada ve Birleşik Krallık hükümetlerine kazaya ilişkin ellerindeki kanıtları paylaşma çağrısı yapıyoruz." dedi. Ukrayna Dışişleri Bakanı Prystaiko ise ABD'nin Ukrayna Hava Yollarına ait Boeing 737 tipi yolcu uçağının İran'da düşmesiyle ilgili önemli bilgiler paylaştığını duyurdu.

ABD Dışişleri Bakanı Mike Pompeo da İran'ı suçlayarak, soruşturmanın sonucuna göre ABD'nin ve uluslararası kamuoyunun gerekli adımları atacağını bildirdi.

İran Sivil Havacılık Kurumu Başkanı Abidzade ise bir kez daha Ukrayna uçağının hava savunma füzesi tarafından düşürüldüğüne ilişkin açıklamaların doğru olmadığını, gerçek nedenin kara kutunun incelenmesi sonucunda açığa çıkacağını söyledi.

Tartışmalar devam ederken Tahran'a yönelik uçuşları durduran ve uçakları döndüren hava yolu firmalarının sayısı arttı.

11 Ocak

İran Genelkurmay Başkanlığı, 3 gün süren tartışmaların ardından Ukrayna Hava Yollarına ait uçağın "yanlışlıkla" füze isabet etmesi sonucu düştüğünü itiraf etti.

İran Dışişleri Bakanı Cevad Zarif, uçağın düşürülmesi nedeniyle özür diledi. Cumhurbaşkanı Ruhani, "Tahkikat devam etmeli ve bu affedilemez yanlışın sorumluları hakkında yasal işlem yapılmalıdır." ifadelerini kullandı.

İran lideri Ayetullah Ali Hamaney, Genelkurmay Başkanlığına "muhtemel kusurlar ve eksikliklerin incelenmesi" talimatını verdi. İran ayrıca uçağın kara kutusunu Fransa'ya gönderme kararı aldı.

Ukrayna Devlet Başkanı Zelenskiy, İran'dan gelen itiraf üzerine, "Ukrayna, suçun tam olarak kabul edilmesinde ısrar ediyor. İran'dan sorumluları adalete teslim etmesini, cesetleri iade etmesini, tazminat ödemesini ve resmi özür dilemesini bekliyoruz." ifadelerini kullandı.

İran Devrim Muhafızları Ordusu Hava-Uzay Kuvvetleri Komutanı Tuğgeneral Emir Ali Hacızade, uçağın cruise (seyir) füzesi olarak algılandığını belirterek, "Özellikle Amerikalıların İran'da 52 noktayı vuracaklarını açıklamasıyla saldırı ve savunma birlikleri yüzde yüz alarma geçmişti." dedi.

Olaydan büyük üzüntü duyduklarını dile getiren Hacızade, "Ukrayna uçağının füzeyle düşürüldüğünü öğrenince ölmeyi diledim. Hadisedeki sorumluluğu kabul ediyoruz. Boynumuz kıldan incedir. Yetkililerin hakkımızda alacağı her türlü karara itaat edeceğiz." ifadelerini kullandı.

ABD'nin Irak'taki askeri üslerinin vurulduğu gece birliklerin savaş düzeyine geçtiğini aktaran Hacızade, hava savunma birliklerinden bazılarının Tahran'da konuşlandırıldığını, Tahran'ın batı kesimlerine konuşlandırılan hava savunma sistemlerinin olaya sebebiyet verdiğini ifade etti.

İran Cumhurbaşkanı Ruhani, uçağın füzeyle vurulduğunun açıklanmasının ardından Ukrayna Devlet Başkanı Zelenskiy'i telefonla arayarak olaydan dolayı özür diledi.

Ruhani ayrıca Kanada Başbakanı Justin Trudeau ile yaptığı telefon görüşmesinde her türlü iş birliğine hazır olduklarını bildirdi.

Kaynak: AA