Kosova-Sırbistan gerginliği: İki ülke arasında neler yaşanıyor?

Batı Balkanlar'da Kosova ile Sırbistan arasındaki son gerginliğin arkasında ülkenin kuzeyinde yer alan ve Sırp nüfusun yoğun olarak yaşadığı 4 belediyede gerçekleştirilecek seçimler var.

Seçimler öncesinde Priştine'nin Sırp nüfusun yoğun olduğu bölgelerde güvenlik güçlerinin mevcudiyetini artırma kararına Sırplar tepki gösteriyor. Ancak Kosova tarafı seçim öncesi bölgedeki güvenliği sağlama niyetinde olduğunu söylüyor.

Ülkedeki son gerilimin fitili ise istifa ettikten bir ay sonra tutuklanan Sırp kökenli polise destek gösterileriyle atıldı. Sırp protestocular sınır kapılarına giden yolları da kapattı.

Tutuklanan polise anayasal düzene saldırı ve terör gibi suçlamalar yöneltiliyor.

Gösterilerin başlamasının ardından Kosova'nın kuzeyinde görev yapan Avrupa Birliği'ne (AB) bağlı Hukukun Üstünlüğü Misyonu (EULEX) polisine ait bir zırhlı araca yapılan saldırı ise, bölgede gerginliği had safhaya çıkardı.

Olayda kimsenin yaralanmadığı belirtilirken yerel polis, Sırbistan sınırında kimliği belirlenemeyen bir grupla çatışma yaşandığını açıkladı.

Kosova Başbakanı Albin Kurti protestocuları "suç çetesi" diye nitelerken, NATO'nun Kosova Gücü'nden (KFOR) olaya müdahale edip barikatları kaldırmasını istedi. Sırbistan Cumhurbaşkanı Aleksandar Vucic de KFOR'a Sırp ordusu ve polisini Kosova'nın kuzeyine konuşlandırma talebinde bulunacaklarını söyledi.

Gerilimi yükselten alanlar

İki ülke arasında yaşanan ilk kriz bu değil.

Kosova hükümeti, temmuz sonunda Sırbistan'a mütekabiliyet ilkesi doğrultusunda "Sırbistan kimlik kartlarıyla Kosova'ya giriş/çıkış yapanlara geçici beyan formları verilmesi" ve "Sırp makamlarınca Kosova'daki Sırplara verilen araç plakalarının 'RKS' (Kosova Cumhuriyeti) plakalarına dönüştürülmesi" ile ilgili kararların yürürlüğe gireceğini duyurdu.

Sırbistan'dan benzer uygulama

Benzer geçiş prosedürünün Kosova plakalı araçlar için yaklaşık 10 yıldır uygulandığı Sırbistan'ın girişinde, Kosova plakalı araçların gerçek plakaları sökülerek ön ve arka camına geçici plakalar yerleştiriliyor.

Ancak Sırbistan, Kosova'nın plaka kararına ise oldukça sert tepki gösterdi.

Ordusunu Kosova sınırına konuşlandıran Sırbistan Cumhurbaşkanı Vucic, ordunun Kosova'ya girmediğine, sadece hazırlıklı olmak için bölgede bulunduklarına işaret ederek "Birliklerimizle girmeyeceğiz. Herhangi bir şekilde barışa zarar vermek istemiyoruz. Barış en fazla ihtiyaç duyduğumuz şey" ifadesini kullandı.

Karara Kosova'daki Sırplar da tepki göstererek ülkenin kuzeyindeki sınır geçişlerini kapattı ve ülkede gerilim iyice arttı.

Kosova hükümeti, daha sonra Sırbistan ile sınır kapılarına giden yollara konulan tüm barikatların kaldırılması şartıyla krize neden olan uygulamayı 1 Eylül'e erteleme kararı almıştı.

