Sedat'ın hayatına mâl olan "Mısır-İsrail Barış Antlaşması"

Mısır-İsrail Barış Antlaşması, Mısırlıların "6 Ekim", İsraillilerin ise "Yom Kippur" olarak isimlendirdikleri, 6 Ekim 1973'te başlayan savaşın ardından imzalandı. Antlaşmaya taraflar, dönemin Mısır Cumhurbaşkanı Sedat'ın İsrail ziyaretinden 16 ay sonra 26 Mart 1979'da imza koydu.

Antlaşmanın temelini, 17 Eylül 1978'de Mısır Cumhurbaşkanı Sedat ve İsrail Başbakanı Menahem Begin tarafından ABD Başkanı Jimmy Carter gözetiminde imzalanan Camp David Sözleşmesi oluşturdu.

Barış Antlaşması ile Mısır İsrail'i resmen tanıyan ilk Arap ülkesi olurken "Arap-İsrail Savaşı" ile 1948'de başlayan "daimi seferberlik durumu" Mısır için sona eriyor ve İsrail ile yeni bir süreç başlıyordu.

Antlaşma gereği Mısır yönetimi, Sina Yarımadası'nın bazı bölgelerinin silahsızlanmasını kabul ederken, İsrail gemilerinin Suveyş Kanalı'ndan geçmesinin de önünü açtı. Mısır ayrıca Tiran Boğazı ve Akabe Körfezi'ni de uluslararası gemi yolu olarak kabul etti.

İsrail ise 1967'de işgal ettiği Sina Yarımadası'ndaki askeri ve sivil bütün varlığını geri çekmeyi, bölgeye inşa ettiği şehirler ve otelleri de olduğu gibi bırakmayı kabul etti.

Mısır-İsrail ilişkilerinde normalleşme süreci

Barış antlaşmasından 9 ay sonra Ocak 1980'de Mısır ile İsrail arasındaki siyasi ilişkilerde normalleşme başladı. Karşılıklı büyükelçiliklerin açılması ve elçilerin atanmasının ardından, Mısır Parlamentosu İsrail'e uygulanan ticari ambargonun kaldırılması kararını onadı.

Mart 1980'e gelindiğinde iki ülke arasında ilk kez hava yolu seferleri düzenleniyor ve ticari ambargonun kalmasıyla birlikte, Mısır antlaşma gereği İsrail'e ham petrol ihracatına başlıyordu.

Antlaşma şartlarının uygulanıp uygulanmadığını gözlemlemek için 1982'de Sina Yarımadası'nda "Çok Uluslu Güç ve Gözlemciler (MFO)" olarak isimlendirilen bir askeri birlik göreve başladı.

MFO'ya ait üste halen 13 ülkeden yaklaşık bin 500 subay ve asker var.

Faaliyet mekanizması

Antlaşma maddeleri arasında "Faaliyet mekanizması" diye bir ifade bulunuyor. Bu ifade uyarınca taraflar bölge şartlarının gerektirmesi durumunda karşılıklı görüşmelerde bulunarak veya görüşmeksizin antlaşma maddelerinden biri veya birkaçını geçici süre askıya alabiliyor.

Son olarak Ağustos 2012'de Mısır sınır muhafızlarına yapılan saldırıda 16 askerin hayatını kaybetmesinin ardından, Mısır'ın talebine binaen İsrail yönetimi savaş helikopterlerinin bölgede uçmasını kabul etti.

Ardından Mısır yönetimi, İsrail'in onayını almadan bölgeye ağır silah sevkiyatı yaptı. İsrail’in itirazı üzerine Mısır tarafı, söz konusu uygulamanın "Faaliyet mekanizması" maddesi gereği "Mısır-İsrail Barış Antlaşması’na aykırı olmadığını" ifade etti.

İsrail 2013'te Mısır'ın "süreli olmak şartıyla" Sina Yarımadası'nda ağır silah bulundurmasına onay verdi ve bu uygulama hala devam ediyor.

Arap ülkelerinden sert tepki

ABD, Avrupa ülkeleri ve İsrail lobisi tarafından memnuniyetle karşılanan Camp David Sözleşmesi ile Mısır-İsrail Barış Antlaşması'na Arap dünyası ise sert tepki geldi.

Arap ülkeleri ve Filistin Kurtuluş Örgütü'nün (FKÖ) Mısır'a tepkisi çok sert oldu. FKÖ lideri Yaser Arafat, "Bırak istediklerini imzalasınlar sahte barış uzun sürmez." ifadelerini kullandı ve ardından Enver Sedat "hain" edildi.

Irak'ın başkenti Bağdat'ta 1979'da yapılan Arap Birliği Zirvesinde Mısır'ın üyeliği askıya alınırken, Arap Birliği yerleşkesinin Mısır'ın başkenti Kahire'den Tunus'a taşınması kararlaştırıldı.

Mısır'a yönelik bütün mali yardımları durdurmayı kararlaştıran Arap ülkeleri, Kahire ile diplomatik ilişkileri de keserek büyükelçilerini geri çekti.

Mısır aleyhindeki kararlar, 8 yıl sonra devrik Cumhurbaşkanı Hüsnü Mübarek döneminde 1987'de Ürdün'ün başkenti Amman'da yapılan zirveye kadar devam etti.

Amman zirvesinde Mısır'a uygulanan bütün yaptırımlar kaldırılırken, Arap Birliği'nin de yeniden Kahire'ye dönmesi karara bağlandı.

Barış antlaşması Sedat'ı canından etti

Mısır Cumhurbaşkanı Enver Sedat, 6 Ekim 1981'de, 6 Ekim Savaşı'nın (Yom Kippur) 8'inci yıl dönümü kutlamaları esnasında düzenlenen resmi geçit töreni sırasında, sonradan İslami Cihad Hareketi mensubu oldukları açıklanan, Mısır ordusu subayları Halid el-İslambuli ve arkadaşları tarafından kurşunlanarak öldürüldü.

"Dindar Cumhurbaşkanı" olarak bilinen Sedat, İsrail'i 1967 sınırları ile tanımak için Arap ülkelerine çağrıda bulunmuş ancak "hain" ilan edilerek öldürülmüştü.

Bugüne gelindiğinde ise bütün Arap ülkeleri "iki devletli çözüm prensibi" gereği İsrail'i 1967 sınırları çerçevesinde tanımayı kabul ve taahhüt ediyor.

ABD Başkanı Donald Trump'ın, "Golan Tepeleri üzerinde İsrail'in egemenliğini ABD'nin resmen tanıdığını" ilan eden kararnameyi, tam da Mısır-İsrail Barış Antlaşması'nın 40. yılında imzalaması dikkat çekiyor.

Kaynak: AA, Reuters