Türklerin dünyasına konuk olduğumuz Türk'ün dünyasında bu haftaki durağımız Çuvaş Türkleri.
Çuvaş Türkleri kimdir, nerede yaşarlar, hangi dili konuşurlar? Detayları Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Feyzi Ersoy ile konuştuk.
"Çuvaşlar Moskova’ya en yakın özerk Türk Cumhuriyeti olup Türkiye’de en az bilinen Türk topluluklarından biri" diyen Prof. Dr. Feyzi Ersoy, Çuvaşların içinde yaşamanın kültürün ne kadar benzer olduğunu gösterdiğini vurguluyor.
Çuvaşistan SSCB dağıldıktıktan sonra kurulan 7 özerk cumhuriyetten biri
Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği'nin (SSCB) dağılmasından sonra oluşan devletlerden biri olan Rusya Federasyonu 1993 yılında 21 Özerk Cumhuriyet, 11 Özerk Bölge, 2 özerk Belediye 6 Kray ve 49 Oblast’dan oluşan 89 yönetim birimine ayrıldı.
Rusya federasyonu içinde yer alan bu özerk cumhuriyetlerden 7’si (Tataristan, Başkurdistan, Çuvaşistan, Saha (Yakutistan), Tuva, Hakas ve Altay) bazı Türk toplulukları adına oluşturuldu.
[1912-1913 yılında Çuvaşistan'da yaşayan Çuvaşlar | Fotoğraf: AA]
Çuvaşistan, Moskova’nın 600 kilometre doğusunda Orta Volga’da “Volga Dizi” Denilen bölgenin sağ tarafında yer alıyor. Kuzey ve Kuzey Doğusunda Mair Cumhuriyeti, doğusunda Tatar Cumhuriyeti güneybatısında ise Mordvin Cumhuriyeti bulunuyor.
Çuvaş Özerk Cumhuriyetinin eğitim dili Rusça ve Çuvaşça
Yüzölçümü 18 bin 300 kilometrekaredir. Başkenti Rusça söylenişi ile Çeboksarı, Çuvaşça söylenişi ile Çupaşkar’dır. Günümüzde nüfusu 1 buçuk milyon olan Çuvaş Özerk Cumhuriyetinin eğitim dili Rusça ve Çuvaşçadır.
Çuvaş Türkleri, Çuvaşistan Özerk Cumhuriyeti dışında Tataristan ve Başkurdistan Özerk Cumhuriyetlerinde yaşıyor. Dünyada yaşayan Çuvaşların toplam nüfusları yaklaşık 2 milyon kadardır.
[1912-1913 yılında Çuvaşistan'da yaşayan Çuvaşlar | Fotoğraf: AA]
İdil Bulgarlarının soydaşları olan Çuvaş Türklerinin adına ilk defa Rus kaynaklarda
16. yüzyılın başlarında rastlanılıyor.
"Çuvaşçanın Türkçeye uzaklığı coğrafi değil anlaşılabilirlik açısından"
Çuvaş Coğrafyası 24 Haziran 1920 tarihinde Çuvaş Özerk Bölgesine, 21 Nisan 1925 tarihinde Çuvaş Özel Sosyalist Cumhuriyetine, 1992 yılında Çuvaş Özek Cumhuriyetine dönüştürüldü.
Çuvaşça Türkçeye en uzak lehçe olarak kabul ediliyor. Prof. Dr. Feyzi Ersoy, bu uzaklığın coğrafya olarak değil anlaşılabilirlik açısından bir uzaklık olduğunu belirtiyor:
"Çuvaşça 20 Türk lehçesi arasında Türkiye Türkçesine en uzak olan lehçedir. Neticede bir yabancı dil değildir. Türkçede temel kelimeler dediğimiz gelmek, gitmek, anne baba, bir, iki üç, yemek, içmek, ben, sen, o ve bazı renk isimlerinin olduğu sözcükler ortaktır."
Çuvaş Türkçesi hakkında bazı bilgiler
Çuvaş Türkçesi, Türk Dilinin iki ana grubundan (“lir” / “şaz”), “lir” grubuna giriyor ve Türkçe ile Moğolca arasında bir ara form özelliği de gösteriyor.
Çuvaş Türkçesi, Hun Türkçesinin batı kolundan yani eski Bulgar Türkçesinden doğmuş ve bünyesinde pek çok arkaik özellikler barındırıyor. Türkçenin ana gruptan ayrılan ilk lehçesi olması hasebiyle Çuvaş Türkçesi bugün Türkiye Türkçesinin en uzak lehçesi kabul ediliyor.
"Çuvaş Türkleri Türk kültürünü yaşatıyor"
Prof. Dr. Feyzi Ersoy, ilk kez 1999 yılında çalışmalarını yapmak üzere Çuvaşistan'a gitti. Ersoy, 2014 ve 2015 yıllarında da bölgeyi ziyaret ettiğini söylüyor.
Feyzi Ersoy, Çuvaş Türklerinin Türk kültürünü yaşattıklarının altını çiziyor:
"Çuvaş Türkleri çok iyi insanlar. Türk kültürünü yansıtıyorlar ve misafirperverliği çok iyi gösteriyorlar. Çuvaşlar bu bakımdan bizlere çok yakınlar. Hele ki kendi dilleri, edebiyatları, kültürleri ile ilgili çalışma yapıldığını gördüklerinde daha da mutlu oluyorlar."
.jpeg)
Prof. Dr. Feyzi Ersoy, Çuvaş Türkleri ile ortak yönlerimizin olduğunu belirtiyor:
"Bilmeceleri, atasözleri, el işi oyalar, nakışlar, ev hayatları hepsi bize benziyor. Destanları, Oğuz Kağan Destanı, Dede Korkut Hikayeleri vs birçok ortak destanımız, sözlü geleneğimiz mevcut. İçlerinde yaşamak kültürün ne kadar benzer olduğunu gösteriyor."
.jpeg)
Türkiye ve Çuvaş Türkleri arasındaki ilişkiler nasıl?
Prof. Dr. Feyzi Ersoy, Tataristan Başkonsolosluğu'muzun Başkurtlar, Tatarlar ve Çuvaşlarla özel olarak ilgilendiğinin altını çiziyor ve ekliyor:
"Çuvaşistan'dan öğrenciler Türkiye'ye gelip eğitim alıyor. Türkiye'de Çuvaşça öğretimi de var. 2010 yılından beri lisans seviyesinde Gazi Üniversitesi bünyesinde Çağdaş Türk Lehçeleri ve Edebiyatları bölümünde (bölüm artık Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi'ne ait) Çuvaşça da öğretiyoruz. Yüksek lisans ve doktorada da Çuvaşlar ve Çuvaşça hakkında çalışmalar yaptırıyoruz."
21.3ºC
Ankara
