Babası Kırım Tatarı, annesi ise Ukraynalı olan Krımskiy, 15 Ocak 1871’de doğdu.
Lise öğrenimini Ostroh Lisesi’nde ve Kıyiv Pavlo Halahan Koleji’nde tamamladı.
Moskova Lazarev Doğu Dilleri Enstitüsü ile Moskova Üniversitesi Tarih ve Filoloji Fakültesi’nde okudu.
Dil öğrenmek ve araştırma yapmak amacıyla Suriye ve Lübnan’a gitti.
[Agatangel Efimoviç Krımskiy | Fotoğraf: Prof. Dr. Hülya Kasapoğlu Çengel]
Moskova’da, Lazarev Doğu Dilleri Enstitüsü İslam Tarihi Kürsüsü’nde, Türkçe, Arapça ve Farsça dil ve edebiyatları dersleri verdi.
Drevnosti Vostoqnye (Oriental Antiquities) “Doğu Araştırmaları“ dergisinin editörlüğünü yaptı.
Agatangel Krımskiy, Çarlık rejimi dağılınca, Moskova’dan Ukrayna’ya döndü.
Ukrayna Bilimler Akademisi’nin kurucularından olmakla beraber 1918-1941 yılları arasında bu enstitüde çalıştı. Akademi, Krımskiy’nin bilim hayatının şekillenmesine, Türkoloji’ye yönelmesine temel oldu.
[Fotoğraf: Prof. Dr. Hülya Kasapoğlu Çengel]
“Köklerini arayışı, onu Türkoloji’ye yönlendirdi”
Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Öğretim Üyesi ve Türk Dil Kurumu Bilim Kurulu Üyesi Prof. Dr. Hülya Kasapoğlu Çengel, Krımskiy’yi TRT Haber’e anlattı.
Prof. Dr. Çengel, onun için,“Kan çekiyor, genler çekiyor ve köklerini arıyor. Türkoloji’ye yönelişi, Kıpçak asıllı Kırım Tatarı bir aileye mensup olmasından dolayıdır.” dedi.
[Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Öğretim Üyesi ve TDK Bilim Kurulu Üyesi Prof. Dr. Hülya Kasapoğlu Çengel]
Agatangel Efimoviç’in köklerini arayışı akademik hayatını şekillendirdi. Bu arayış, onu, Ermeni harfli Kıpçakça eserlere yönlendirdi. Çünkü bu eserler, onun doğduğu topraklarda yazılmıştı.
“Türkler: Onların dilleri ve edebiyatları”nı dünyaya tanıttı
Prof. Dr. Hülya Kasapoğlu Çengel, “Krımskiy, Arapçadan, Farsçadan çeviriler yaptı ancak en çarpıcı özelliği, Türkler: Onların dilleri ve edebiyatları eserini dünya Türkoloji’sine tanıtmasıdır.” ifadesini kullandı.
Krımskiy, Ermeni harfli Kıpçakça metinleri, 1933 yılında dünyaya tanıttı.
Agatangel Efimoviç, Doğu kökenli şair ve yazarların; Firdevsi, Şirazlı Hafız, Şirazlı Sadi, Molla Cami, Ömer Hayyam ve Batılı düşünürlerin (Byron gibi) eserlerini Ukrayna diline ve Rusçaya çevirdi.
Çevirilerle de Şarkiyatçılığını ortaya koydu.
60'tan fazla dil biliyordu
Prof. Dr. Çengel, Agantangel Efimovic’in 60’tan fazla dil bilmesiyle ilgili olarak, “Krımskiy’nin pek çok dili ve lehçeyi bildiğini eserlerinden yola çıkarak söylemek mümkündür. Türk dünyasının tarihi yazı dillerini bildiği kesin. Arapça, Farsça ve Türkçeyi biliyor.
Ukraynacayı, Kırım Tatarcasını ve tüm Kıpçak lehçelerini biliyor. Tabii Slav dillerine de hakim. Rusçayı bilmesinin yanı sıra Boşnakça, Makedonca bildiğini yayınlarından hareketle düşünüyoruz. Ben Krımskiy’nin İngilizce bildiğini de düşünüyorum.” dedi.
“Araştırma dünyasından, bilim kültür ortamından uzaklaştırılıyor”
Sovyetler Birliği döneminde, Türkoloji için çalışan pek çok Türkolog ya sürgüne gönderildi ya da ölümle cezalandırıldı. Agatangel Efimoviç Krımskiy de sürgüne gönderilenlerin arasında yer alıyor.
Krımskiy, 1941’de Kazakistan’ın Kostanay şehrine sürgüne gönderildi ve 1 yıl sonra, 1942’de hapishanede hayatını kaybetti.
[Fotoğraf: İslam Ansiklopedisi]
Prof. Dr. Çengel, Türkoloji’ye hizmet ettiği için yaşadığı topraklardan, araştırma dünyasından, bilim kültür ortamından uzaklaştırıldığını söyledi, şunları kaydetti:
“150 yıl önce bir Krımskiy doğuyor. Genç yaşlarda başarılı bir akademik hayatı oluyor. Sahada dil öğreniyor ve bilim dünyasında eserlerini kazandırıyor. O zaman kıymeti anlaşılmıyor. Zaten risk teşkil ediyor, hemen hapishaneye atılıyor ve hayatını kaybediyor. Amacı Türkoloji’ye, Türklerin dil kaynaklarına hizmet etmekti. Şimdilerde değeri anlaşılıyor. Krımskiy’ye Ukrayna sahip çıkıyor, Türkiye sahip çıkıyor.”
Ukrayna’da Agatangel Efimoviç Krımskiy’nin doğumunun 150'nci yılına özel hatıra parası bastırıldı.
[TÜRKSOY tarafından, Krımskiy'nin yayımlanan kitabı | Fotoğraf: TÜRKSOY]
Türkiye’de, TÜRKSOY, 2021 yılında Agatangel Efimoviç Krımskiy ile ilgili etkinlikler, toplantılar ve yayınlar yapılmasına karar verdi.
9ºC
Ankara
