Kosova-Sırbistan gerginliği: Tansiyon neden yükseldi?

Batı Balkanlar’da Kosova-Sırbistan sınırında geçtiğimiz günlerde yaşanan çatışmanın ardından başlayan gerginlik, Belgrad’ın sınıra asker sevk etmesiyle bir hayli yükseldi.

Esasen uzun süredir tansiyonun yüksek olduğu iki ülke arasında 24 Eylül’de yaşananlar, yaklaşan gerginliğin habercisiydi.

İki ülke arasındaki gerginliği gün yüzüne çıkaran açıklama ise, Amerika Birleşik Devletleri'nden (ABD) geldi.

Beyaz Saray Ulusal Güvenlik Konseyi Stratejik İletişim Koordinatörü John Kirby, Sırbistan'ın, Kosova sınırına "benzeri görülmemiş" şekilde askeri yığınak yaptığını gözlemlediklerini söyledi. Washington, Belgrad yönetimini güçlerini geri çekmeye çağırdı.

ABD’nin tepkisinin ardından bir açıklama da Avrupa Birliği’nden (AB) geldi.

AB, Sırbistan'ın Kosova sınırına yaptığı askeri yığınağın çok endişe verici olduğunu bildirerek, bunun derhal durdurulması çağrısı yaptı.

Kosova: Tüm birlikleri geri çek

Priştine yönetimi ise Sırbistan ordusunun askeri birliklerini kuzey, kuzeydoğu ve doğu yönünde 48 askeri üsse konuşlandırdığını ve söz konusu üç bölgeye sevk edilen askeri teçhizatın arasında uçaksavar ve ağır topların da bulunduğunu duyurdu.

Priştine, Sırbistan Cumhurbaşkanı Aleksandar Vucic’e sınır hattındaki tüm birlikleri geri çekerek “Kosova için kalıcı tehdit oluşturan 28 ileri askeri üs ve 20 jandarma üssünü tamamen kapatma” çağrısında bulundu.

Katar merkezli medya kuruluşu El Cezire’ye açıklamalarda bulunan Kosova Başbakanı Albin Kurti de 24 Eylül’de yaşanan çatışmanın, “savaş başlatmak isteyen” Sırbistan Cumhurbaşkanı Vucic’in emriyle gerçekleştirildiğini ifade etti.

[Sırbistan Cumhurbaşkanı Aleksandar Vucic. (Fotoğraf: AA)]

Vucic: Kosova sınırında asker sayısı düşüyor

Washington ve AB’den yapılan “geri çek” çağrılarının ardından Financial Times’a konuşan Sırbistan Cumhurbaşkanı Vucic ise ülkesinin savaşa hazırlandığı iddialarının “büyük bir yalan” olduğunu söyledi.

Bölgede tansiyonun artmasının “Belgrad’ın AB hedefine engel olduğunu” belirten Vucic, Kosova sınırında geçen sene 14 bin olan asker sayısının bu sene 7 bin 500’e düşürüldüğünü, çok yakında 4 bine kadar indirileceğini açıkladı.

Sırbistan askerlerini çekiyor

Balkanlar'da ABD’nin açıklamasıyla gün yüzüne çıkan gerilim, yine ABD’den gelen bir açıklamayla düşmeye başladı.

Beyaz Saray Ulusal Güvenlik Konseyi Stratejik İletişim Koordinatörü Kirby,  son açıklamasında "Sırbistan'ın olumlu bir adım olarak, Kosova sınırındaki devasa askeri yığınağını azaltmaya başladığını" belirtti.

Peki, Belgrad’ın sınıra asker yığmasına kadar giden süreç nasıl başladı?

Kosova'nın kuzeyinde 24 Eylül'de neler yaşandı?

Kosova'nın kuzeyinde aylardır süren gerginlik, 24 Eylül sabahı çoğunlukla Sırpların yaşadığı Banjska'da yolu kapatan silahlı Sırpların ateş açması sonucu 1 polisin ölmesiyle yeniden tırmandı.

Kosova Başbakanı Albin Kurti, "profesyonel bir terörist/suç yapılanması" olarak nitelendirdiği ağır silahlı yaklaşık 30 kişilik grubun Kosova polisine saldırdığını açıklamış, olaydan Sırbistan'ı sorumlu tutmuştu.

Banjska Manastırı ve çevresine sığınan silahlı grup, Kosova polisince kuşatılmış ve bölgede gün boyunca çatışmalar sürmüştü.

Kosova İçişleri Bakanı Xhelal Sveçla, Banjska'da düzenlenen operasyonda en az 3 saldırganın öldürüldüğünü, 2'si saldırgan, 4'ü saldırıyı telsiz bağlantılarıyla destekleyen olmak üzere 6 kişinin gözaltına alındığını duyurmuştu.

Sırbistan Cumhurbaşkanı Vucic, bir Kosova polisinin ölümüyle sonuçlanan olayın Kosovalı Sırplarca yapıldığını doğrulamıştı.

