Libya'nın güneyinde güç mücadelesi belirginleşiyor

Libya’da Hafter milislerinin başkent Trablus önlerinde yaşadığı hezimetten sonra, Birleşmiş Milletler (BM) gözetiminde müzakereler başladı.

Tunus ve Cenevre’de devam eden görüşmeler henüz nihayete ermiş değil. Ülkede halihazırda Faiz es-Serrac’ın liderliğini yaptığı meşru hükümet, ülkenin batısını kontrol altında tutarken, darbeci Hafter’e bağlı milisler de ülkenin doğusuna hâkim.

Güneyde ise hem meşru hükümetin hem Hafter milislerinin hem de yerel güçlerin hakimiyet alanları mevcut.

Federasyon talebinden Hafter'e desteğe

Muammer Kaddafi’nin 2011’de devrilmesinin ardından, Bingazi, Tobruk ve Derne gibi şehirleri barındıran ve Barka olarak adlandırılan bölgeden federal yönetim çağrıları yapılırken, bu çağrılara ülkenin güneyindeki Sebha, Marzuk ve Ubari gibi kentleri kapsayan ve Fizan olarak adlandırılan bölgeden yapılan federe yönetim talepleri de eklendi.

Ancak o dönemde Ulusal Geçiş Konseyi Başkanı Mustafa Abdülcelil başta olmak üzere federasyon taleplerine karşı ciddi bir direnç gösterildi. Esasen Libya’nın doğusundaki kabilelerin talebi olan federasyon konusu kapanmadı.

[Federasyom karşıtı gösteri yapan Libyalılar. Fotoğraf: Al Jazeera]

2014 yılında gerçekleştirilen parlamento seçimlerinde kabileler çok ciddi sayılarda milletvekili çıkarmayı başardı. 

Bunun üzerine, Trablus’taki Anayasa Mahkemesi yeni oluşan parlamentoyu feshetti. İşte, Libya’daki iki farklı hükümet de bu şekilde oluştu. Kabileler, 2014’te ortaya çıkan ve ülkede uzun sürecek çatışmaların fitilini ateşleyecek Hafter’in safında yer tuttu.

Doğu’nun büyük kabileleri Hafter milisleri saflarında yer aldı. Burada temel motivasyon, Batı Libya’daki otoriteye karşı Doğu’dan bir gücün belirmiş olmasıydı. 

Kabile liderleri, federasyon talebini ülkenin kaynaklarından “hak ettikleri” payı almak için savundukları gibi, Hafter milislerini de tam da bu nedenle desteklemeye başlamışlardı.

Peki, ülkenin doğu ve batısında iki farklı otorite varken, güneyde otorite sahibi kim? Yerel güçler ne istiyor? Hangi ülkeler nüfuz mücadelesi içerisinde?

[Grafik: TRT Haber/Hafize Yurt]

Fizan’da otorite boşluğu

Libya’nın merkezi bölgeleri Trablus ve Bingazi’ye uzak Nijer ve Çad sınırındaki bölge, tarihi olarak “Fizan Bölgesi” olarak adlandırılıyor. 

Libya resmi kaynaklarına göre, bölgenin nüfusu 500 bin. Bölge halkı uzun yıllardır altyapı eksikliğinden, elektrik ve suyun olmamasının sıkıntılarını yaşıyor.

[Şerare Petrol Sahası. Fotoğraf: AA]

Halk, petrol üzerinde yaşıyor ama evlerinde elektrik yok.

Öyle ki, günlük 315 bin varil petrol üretim kapasitesiyle Libya'nın toplam petrol üretiminin üçte birini sağlayan Şerare Petrol Sahası, burada yer alıyor. Bir diğer petrol sahası El-Fil de ülkenin güneyinde yani Fizan bölgesinde bulunuyor.

Güney bölgelerinde yaşayan halk, ekonomik sıkıntılarının yanında artan silahlı grupların da tehdidi altında. Petrol sahalarının açılmasını uzun süre engelleyen Hafter destekli milisler, hala istikrarsızlığın önündeki en büyük engel.

Öte yandan, geçtiğimiz günlerde Hafter milislerinin meşru hükümetle varılan ateşkese rağmen güneye asker kaydırması yeni bir çatışmanın fitilinin ateşleneceği beklentisini oluşturmuş, ancak daha sonra yerel güçlerin araya girmesiyle Sebha kentinde olası bir çatışmanın önüne geçilmişti.

