Rekabetle çıkarın kesiştiği liman: Çabahar

Hindistan'ın Pakistan'ı devre dışı bırakarak Afganistan ve Orta Asya'ya ticaret yolu açmak amacıyla geliştirdiği İran'ın Çabahar Limanı projesinde imzalar atıldı.

Hindistan, İran’ın güneydoğusundaki limanı kullanarak Orta ve Güneydoğu Asya ülkelerine ulaşmayı hedefliyor.

İran’ın resmi ve yarı resmi haber ajanslarına göre, Çabahar liman kenti, Afganistan, Türkmenistan, Özbekistan, Kazakistan ve Rusya’nın doğusuna yük sevkiyatı için en kısa ve ucuz transit güzergah niteliği taşıyor.

Kesişen projeler

Esasen enerji zengini İran’ın Sistan ve Belucistan ilinde bulunan ve ticaret bağlarını güçlendirmek için Hindistan, İran ve Afganistan tarafından geliştirilmesi hedeflenen Çabahar Limanı Projesi, son yıllarda taraflar arasında en çok konuşulan konuların başında geliyor.

Pakistan'ın Hindistan'ın kendi toprakları üzerinden İran ve Afganistan'a kara yoluyla mal göndermesine izin vermemesi nedeniyle Çabahar Limanı Yeni Delhi için hayati önem taşıyor.
Ayrıca, Çin tarafından geliştirilmekte olan Pakistan'daki Gwadar Limanı'na karşı da bir adım olarak da görülüyor.

Pakistan'daki Gwadar ve İran'daki Çabahar sadece birer liman değil, bölgedeki stratejik dengeleri değiştirebilecek jeopolitik rampa olarak tanımlanıyor.

Hürmüz Boğazı'na yakın olan Gwadar Limanı, Çin'in Hint Okyanusu'na erişmesine olanak sağlıyor.

Çin'in kuzeybatısındaki Sincan Uygur Özerk Bölgesi ve kuzeydoğu-güneybatı yönünde Pakistan'ı kat ederek Gwadar ve Karaçi limanlarıyla Umman Denizi'ne bağlanmayı amaçlayan "Çin-Pakistan Ekonomik Koridoru" (CPEC) projesi, Kuşak ve Yol Girişimi'nin kalbinde yer alıyor.

Proje kapsamında yürütülen kara yolu projeleri, liman ve serbest bölge inşaatlarının büyüklüğü 2020 itibarıyla 70 milyar doları aştı. Projelerin Pakistan'ı, Çin imalat ürünlerinin dünyaya taşınması konusunda kilit bir lojistik üs haline getirmesi hedefleniyor.

CPEK’in Çin açısından önemi Malakka Boğazı'na alternatif nakliye yolları sunmasında yatıyor. Bu aynı zamanda yolun kısalması nedeniyle büyük bir tasarruf da sağlıyor. Malakka Boğazı önemli, çünkü küresel ticaretin yüzde 25’i buradan yapılıyor.

Yine Çin’in petrol ithalatının yüzde 85’i de bu boğazdan geçiyor. Bu nedenle, söz konusu su yolunu kısaltacak projenin bir parçası olarak Gwadar Limanı son derece kritik bir öneme sahip.

Öte yandan Türkiye, Irak, Birleşik Arap Emirlikleri ve Katar arasında imzalanan Kalkınma Yolu da projenin önemini artırdı.

Zira, Gwadar’a ulaşan Çin malları, Süveyş Kanalı'ndan geçerek deniz yoluyla Avrupa'ya ulaşmak yerine çok daha düşük maliyetle kısa sürede Avrupa'ya varabilecek. Öte yandan İran'ın güneydoğusunda dünyanın en önemli enerji geçiş hatlarından biri olan Umman Denizi kıyısındaki Çabahar Limanı'nın, Hindistan'ın Orta Asya'ya, Afganistan'ın uluslararası sulara açılan kapısı olması planlanıyor.

Örneğin denize sınırı olmayan Afganistan, hububatını Hindistan'dan ithal ediyor. Aldığı malları ülkesine en hızlı, güvenli ve az maliyetle ulaştıracağı güzergah Çabahar Limanı.

Ayrıca İran'ın Çabahar Limanı ile Hindistan'ın Mumbai Limanı arasında Orta Asya ile Orta Doğu'yu birbirine bağlayacak yeni bir enerji boru hattının kurulmasının da planlandığı belirtiliyor.

Engeller ve zorluklar

İran ile Hindistan’ın 2000’li yılların başından bu yana üzerinde durduğu ve müzakere yürüttüğü Çabahar projesi, birçok zorlukla karşıya karşıya.

Öncelikle Tahran’ın nükleer çalışmaları nedeniyle ABD tarafından yoğun bir ambargoya maruz kaldığı biliniyor. Bu ambargo ve yaptırımlar, İran’dan mal alımını kapsadığı gibi Tahran’ın taktik ve stratejik alanda kazanım elde etmesini sağlayan neredeyse her alanda kendini gösteriyor.
Öyle ki, Tahran ile iş yapacak, proje geliştirecek ülkeler ve kurumlar da doğrudan ABD yaptırımlarına maruz kalıyor.

Çabahar projesi geliştirilirken, özellikle Afganistan’ın ihtiyaçları göz önünde bulundurularak Washington tarafından yaptırım dışında tutulmuştu. Ancak Afganistan’dan çekilen ABD, projede yeni adımlara karşı temkinli yaklaşıyor.

ABD'nin tutumu merak konusu

ABD Dışişleri Bakanlığı Sözcü Yardımcısı Vedant Patel, anlaşmaya ilişkin soru sorulduğunda ABD'nin İran'a yönelik yaptırımlarının hâlâ yürürlükte olduğunu ve Washington'un bunları uygulamaya devam edeceğini söyledi.

"İran'la iş anlaşması yapmayı düşünen herhangi bir kuruluş, kendilerini açtıkları potansiyel risklerin ve olası yaptırım risklerinin farkında olmalıdır" dedi.

Bu durum her ne kadar Yeni Delhi’de yeterince ciddiye alınmasa da, projenin üzerinde sallanan önemli bir yaptırım kartının olduğunu bilmek gerekiyor. Washington’ın yaptırım uyarılarına rağmen Hindistan, Rusya’dan S400 hava savunma sistemi satın almıştı.

Liman projesinde ise ABD’nin tutumunun ne olacağı merak konusu.

Diğer yandan Çabahar için ikinci önemli meydan okuma, Çin ile Pakistan ortaklığındaki Gwadar Liman projesi ve Türkiye’nin başını çektiği Kalkınma Yolu Projesi'nden geliyor.

Özellikle Gwadar Liman projesinde Çin ile Pakistan’ın önemli ölçüde yol aldığı biliniyor. Bölgesel kalkınma ve iş birliği için önemli görülen Kalkınma Yolu Projesi’nde de adımlar atılmaya başlandı.

ABD’nin Afganistan’daki varlığı, esasen Çabahar Liman projesi için önemli bir avantaj olarak öne çıkıyordu. Halbuki Taliban yönetimindeki Afganistan’ı rahatlatmak için Washington’un İran’a yönelik yaptırımları gevşetmesi, zor olasılıklar arasında sayılıyor.