Kızıldeniz’deki kriz küresel ekonomiyi nasıl etkiliyor?

Yemen'deki Husilerin Kızıldeniz'de "İsrail'le bağlantılı" ticari gemilere saldırıları sonrası denizcilik şirketlerinin seferlerini askıya alması veya rotalarını Ümit Burnu'na kaydırmasıyla Kızıldeniz'deki gemi trafiği önemli oranda azaldı.

Gemi takip ve denizcilik analiz sağlayıcısı MarineTraffic'ten edinilen veriler de bunu doğrular vaziyette. Özellikle Aralık 2023'ün ikinci yarısında gemi trafiğinin gözle görülür şekilde azaldığı görülüyor.

Küresel nakliye firmaları, Kızıldeniz’e girmemek için rotalarını Ümit Burnu üzerinden Afrika’nın güney ucuna yönlendiriyor.

Amerikan denizcilik şirketi Flexport’a göre genellikle Süveyş Kanalı’ndan geçen ve kapasitenin tahminen yüzde 95'ini oluşturan küresel konteyner firmaları, son haftalarda Kızıldeniz'den geçişleri askıya aldı.

MarineTraffic verilerine göre ise, Aralık 2023'te Kızıldeniz'den geçen konteyner gemilerinin sayısı Aralık 2022'deki gemi sayısına göre yüzde 25 geriledi.

Bu dönemde, Kızıldeniz'den geçen ro-ro gemilerinin sayısı da yüzde 25 azalırken, sıvılaştırılmış doğal gaz, LPG, kuru ve yaş yük gemilerinin sayısında önemli bir değişim görülmedi.

Yemen'deki Husilerin Kızıldeniz'de Babu'l Mendep Boğazı'nda "İsrail'le bağlantılı" gemilere saldırıları sonrası Danimarkalı denizcilik şirketi Maersk, dünyanın en büyük konteyner şirketi İtalyan-İsviçre ortaklı Mediterranean Shipping Company (MSC), Alman taşımacılık şirketi Hapag-Lloyd, Fransız gemicilik şirketi CMA CGM ve İngiliz enerji şirketi BP, bölgedeki seferlerini askıya alma kararı almıştı.

Şirketlerin bu kararları sonrası Kızıldeniz'deki günlük gemi trafiği Aralık 2023'ün ikinci yarısında, ayın ilk yarısına göre yüzde 20 azaldı. Kızıldeniz'deki gemi trafiğinde 16 Aralık 2023 itibarıyla hızla düşüş görüldü.

Kızıldeniz'de 1 Aralık'ta seyahat eden gemi sayısı 646 iken, bu sayı 16 Aralık'ta 681'e kadar yükseldi. Kızıldeniz'deki toplam günlük gemi sayısı 31 Aralık'ta 521'e kadar düştü.

Gemi trafiği söz konusu bölgede günlük olarak bulunan ve seyir halindeki toplam gemilerin sayısını ifade ederken, Kızıldeniz'i ay boyunca kullanan toplam gemi sayısı, giriş yapan her geminin bir kez sayıldığı anlamına geliyor.

Ümit Burnu’ndan geçişler arttı

İngiltere merkezli denizcilik veri sağlayıcısı Lloyd's List Intelligence verilerine göre de gemi trafiği 25-31 Aralık haftasındaki keskin düşüşle ay içinde yüzde 20 yavaşladı.

Konteyner gemilerinin Kızıldeniz'deki geçişlerinin Ümit Burnu'na yönlendirilmesinin ardından, Ümit Burnu'ndan gemi geçişlerinde, 25-31 Aralık haftasında bir önceki haftaya göre yüzde 27 artış görüldü.

Konteyner gemileri, İsrail'e yurt dışından deniz yoluyla varışların hacim olarak yüzde 40'ını oluştururken, ülkeye yanaşan konteyner gemileri Kasım ve Aralık 2023'te yıllık bazda sırasıyla yüzde 11 ve yüzde 16 azaldı.

Tayvanlı konteyner gemi şirketi Evergreen ve Hong Kong merkezli OOCL, İsrail limanlarına teslimatı askıya aldı. Maersk ve MSC'nin ise İsrail limanlarına teslimatı sürüyor.

Maersk, gemilerinden birinin Husilerin saldırısına uğramasının ardından 5 Ocak'ta yaptığı açıklamada, Kızıldeniz/Aden Körfezi'nden geçiş yapacak tüm gemilerinin yakın gelecekte Ümit Burnu çevresinden güneye yönlendirilmesine karar verildiğini bildirdi.

