Rusya-İran anlaşmazlığı: Zengezur Koridoru

Azerbaycan 2020’de 44 gün süren İkinci Karabağ Savaşı’nda yıllardır işgal altında olan birçok kentini kurtarmayı başardı. Karabağ Zaferi’nin ardından Azerbaycan’ın odaklandığı ilk konulardan birisi yıllardır ihmal edilmiş şehirlerin yeniden ihyası oldu.

Bunun yanında 30 yıldır durgun olan bölge ekonomisini canlandırmak da önemli önceliklerden biriydi.

Azerbaycan oldukça hızlı yol aldı. 

Ancak bölgede ihya edilen şehirler ve inşa edilen yeni yollar, raylı sistemler, hava alanları açılacak bir koridor ile büyük bir anlam kazanacak: Zengezur Koridoru

Ancak bölgede koridor konusunda tartışmalar devam ediyor.

Rusya ne düşünüyor?

Azerbaycan topraklarının Ermeni işgaline girmesinde pay sahibi olan Rusya, Bakü’nün vatan topraklarını işgalden kurtarma operasyonlarına sessiz kaldı. Bu durum, Batı ile yakınlaşan Ermenistan ile arasının açılmasına neden olurken, iki ülke arasında aracı olma rolünü ortadan kaldırmadı.

2020’de Zengezur Koridoru gündeme geldiğinde Moskova, bölgenin bileşenlerinin birbirine bağlanmasının kendisine stratejik ve güvenlik tehdidi oluşturacağına inanıyordu.

Uzmanlara göre, Rusya’nın bu inancını ve karşı tutumunu Ukrayna Savaşı değiştirdi.

Öyle ki, deniz yollarında yaşadığı açmazlar kara yollarının önemini bir kez daha ortaya çıkardı. Böylece Rusya, Zengezur denkleminde rengini değiştirme yoluna gitti.

Moskova’daki karar vericiler, koridorun hayata geçirilmesiyle kendisine büyük ekonomik faydalar sağlamasını, aynı zamanda Orta Asya ile Güney Kafkasya'yı birbirine bağlayan geleneksel ticaret yollarını canlandırmasını ve bölge ülkeleri arasında ticaret hacimlerini artırmasını umuyor.

Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin’in 18-19 Ağustos 2024’te gerçekleştirdiği Bakü ziyareti ise Moskova’nın Zengezur Koridoru konusundaki tutumunun değiştiğinin en büyük göstergesiydi.
Putin ziyaret esnasında şu ifadeleri kullandı;

“Azerbaycan ile Ermenistan arasında barış anlaşmasının imzalanması için bir şeyler yapabilir ve süreci iki ülke arasında sınırların belirlenmesine ve lojistik hatların açılmasına götürebilirsek bundan çok mutlu olacağız. Azerbaycan ziyaretim sonrasında Ermenistan Başbakanı Nikol Paşinyan’la iletişim kurarak onu ziyaretimin sonuçları hakkında bilgilendireceğim. Azerbaycan’ın bu sürecin tamamlanarak çözüme kavuşmasına odaklandığını çok iyi biliyorum.”

Putin’in bu açıklamasının ardından Rus Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov’un Ermeni yönetimini Sünik bölgesi üzerinden ulaşım bağlantılarına ilişkin anlaşmayı sabote etmekle suçlaması da oldukça dikkat çekici bir çıkış oldu.

İran ile Rusya anlaşamıyor

Moskova ile Tahran, birçok konuda iş birliği yapan iki müttefik. Özellikle Ukrayna Savaşı sırasında İran’dan Rusya’ya giden silah ve teçhizatlar bu ittifakın önemli göstergelerinden biriydi. Zira, zaten Batı yaptırımları uygulanan Tahran, yeni yaptırımları da göze alarak askeri teçhizat göndermeye devam ediyor.

Ancak iki müttefikin anlaşamadığı konular da var. Zengezur Koridoru da bunlardan biri.
Tahran, Zengezur Koridoru’nun yeniden açılmasının gündeme gelmesinden beri itirazlarını dile getiriyor.

İran’daki ortak kanaat, bu koridorun hayata geçirilmesinin bölgenin jeopolitiğini değiştireceği ve Tahran açısından çeşitli jeopolitik riskler doğuracağı yönünde.

Örneğin Zengezur Koridoru’nun açılmasıyla birlikte İran-Ermenistan sınırının ortadan kalkacağı argümanı sık sık dile getiriliyor.

Dolayısıyla İran, hem açıklamaları hem de eylemleriyle bu projenin hayata geçmemesi için çabalıyor.

Öyle ki, devletin en tepesindeki isim olan Devrim Rehberi Ali Hameney de, “İran’ın, Ermenistan ile İran arasındaki sınırın kapatılmasına yol açacak hiçbir plan veya yaklaşıma müsamaha göstermeyeceğini” söyledi.

Bu açıklamadan sonra diğer üst düzey İranlı yetkililerden de benzer, hatta daha sert açıklamalar geldi.

Moskova’nın son zamanlarda Zengezur Koridoru konusundaki politika değişimi de İran’da oldukça tepkiyle karşılandı.

Örneğin İran, Moskova'nın Azerbaycan ile Ermenistan arasındaki ateşkes anlaşması kapsamında Zengezur Koridoru’nu açma taahhüdü üzerine Rusya büyükelçisini çağırdığını duyurdu.

İran'ın bu hamlesinin Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov'un pazartesi günü yaptığı ve Azerbaycan topraklarını izole edilmiş Nahçıvan bölgesine bağlayan Zengezur Koridoru’nun açılmasını da içeren ateşkes hükümlerinin yavaş uygulanmasını eleştirdiği açıklamalara yanıt olarak geldiği açıktı.

Söz konusu koridorun Rusya-İran ittifakını rahatsız ettiği görülüyor.

Öte yandan son olarak Putin’in Bakü’de yaptığı açıklamalar, Tahran tarafından dikkatle takip edildi.
Tahran, Rusya’nın bu konudaki tutumundan ve açıklamalarından büyük rahatsızlık duyduğunu gizlemiyor. Dışişleri Bakanlığı koridorun kırmızı çizgi olduğunu ve kimsenin geçemeyeceğini, yani İran’ı aşamayacağını açıkladı.

Tahran’dan gelen son açıklamaların Rusya’yı da hedef aldığı görülüyor.

Güney Kafkasya’yı Rusya’nın etki sahası olarak kabul eden Tahran’daki yetkililer, bölgede herhangi bir sınır değişikliğinin karşısında olacaklarını tekraren ve kesin bir dille ifade ediyor.

İran’daki bazı kesimler ise Rus yetkililerin son dönemlerdeki çıkışlarını İran’ın yeni Cumhurbaşkanı Mesud Pezeşkiyan’ın Tahran’ın Batı ile ilişkilerini iyileştirme arayışlarına karşı bir tepki olarak yorumluyor.