İsrail'in "ikinci sınıf Yahudileri" Etiyopyalılar

Etiyopya asıllı 19 yaşındaki İsrail vatandaşı Solomon Tekah'ın ülkenin kuzeyindeki Kiryat Haim kentinde pazar günü görevli olmayan bir polisin açtığı ateş sonucu hayatını kaybetmesinin ardından başlayan gösteriler, İsrail'de yaşayan Etiyopyalı Yahudilerin ayrımcılığa maruz kaldığı tartışmalarını yeniden alevlendirdi.

Öncelikle Etiyopyalı Yahudilerin İsrail'e getirilişini hatırlatmakta fayda var.

İsrail yönetimi, İsrailoğullarının kayıp 10 kabilesinden biri olduğuna inanılan Etiyopya asıllı Yahudileri ülkeye getirmek için çeşitli yollara başvurdu.

Eski İsrail Başbakanı İzak Rabin'in liderliğindeki hükümet, 1975'te Etiyopyalıların İsrail'e gelişini kolaylaştırmak için bu kişilerin Yahudi olduklarını resmi olarak kabul etti.

Etiyopyalıları İsrail'e getirmek için özel operasyonlar düzenlendi

Etiyopya asıllı Yahudilerin İsrail'e getirilmesi için iki büyük operasyon yapıldı.

İsrail, 1984'te Etiyopya'da yaşanan kıtlık sebebiyle bir grup Etiyopyalı Yahudi'yi ülkeye getirmek için operasyon düzenleme kararı aldı.

"Musa" adı verilen ve yaklaşık 7 hafta süren operasyonda, 8 bin Etiyopyalı Yahudi, Sudan üzerinden uçakla önce Belçika'nın başkenti Brüksel'e oradan da İsrail'e getirildi.

Bundan yaklaşık 7 yıl sonra Etiyopya'da yaşanan siyasi kriz nedeniyle yine bu ülkedeki Yahudilerden bazılarının İsrail'e getirilmesi için "Süleyman" adı verilen ikinci operasyon düzenlendi.

İsrail ordusuna ait kargo uçaklarının da kullanıldığı operasyonda 35 uçakla iki günde 14 bin 325 Etiyopyalı Yahudi İsrail'e taşındı.

Bugün itibarıyla yaklaşık 150 bin Etiyopya asıllı Yahudi'nin yaşadığı İsrail, Etiyopya'da kalan Yahudilerin de ülkeye gelerek yerleşmesine hak tanıyor. Ancak şu ana kadar bunların çok az bir kısmı İsrail'e geldi.

Kendi aralarında evleniyorlar

Aradan geçen yıllara rağmen Etiyopya asıllı Yahudilerin İsrail'deki diğer Yahudilere tam olarak entegre olduğunu söylemek güç.

İsrail'de yaşayan Etiyopya asıllı Yahudilerin büyük bir bölümü kendi aralarında evlenmeyi tercih ediyor.

İsrail İstatistik Merkezinin verilerine göre, kendileriyle aynı etnik gruptan biriyle evlenen Etiyopyalı Yahudilerin oranı yüzde 88.

Doğum kontrol ilaçları verildi

İsrail'de yaşayan Etiyopyalı Yahudilerin sayısı 150 bin. Bunların büyük bir kısmı İsrail doğumlu. Ancak, İsrail'de yaşayan Etiyopyalı Yahudiler arasında doğum oranı son yıllarda hızla düşüyor.

İsrail medyasında çıkan haberlere göre, doğum oranındaki düşüşün sebebi, Etiyopyalı göçmen kadınlara zorla verilen doğum kontrol ilaçları.

Doğum kontrol ilaçlarını alan kadınların bazıları, bu ilaçları Etiyopya'dan İsrail'e göç sırasında transit merkezlerinde aldıklarını söyledi. 

Haaretz gazetesine konuşan Etiyopyalı Yahudi kadınlar da, istekleri dışında kendilerine doktorların "Sık sık doğum yapan insanlar acı çekiyor" diyerek, doğum kontrol ilaçlarını verdiğini söyledi.

Her 5 Etiyopyalı erkekten biri işsiz

Başta İsrail ordusu olmak üzere birçok devlet kurumunda görev almaya başlayan Etiyopyalı Yahudiler, bazı sorunlarla karşı karşıya.

Bu sorunların başında gelir dağılımındaki adaletsizlik ve yüksek orandaki işsizlik geliyor.

İşsizliğin yüzde 3,7 olduğu İsrail'de Etiyopya asıllı kadın ve erkekler arasındaki işsizlik oranının yüksek olması dikkat çekiyor.

Myers-JDC-Brookdale Enstitüsünün 2016 verilerini baz alarak geçen yıl yayımladığı raporda, İsrail'deki Etiyopyalı Yahudiler arasındaki işsizlik oranı son yıllarda ciddi düşüş gösterse de istenilen seviyeye ulaşılamadığı belirtiliyor.

Söz konusu rapora göre, 2000 yılında Etiyopyalı kadınlar arasındaki işsizlik yüzde 63 iken 2016'da bu oran yüzde 26’ya gerilemiş durumda.

Etiyopyalı Yahudi erkeklerde ise 2000 yılında yüzde 38 olan işsizlik oranı 2016'da yüzde 20'ye düştü.

Gelir farkı dikkati çekiyor

Etiyopya asıllı Yahudiler ile diğer Yahudilerin hane başına düşen aylık gelirindeki gözle görülür fark da dikkati çeken bir başka nokta.