2022'de de gerilimlere sahne olmuştu

İki ülke arasında yaşanan bu kriz ilk değil.

Kosova hükümeti, 2022 yılının temmuz ayında Sırbistan'a mütekabiliyet ilkesi doğrultusunda "Sırbistan kimlik kartlarıyla Kosova'ya giriş/çıkış yapanlara geçici beyan formları verilmesi" ve "Sırp makamlarınca Kosova'daki Sırplara verilen araç plakalarının 'RKS' (Kosova Cumhuriyeti) plakalarına dönüştürülmesi" ile ilgili kararların yürürlüğe gireceğini duyurmuştu.

Benzer geçiş prosedürünün Kosova plakalı araçlar için yaklaşık 10 yıldır uygulandığı Sırbistan'ın girişinde, Kosova plakalı araçların gerçek plakaları sökülerek ön ve arka camına geçici plakalar yerleştiriliyor.

Ancak Sırbistan, Kosova'nın plaka kararına ise oldukça sert tepki göstermişti.

Ordusunu Kosova sınırına konuşlandıran Sırbistan Cumhurbaşkanı Vucic, ordunun Kosova'ya girmediğine, sadece hazırlıklı olmak için bölgede bulunduklarına işaret ederek "Birliklerimizle girmeyeceğiz. Herhangi bir şekilde barışa zarar vermek istemiyoruz. Barış en fazla ihtiyaç duyduğumuz şey" ifadesini kullanmıştı.

Karara Kosova'daki Sırplar da tepki göstererek ülkenin kuzeyindeki sınır geçişlerini kapatmış ve ülkede gerilim iyice artmıştı.

Avrupa'nın "en genç" ülkesi: Kosova

Sırbistan'ın halihazırda kendi toprağı olarak gördüğü Kosova, bugün 117 ülke tarafından bağımsız devlet olarak tanınıyor.

Başkenti Priştine olan ve yaklaşık 1,8 milyon nüfusa sahip Kosova'da nüfusun büyük çoğunluğunu Arnavutlar oluştururken, ülkede ayrıca Türk, Boşnak, Sırp, Goralı, Roman, Aşkali ve Mısırlı azınlık grupları da yaşıyor.

[Avrupa’nın en genç ülkesi Kosova, bağımsızlığının 14'üncü yıl dönümünü kutluyor. (Fotoğraf: AA)]

Kosova savaşı ve bağımsızlığa giden yol

Yugoslavya döneminde Sırbistan Federal Cumhuriyeti'nin bir parçası olan Kosova'ya, 1974'te özerklik verilse de bu karar 1989'da aşırı Sırp milliyetçisi Slobodan Milosevic tarafından iptal edildi.

Yugoslavya'nın dağılma sürecine girmesiyle Kosovalı Arnavutlar yükselen Sırp milliyetçiliğinden tedirgin oldu ve daha sonra ülkenin bağımsızlığında önemli rol oynayacak Kosova Kurtuluş Ordusu'nun (UÇK) temellerini attı.

Önce Hırvatistan, ardından Bosna Hersek'teki kanlı çatışmalar, 1998'de Kosova'ya da sıçradı. Sırp polisi ile UÇK arasındaki çatışmalar 1998'de başlarken, Milosevic emrindeki Sırp güçleri Arnavut köylerini basarak sivilleri katletti.

Sırp güçlerinin Kosova'daki saldırıları, 24 Mart 1999'da başlayan ve 78 gün süren operasyon sonucunda NATO'nun Yugoslavya'yı bombalamasıyla son buldu.

Savaşta 8 binden fazlası Arnavut olmak üzere 10 binin üzerinde Kosovalı öldürülürken, 800 bine yakını Arnavut olmak üzere 1 milyonunun üzerinde farklı etnik gruptan Kosovalı evlerini terk etmek zorunda kaldı.

Savaşın ardından büyük ölçekteki ilk kriz 2004'te yaşandı. "Mart Ayaklanmaları" olarak adlandırılan olaylarda 11'i Arnavut, 8'i Sırp 19 kişi öldü, yüzlerce kişi yaralandı.

Dönemin Birleşmiş Milletler (BM) Genel Sekreteri Kofi Annan tarafından 2005'te Kosova Özel Temsilcisi olarak görevlendirilen Martti Ahtisaari, 2007'de Kosova'nın bağımsız olması gerektiğini belirttiği raporu BM Güvenlik Konseyi'ne sundu. Sırbistan ise "denetimli özerklik" önerisinde bulundu.

Ahtisaari Planı ve BM'nin 1244 sayılı kararı doğrultusunda Kosova Meclisi 17 Şubat 2008'de tek taraflı bağımsızlığını ilan etti. Kosova'nın bağımsızlığını aralarında Türkiye'nin de bulunduğu çok sayıda ülke hemen tanıdı. Sırbistan'ın uluslararası arenadaki en büyük destekçisi olarak bilinen Rusya'nın vetosu nedeniyle Kosova hala BM üyesi olamadı.