Veri analitik şirketi Vortexa Kıdemli Navlun Analisti Ioannis Papadimitriou, uluslararası ticaret yapma olasılığı en yüksek olan 10 bin DWT üzerinde büyüklükteki ve Babu'l Mendep Boğazı'ndan geçen tanker sayısında, Aralık 2023'ün ikinci yarısında ilk yarısına göre yüzde 15'i aşan düşüş görüldüğünü söyledi.

Papadimitriou, Süveyş Kanalı ve Babu'l Mendep Boğazı'ndan geçişlerin Aralık 2023'te geçen yılın aynı ayına göre daha yüksek olduğunu belirterek, "Ancak bu durum normal çünkü Süveyş Kanalı ve Babu'l Mendep Boğazı trafiği yıllık bazda artış gösterdi. Bu artış, Avrupa Birliği ve G7 ülkelerinin Rus petrolüne uyguladığı ambargo sonrası ticaret rotalarının değişmesinden kaynaklandı. Ancak, Aralık 2023'ün ilk yarısı ve ikinci yarısında gemi trafiğinde bir miktar düşüş görüyoruz" ifadelerini kullandı.

Panama Kanalı’nda kuraklık

Öte yandan Çin'den ABD'nin Doğu Kıyısı'ndaki limanlara giden en hızlı rota Panama Kanalı'ndan geçiyor. Ancak kuraklık nedeniyle bu rotadan kaçınan nakliye şirketleri artık Ümit Burnu'nun etrafından dolaşırken daha da uzun süre yolculuk yapmak zorunda kalacak.

[Panama Kanalı. Fotoğraf: Reuters]

Amerikan denizcilik şirketi Flexport'un hesaplamasına göre bu rota Panama Kanalı'ndan geçmekten 10 gün daha uzun, yani yüzde 40 daha fazla sürüyor.

Uzmanlar Çin'den ABD’nin doğu yakasındaki limanlara bir konteyner taşımanın maliyetinin Kızıldeniz saldırılarından sonra 2 bin 300 dolardan 3 bin 900 dolara yükseldiğini söylüyor.

Süveyş Kanalı'nın küresel ticaretteki yeri 

Küresel ticaretin neredeyse yüzde 12'si Süveyş Kanalı üzerinden yapılırken, her gün 50'den fazla gemi kanalı geçerek yaklaşık 10 milyar dolarlık malı Kuzey Avrupa, Akdeniz ve Kuzey Amerika'nın doğu kıyılarına taşıyor.

Süveyş Kanalı 154 yıldır, Akdeniz'i Kızıldeniz'e bağlayarak Avrupa ile Asya arasındaki en kısa rotayı sunuyor.

Mısır'ın kuzeyinde Süveyş Kanalı'nın inşa edilmesiyle Akdeniz ile Doğu Asya arasındaki bağlantının bir parçasını oluşturan Babu'l Mendep Boğazı ise özellikle deniz yoluyla taşınan petrol tedariki açısından kritik bir konumda. Dünyada deniz yoluyla taşınan ham petrol ve petrol ürünleri tedarikinin yüzde 10'u Babu'l Mendep Boğazı'ndan yapılıyor.

Gemilerin rotasının Afrika'nın güneyindeki Ümit Burnu'na yönlendirilmesi, seyahat süresinin 10-14 gün üzerinde uzaması ve 4 bin deniz mili (6 bin 500 kilometre) daha fazla yol kat edilmesi anlamına geliyor. Bu şekilde daha uzun bir yolculuk, yaklaşık bir milyon dolarlık ekstra yakıt maliyeti oluştururken sigorta masrafları ve teslimat süresi de artıyor.

Kızıldeniz rotasındaki değişiklikler

Babu'l Mendeb Boğazı’nda Husi saldırılarının artması ve bölgede yükselen tansiyon nelere yol açabilir? Dünyanın en yoğun boğazındaki güvenlik riski hangi ekonomik kayıplara neden olur?

Bu yeni durumu anlamlandırabilmek için önümüzde oldukça değerli bir örnek var.

2021 yılının Mart ayında 400 metre uzunluğunda ve 59 metre genişliğindeki dev gemi "Ever Given"ın Süveyş Kanalı'nda karaya oturması ve kanalda 6 gün boyunca çift yönlü seyir trafiğinin aksaması büyük endişelere neden olmuştu.

Öyle ki, kanalın bir hafta boyunca kapalı kalması, küresel ticarette günde yaklaşık 10 milyar dolar tutarında kayba neden oldu.

Süveyş Kanalı İdaresi'nin günlük kaybı ise ilk önce 14 milyon dolara, daha sonra ise günde 28 milyon dolara ulaştı. Bir haftada ise kayıp, yaklaşık 200 milyon dolar oldu.