Bölge halkı, ekonomik sıkıntıların yanında her an çatışmaların tekrar çıkabileceği korkusunu yaşıyor.

Araplar, Tavarık ve Tebu kabileleri

Fizan bölgesi enerji kaynaklarını barındırması nedeniyle Libya’da stratejik bir konuma sahip. Bölgede Araplar, Tebu kabilesi ve Tavarık kabilesi yaşıyor. Araplar, yaklaşık 140 bin nüfuslu Sebha kentinde, Tebu kabilesi yaklaşık 50 bin nüfuslu Marzuk kentinde, Tavarık kabilesi de Ubari kentinde çoğunlukta.

Ülkenin güneyindeki petrol sahalarının güvenliği uzun yıllar Tebu ve Tavarık kabileleri tarafından sağlanagelmiş. Kabileler, merkezi hükümetle yaşadıkları sorunların çözümünü de çoğu zaman petrol sahalarının kapatılmasında bulmuşlar. Ancak iki kabile de zaman zaman güç mücadelesine girişmiştir.

[,Tavarık Kabilesinin Libya Sultanı Ebu Bekir el-Faki. Fotoğraf: AA]

2014'de Ubari kentinin kontrolünü ele geçiren Tebu kabilesi ile Tavarık’lar arasında şiddetli çatışmalar yaşanmış, daha sonra varılan anlaşmaya rağmen Ubari kentinde yaşanan çatışmalarda yüzlerce kişi hayatını kaybetmiştir. 

Kendi aralarında yaşadıkları çatışmalara rağmen bu iki grup, merkezi yönetimden azınlık statülerinin tanınması ve anayasada haklarının güvence altına alınması gibi taleplerde birlikte hareket edebilmişlerdir.

Ancak iki grubun Şerare ve El-Fil petrol sahalarına hakimiyet mücadelesi Hafter milislerinin 2019 başında bölgeyi kontrolüne kadar devam etmiştir.

Öyle ki, daha sonra UMH tarafından Güney Cephesi Komutanı olarak atanacak Ali Kenna Süleyman liderliğinde askeri birlikler, Hafter saldırılarıyla birlikte oluşturulmuştur.

Ali Kenna liderliğinde çatışmalarda direnç gösterilse de stratejik alanların (Petrol sahaları) Hafter milislerinin eline geçmesine engel olamayan iki azınlık grup, ülkenin kuzeyinde yaşanan güç mücadelesinde kendilerine yer bulmaya çalışıyor. 

Azınlık hakları, anayasal güvence gibi talepler, çatışmalar sırasında vaat edilse de, kabilelerin ileri gelenleri umutlu değil. Zira, çatışmaları bitirmek ve ülkede huzuru tesis etmek için Tunus’ta yapılan müzakerelerde Tebu ve Tavarık kabileleleri temsil edilmediklerinden şikayetçi...

[Libyalı Tebular, iç savaşa rağmen kimliklerini yaşatmaya devam ediyor. Fotoğraf: AA]

Mısır'ın rolü

Libya’nın doğusunda uzunca bir sınıra sahip Mısır, Hafter’in Bingazi’de ortaya çıkmasının akabinde “terörle mücadele” bahanesiyle saldırılara başlamasına en çok destek veren ülkelerin başında geliyor. Mısırlı yetkililer her ne kadar Hafter’in Trablus saldırısına onay vermediklerini kamuoyuna açıklasalar da Mısır sınırından Libya’ya tırlarla silah girdiği BM raporlarında yer aldı.

Esasen Mısır’ın askeri desteğini Birleşik Arap Emirlikleri’nin Hafter’e koşulsuz desteğinden ayrı okumak, doğru bir yöntem olmayabilir. Zira BAE, Rusya, Mısır ve Ürdün gibi ülkelerden satın aldığı silahları Hafter’e gönderiyor. 

Ancak Hafter’in Trablus’ta yenilgiye uğraması ve meşru hükümet güçlerinin Sirte ve Petrol Hilali’ne doğru ilerlemesi, Mısır’ın konuya siyasi açıdan da ağırlığını koymasına neden oldu. Trablus ve Misrata’daki “silahlı grupları” kendisi için tehdit olarak tanımlayan Mısır, uzun Libya sınırının bu güçlerin eline geçmesini istemiyor.
Libya’nın doğusundaki kabile liderlerini Kahire’de ağırlayan Cumhurbaşkanı Sisi, Sirte-Cufra hattının geçilmesi durumunda askeri müdahale imasında bulunurken, kabileleri de silahlandırmaktan bahsetti.