Kosova tarafı, son olarak "yasa dışı" olarak nitelendirdikleri araç plakalarının yeniden tescil sürecinin Nisan 2023'e ertelendiğini, bu araçların sahiplerine önce uyarıda bulunulacağını, ardından ceza verileceğini ve son olarak test plakalarının yerleştirileceğini duyurdu. Öte yandan geçtiğimiz günlerde tansiyonun artmasının ardından Kosova Cumhurbaşkanı Vjosa Osmani, cumartesi akşamı yaptığı açıklamada, ülkenin kuzeyinde gerçekleştirilecek seçimlerin Nisan 2023'e ertelendiğini duyurdu.

Sırbistan, 2008'de tek taraflı bağımsızlığını ilan eden Kosova'yı kendi toprağı olarak görüyor. AB'nin arabuluculuğunda 2011'de başlatılan Belgrad-Priştine Diyalog Süreci, ilişkilerin normalleşmesini ve nihayetinde iki ülkenin birbirini tanımasını amaçlıyor.

Avrupa'nın "en genç" ülkesi: Kosova

Sırbistan'ın halihazırda kendi toprağı olarak gördüğü Kosova, bugün 117 ülke tarafından bağımsız devlet olarak tanınıyor.

[Avrupa’nın en genç ülkesi Kosova, bağımsızlığının 14'üncü yıl dönümünü kutluyor. 17 Şubat 2022. Fotoğraf: AA]

Başkenti Priştine olan ve yaklaşık 1,8 milyon nüfusa sahip Kosova'da nüfusun büyük çoğunluğunu Arnavutlar oluştururken, ülkede ayrıca Türk, Boşnak, Sırp, Goralı, Roman, Aşkali ve Mısırlı azınlık grupları da yaşıyor.

Kosova savaşı ve bağımsızlığa giden yol

Yugoslavya döneminde Sırbistan Federal Cumhuriyeti'nin bir parçası olan Kosova'ya, 1974'te özerklik verilse de bu karar 1989'da aşırı Sırp milliyetçisi Slobodan Milosevic tarafından iptal edildi.

Yugoslavya'nın dağılma sürecine girmesiyle Kosovalı Arnavutlar yükselen Sırp milliyetçiliğinden tedirgin oldu ve daha sonra ülkenin bağımsızlığında önemli rol oynayacak Kosova Kurtuluş Ordusu'nun (UÇK) temellerini attı.

Önce Hırvatistan, ardından Bosna Hersek'teki kanlı çatışmalar, 1998'de Kosova'ya da sıçradı. Sırp polisi ile UÇK arasındaki çatışmalar 1998'de başlarken, Milosevic emrindeki Sırp güçleri Arnavut köylerini basarak sivilleri katletti.

Sırp güçlerinin Kosova'daki saldırıları, 24 Mart 1999'da başlayan ve 78 gün süren operasyon sonucunda NATO'nun Yugoslavya'yı bombalamasıyla son buldu.
Savaşta 8 binden fazlası Arnavut olmak üzere 10 binin üzerinde Kosovalı öldürülürken, 800 bine yakını Arnavut olmak üzere 1 milyonunun üzerinde farklı etnik gruplardan Kosovalı evlerini terk etmek zorunda kaldı.

Savaşın ardından büyük ölçekteki ilk kriz 2004'te yaşandı. "Mart Ayaklanmaları" olarak adlandırılan olaylarda 11'i Arnavut, 8'i Sırp 19 kişi öldü, yüzlerce kişi yaralandı.

Dönemin Birleşmiş Milletler (BM) Genel Sekreteri Kofi Annan tarafından 2005'te Kosova Özel Temsilcisi olarak görevlendirilen Martti Ahtisaari, 2007'de Kosova'nın bağımsız olması gerektiğini belirttiği raporu BM Güvenlik Konseyine sundu. Sırbistan ise "denetimli özerklik" önerisinde bulundu.

Ahtisaari, Planı ve BM'nin 1244 sayılı kararı doğrultusunda Kosova Meclisi 17 Şubat 2008'de tek taraflı bağımsızlığını ilan etti. Kosova'nın bağımsızlığını aralarında Türkiye'nin de bulunduğu çok sayıda ülke hemen tanıdı. Sırbistan'ın uluslararası arenadaki en büyük destekçisi olarak bilinen Rusya'nın vetosu nedeniyle Kosova hala BM üyesi olamadı.