Bu durum; nakliye, sigorta, üretim maliyetleri ve yakıt fiyatlarının iki katına çıkmasına, küresel petrol ve gaz fiyatlarının artmasına ve dolayısıyla küresel emtia fiyatlarının yükselmesine yol açtı.

Emtia fiyatları etkileniyor mu?

Kızıldeniz'deki sorunlar şu ana kadar küresel tedarik zincirlerini pandemi kadar sekteye uğratmadı. Zira koronavirüs salgını sırasında, nakliye sıkışıklığının en kötü olduğu dönemde, maliyet 20 bin doların üzerine çıkmıştı.

Ancak kriz devam ederse pandemi dönemine doğru yükselen bir ivme var. TRT Haber’e konuşan Uluslararası Taşımacılık ve Lojistik Hizmet Üretenleri Derneği (UTİKAD) Yönetim Kurulu Başkanı Bilgehan Engin, özellikle ABD öncülüğünde kurulan koalisyondan sonra krizin uzun sürmeyeceğini beklediğini dile getiriyor.

Son zamanlarda küresel ekonomiyi sürükleyen ürün gruplarında düşüşün söz konusu olduğunu belirten Engin’e göre Husi saldırılarıyla rota değiştiren deniz taşımacılığı emtia akışını ve fiyatları etkileyecek:

“Daha önce Hindistan’dan tedarik edilen bir emtia, bu krizle birlikte alternatif yerlerden alınabilir. Bu da hem emtia akışını hem de talebi çeşitlendirdiği, yönlendirdiği ve acilen cevap almak istediği için emtia fiyatlarına talebi tetikler. Böylece fiyat artışları başlar.”

Kısa ve orta vadede emtia fiyatlarında bir yükselmenin beklenmesi gerektiğine dikkat çeken Engin, özellikle tüketim grubuna hizmet eden ürünlerde fiyat artışlarının olacağını vurguladı.

Krizin petrol fiyatlarını etkileyeceği tartışması da yürütülüyor. Ancak uluslararası kuruluşların raporlarına göre Husiler, petrol tankerlerine müdahale konusunda ilgisiz.

Engin de şu ana kadar Kızıldeniz’deki kriz nedeniyle petrol fiyatlarında bir artışın yaşanmadığını söylüyor:

“Petrolün başka bir hikayesi var. Şu anda geçişler devam ediyor. Diğer emtia ile birlikte artabilir ancak ben stabil gideceğini düşünüyorum”

Kızıldeniz rotasının önemi

Babu'l Mendeb Boğazı, Asya ile Afrika kıtası arasında yer alıyor. Boğaz, Yemen ile Cibuti devletleri arasında Kızıldeniz’in Hint Okyanusu’na bağlantısını sağlıyor. En dar yeri 32 km genişliğinde olan Boğaz'dan yılda yaklaşık 33 bin gemi geçiyor.

Bu gemilerin önemli bir kısmını Basra Körfez Ülkeleri'nin petrollerini taşıyan tankerler oluşuyor.

Dünya petrol tüketiminin yaklaşık beşte birinin geçtiği Boğaz'daki trafiğin güvenliği ve emniyeti uluslararası toplum tarafından yakından takip ediliyor. ABD, Rusya, Çin, Fransa ve İsrail, Boğaz'a yakın ülkelerde askeri üslere sahip olmak istiyor.

Diğer taraftan, Akdeniz ile Kızıldeniz'i birbirine bağlayan yapay bir su yolu olan Süveyş Kanalı, Afrika kıtası etrafında daha uzun bir yol kat etmek zorunda kalmadan Avrupa ile Asya arasındaki deniz ticaret yolunu kısaltıyor.

Amerikan medya kuruluşu Bloomberg verilerine göre, Basra Körfezi’nden gelen ham petrolün yaklaşık üçte ikisi dahil olmak üzere, dünya petrol ticaretinin yaklaşık yüzde 10'u ve sıvılaştırılmış gaz ticaretinin yüzde 8'i Süveyş Kanalı'ndan geçiyor.

Her gün dünyadaki nakliye konteynerlerinin yaklaşık yüzde 30'u 193 kilometre uzunluğundaki Süveyş Kanalı'nu kullanıyor. 

Süveyş Kanalı İdaresi'nin istatistiklerine göre, Babu'l Mendeb Boğazı'nı geçerek Kanal'ın güneyinden gelen malların payı, Süveyş Kanalı'ndan geçen mal hacminin yaklaşık yüzde 47'sini oluşturuyor.

Ayrıca güneyden gelen mal ve gemilerin yaklaşık yüzde 98'i Yemen'deki Babu'l Mendeb Boğazı'ndan geçiyor.