Libya'da yeni gerginlik: Merkez Bankası

Geçtiğimiz yıllarda büyük bir iç savaş yaşayan Afrika’nın petrol zengini ülkesi Libya, çözülemeyen sorunlar nedeniyle yeni bir çatışmanın eşiğinde.

Dünya kamuoyu ülkede yeniden artan gerilimi Birleşmiş Milletler Libya Destek Misyonunun (UNSMIL), ülkede olası bir savaş konusunda uyarıda bulunan bir bildirisiyle duydu.

Ülkedeki uzlaşma çabalarına arabuluculuk eden Misyon, "Libya'nın çeşitli bölgelerinde, özellikle güney ve batı bölgelerinde son zamanlarda güçlerin seferber edilmesinin" bölünmüş ülkede çatışmalara yol açabileceğini belirtti.

Aynı gün ayrı bir açıklamada, Avrupa Birliği Libya Delegasyonu, “özellikle güneybatı bölgesinde” (Cezayir, Tunus ve Libya ile sınır üçgeni) “son zamanlardaki askeri seferberlik ve hareketlerden” “ endişeli ” olduğunu belirtti.

UNSMIL ve AB'nin endişelerine neden olan şey, ülkenin doğusundaki silahlı güçlerin lideri Halife Hafter kontrolündeki Libya Ulusal Ordusu'nun (LNA) Bingazi'den Cezayir sınırına yakın güneybatı bölgelerinde pozisyon almasıydı.

Ülkede daha önce yaşanan deneyimleri göz önüne alan BM ve Avrupalılar bu adımı Trablus'a saldırmak için muhtemel hazırlıkların bir parçası olarak yorumladı. Zira 2019'da Hafter'in güçleri başkenti ele geçirmek için başarısız olan ve 13 ay süren saldırılardan önce de aynısını yapmıştı. Peki, gerçekte olan ne?

[Libya'nın Ras Lanuf petrol ve doğal gaz tesisleri. Fotoğraf: Reuters]

Ülkedeki gerilim neden arttı?

Olaylar, Libya'nın doğusundaki hükümetin Başbakanı Usame Hammad'ın 12 Ağustos'ta Mısır tarafından "resmi" kabulüyle başladı. Başkent Trablus'taki meşru hükümet bu kabule tepki gösterdi ve Libyalı taraflar arasında polemik yaşandı.

Bunun ardından doğudaki Temsilciler Meclisi, Trablus'taki Abdulhamid Dibeybe Başbakanlığındaki hükümetten güven oyunu çektiğini ve Başkanlık Konseyi Başkanı Muhammed el-Menfi'den "başkomutanlık sıfatını aldığını" duyurdu.

Birleşmiş Milletler (BM) tarafından meşru hükümet olarak kabul edilen Trablus'taki Ulusal Birlik Hükümeti (UBH) bu karara tepki göstererek, doğudaki Temsilciler Meclisi'ni "yetkilerini aşmakla" suçladı.

Trablus'taki Libya Başkanlık Konseyi de 22 Ağustos 2024'te ülkenin doğusundaki Temsilciler Meclisi'nin desteklediği Merkez Bankası Başkanı Sıddık el-Kebir'i görevden aldı.

Buna tepki gösteren ülkenin doğusundaki hükümet, kontrolü altındaki bütün petrol sahalarında üretimi durdurduğunu açıkladı. Bu durum petrol zengini ülkede tartışmalara neden oldu. Dünya piyasaları da bu duruma tepki verdi ve petrol fiyatında artış yaşandı.

Tartışmaların odağındaki kurum: Libya Merkez Bankası

Petrol ve doğalgaz zengini ülke Libya’da merkez bankası, satılan petrol gelirlerinin toplandığı yer. Banka, Libya'nın muazzam petrol zenginliğini elinde tutmanın yanı sıra, her iki hükümetten memur ve askerlerin maaşlarını da ödüyor. Ülkenin gıda, ilaç ve diğer temel ihtiyaç maddeleri ithalatının büyük bölümünün Libya Merkez Bankası tarafından karşılanıyor.

Bu nedenle Libya’da üzerinde anlaşılan nadir konulardan biri Merkez Bankası’ydı. Öyle ki, birçok kurumun doğu bölgesinde muadili olmasına rağmen Merkez Bankası’nın yoktu.

Temsilciler Meclisi ile yaşanan gerilim üzerine, Başkanlık Konseyi Temsilciler Meclisinin desteklediği ve UBH ile anlaşmazlık yaşayan Sıddık el-Kebir başkanlığındaki Merkez Bankası yönetiminin değiştirilmesine karar verdi.

Sıddık el-Kebir ise, banka mevduatlarına ait erişim kodlarını da beraberinde götürdüğünü ve bankayı uluslararası finans ağlarından soyutladığını iddia ederek ülkeden kaçtı.

Böylece Libya siyasi gündeminde yeni doğan Merkez Bankası krizi ülkenin doğusu ve batısı arasındaki siyasi bölünmüşlüğün merkezine oturmuş oldu.

Petrol sahaları neden kapatıldı?

Merkez Bankası krizi, Libya'nın doğusundaki Temsilciler Meclisi'nin atadığı Hammad hükümetinin aldığı bir kararla, petrol ve ekonomi sahasına taşındı.

Libya'nın doğusundaki hükümetin Başbakanı Hammad, Başkanlık Konseyi tarafından görevlendirilen yeni Merkez Bankası yönetiminin, Trablus'taki Merkez Bankası'na "baskın" düzenlediğini ileri sürerek, "Başkanlık Konseyi'nin ülkedeki en önemli finans kurumunu yasa dışı şekilde kontrol etmeyi amaçladığını" iddia etti.

Hammad, Merkez Bankası'na "müdahalenin, devletin tüm mali işlemlerinin tamamen durmasına yol açtığını" savunarak, yaşananlar nedeniyle tüm petrol sahaları, limanlar ve kurumlarda "mücbir sebep" ilan ettiğini ve bir sonraki duyuruya kadar petrol üretim ve ihracatının durdurulması kararı aldığını açıkladı.

Halihazırda ülkenin petrol ihracatı yeni bir dip seviyeye gördü, maaşların ne zaman ödeneceği hala belirsiz ve yaklaşık altı milyon Libyalının günlük hayatı karmaşa içinde.