Aylar sonra, ülkede BM öncülüğünde müzakere masası kuruldu. Mısır, meşru hükümet temsilcileriyle temaslarda bulundu. 

Sert gücü öteleyip, yumuşak güç unsuru olan diplomatik çabalara ağırlık veren Mısır’dan geçtiğimiz günlerde önemli bir adım daha geldi. Libya’nın güneyindeki kabile ileri gelenlerinden 75 kişi Mısır istihbaratının davetiyle Kahire’ye gitti.

Kabile ileri gelenleri Kahire’de

Mısır medyasında yer alan haberlere göre, 75 kişilik heyet 'çatışmaları bitirecek siyasi süreci desteklemek' için Kahire’ye gitti. 

Ancak ziyaretçiler hakkında Katar merkezli Arabi21’e konuşan, Libya Diyalog Formu’nun Marzuk üyesi Abdülkadir Ahvayli, “Ziyaretçilerin Sufiler olduğunu ve Mısır’daki Seyyide Zeynep türbesini ziyaret etmenin onlar için ziyaretin en büyük amacı olduğunu” söyledi.

Öte yandan Libyalı gazeteci Musa Tihavsay ise Arabi21’e yaptığı açıklamada, “Mısır istihbaratının bu heyeti ağırlaması, iki senedir işlenen Mısır-Fransız planının bir parçası” ifadelerini kullandı. 

Libyalı gazeteci iki ülkenin güneydeki petrol sahaları üzerine planları olduğunu ve bu adımların Mısır üzerinden iş yapmaya çalışan Fransa’ya ait olduğunu söyledi.

Olası Fransız-Rus rekabeti

Libya’ya komşu ülkelerde yaşanan istikrarsızlığı ve terörü bahane eden Fransa, 2013’ten beri Nijer, Mali, Çad, Moritanya ve Burkina Faso’da askeri varlık gösteriyor. Güney Libya’ya komşu olan ülkelerde askeri operasyonlar düzenleyen Fransız ordusunun kayıpları, Paris’te öfkeyle karşılanıyor. Fransız kamuoyu, yerel halk tarafından istenmeyen askerlerin bölgeden çekilmesi konusunda neredeyse hemfikir.

Ancak Fransa’nın söz konusu 5 ülkeden çekilmemesi için bazı ekonomik nedenlere sahip olduğunu iddia eden araştırmacılar da var. Bölgede uranyum, manganez ve diğer değerli madenler yoğun şekilde bulunuyor. 

Fransız nüfuz alanı içerisinde kabul edilen bölgede son zamanlarda Rus askeri varlığı da söz konusu. Özellikle güney Libya ile uzun bir geçmişe sahip olan Fransa için Rus destekli Hafter milislerinin güneye ilerlemesi iyi bir senaryo değil.

Zaten NATO Genel Sekreteri Jens Stoltenberg de Moritanya Cumhurbaşkanı Muhammed Vild el-Gazvani ile yaptığı görüşmede, Sahel ve Sahra bölgelerinde artan Rus varlığından endişe duyduklarını açıklamıştı.

Stoltenberg açıklamasında, Libya’da artan Rus varlığına özellikle dikkat çekmişti. Sonuç itibarıyla, Libya’nın güneyi hem Rusya’nın Libya’daki nüfusu hem de Fransa’nın Sahel bölgesindeki etkisi adına önemli bir alan olma özelliğini koruyor.

Libya, ilerleyen günler NATO destekli Fransa ile Rusya'nın güç mücadelesine şahit olabilir.

Hafter milisleri çatışma peşinde

Tüm bunlar olurken, Libya İçişleri Bakanı Fethi Başağa'dan önemli bir açıklama geldi.

Güney bölgesi temsilcilerini kabul eden Başağa, bölgenin Hafter milislerinden temizlenmesi gerektiğini söyledi. Esasen, Fizan bölgesiyle ilgili açıklamalar Libya Savunma Bakanı Selahaddin Nemruş tarafından da sık sık dile getiriliyor.

Hafter tarafında ise ateşkesi bozmadan güneyde ilerleme çabaları görülüyor. Özellikle Hafter destekçisi Körfez medyasında, ufak bir yerel çatışamada bile Hafter milislerinin Fizan'da büyük ilerleme kaydettiği haberler yapılıyor.