Myers-JDC-Brookdale Enstitüsünün raporuna göre, Etiyopyalı Yahudiler için hane başına düşen aylık gelir 11 bin 245 şekel iken diğer Yahudiler için bu rakam 15 bin 751 şekel.

İsrail'deki Etiyopya asıllı Yahudiler arasındaki yoksulluk oranı diğer Yahudilere oranla daha yüksek.

Jerusalem Post'ta yer alan habere göre, İsrail'deki Yahudilerin toplamı dikkate alındığında yoksulluk sınırının altında bir gelirle hayatını sürdürmeye çalışanların oranı yüzde 13,2 iken, Etiyopyalı Yahudiler arasında bu oran yüzde 22,8'e çıkıyor.

Eğitimde de gerideler

İsrail'deki Etiyopya asıllı Yahudilerin diğer Yahudilere göre geride olduğu bir başka konu ise eğitim.

Myers-JDC-Brookdale Enstitüsünün raporuna göre, 2016’da ilk ve orta dereceli okullarda eğitim gören Etiyopyalı Yahudi çocukların oranı yüzde 55. Bu oran diğer Yahudilerin çocuklarında ise yüzde 77.

Üniversiteye kaydolan İsrail'deki Etiyopya asıllı gençlerin oranı 2016'da yüzde 34'te kalırken, diğer Yahudi gençler arasında yüzde 67'yi buluyor.

Polisin Etiyopya asıllılara açtığı davalarda artış var

İsrail'deki Etiyopyalı Yahudiler Birliğinin raporuna göre, 2014-2017 yıllarında polisin tüm Yahudilere karşı açtığı davalarda yüzde 6'lık bir düşüş olmasına rağmen aynı dönemde Etiyopyalı Yahudilere karşı polisin açtığı davalarda yüzde 20 artış yaşandı.

Buna ek olarak mahkeme tarafından suçlu bulunan Etiyopyalı Yahudi gençlerin yüzde 90'ı hapis cezasına çarptırılırken, bu oranın diğer Yahudi gençlerde üçte bir olduğu dile getiriliyor.

İsrail basınına göre, 1997'den bu yana polisle yaşanan arbedeler sırasında 11 Etiyopyalı yaşamını yitirdi.

Hem bu ölümler hem de ayrımcılığa maruz kaldıkları gerekçesiyle ülkedeki Etiyopyalı Yahudiler birçok kez sokaklara döküldü.

Bağışladıkları kanların kullanılmadığı ortaya çıkmıştı

Etiyopyalı Yahudilerin bağışladığı kanların AIDS'e yol açan HIV virüsü taşıyabileceği şüphesiyle 1996'da İsrail'deki hastanelerde kenara atıldığı ortaya çıkmıştı.

Bu skandal üzerine İsrail'e yeni bir hayat umuduyla gelen Etiyopyalılar sokağa dökülmüş ve "Bizim kanımız da sizinki gibi kırmızı, biz de siz gibi Yahudiyiz" mesajının yer aldığı tarihe geçen pankartlarla gösteriler düzenlemişti.

Etiyopyalıları sokağa döken bir başka olay ise 2015'te iki polisin askeri üniformalı bir Etiyopyalı genci darbettiği görüntünün internete düşmesiyle başladı.

Bu olay üzerine başkent Tel Aviv'de toplanan göstericiler ile polis arasında arbede yaşanmıştı.

İsrail polisi bu yıl 2 Etiyopyalı genci öldürdü

Etiyopyalı Yahudileri ayağa kaldıran olaylar 2019'da da sürdü.

İsrail'in güneyindeki Bat Yam kentinde 18 Ocak'ta Yehuda Biadga adlı genç, elinde bıçakla üzerine doğru koştuğu iddiasıyla bir polis tarafından vurularak öldürüldü. Görgü tanıkları ise vurulduğu anda Biadga ile polis arasında metrelerce mesafe olduğunu öne sürdü.

Bu olayın ardından Etiyopyalı Yahudiler ocak ayı sonunda Tel Aviv'de büyük çaplı bir gösteri düzenledi.

Ancak İsrail polisi, Biadga'yı vuran memur hakkındaki dosyayı "ceza gerektirecek bir suç içermediği" gerekçesiyle kapattı.

İsrail polisinin son Etiyopyalı kurbanı 19 yaşındaki İsrail vatandaşı Solomon Tekah oldu.

Yerel basındaki haberlere göre, pazar günü görevli olmayan bir polis, ailesiyle gezintiye çıktığı sırada bulunduğu yerin yakınlarında gençler arasında çıkan tartışmaya müdahale etmeye çalıştı, ancak söz konusu gençler bu polise taş attı.

Bunun üzerine söz konusu polis, tabancasıyla asfalta ateş etti ancak asfalttan seken kurşun Tekah'a isabet etti. 

Ağır yaralı olarak hastaneye kaldırılan Tekah'ın hayatını kaybetmesi üzerine olaya karışan polis gözaltına alındı.

Mahkemeye çıkarılan polisin 15 gün ev hapsine alınmasına karar verildi.

Tekah'ın polis kurşunuyla yaşamını yitirmesi üzerine İsrail'in birçok kenti protestolara sahne oldu.

Tel Aviv'de salı günü düzenlenen gösterilerde protestocular kentin ana yollarından birini saatlerce trafiğe kapattı, bazı araçları yaktı.

Ülke genelindeki gösterilerin bazılarında polis ile protestocular arasında arbede yaşanırken, olaylarda 111 polis yaralandı, 136 gösterici de gözaltına alındı.

Kaynak: AA, AP