Türkiye'nin desteği Somali'de dengeleri değiştirdi mi?

Somali’nin de dahil olduğu birçok Afrika ülkesinde terör saldırıları düzenleyen Eş-Şebab terör örgütü 2006 yılında kuruldu. Daha sonra El-Kaide’ye bağlılığını açıklayan örgüt, zaten açlık ve kuraklıkla mücadele eden ülkede yeni bir sürecin kapısını araladı.

Öyle ki, hem kuraklık hem terör örgütünün saldırılarından dolayı milyonlarca insan evlerini terk etti.

Somali hem terör örgütü Eş-Şebab ile hem de ülkeyi kasıp kavuran kuraklıkla mücadele ediyor.

Birleşmiş Milletler (BM) verilerine göre, son 5 yılda Somali yurt dışından yılda yaklaşık 2 milyar dolar kalkınma ve insani yardım aldı. Ancak BM Dünya Gıda Programı'na (WFP) göre, art arda dört başarısız yağmur mevsiminden sonra, 7 milyondan fazla insan gıda güvensizliği ile karşı karşıya. Ülkede 200 binden fazla kişi açlığın eşiğinde.

Somali’de aşiretler arasında onlarca yıl süren iç savaş, artan kuraklık ve ekonomik sıkıntıyla parçalanmış Afrika Boynuzu ülkesi, krizden kurtulmak için uzun süredir mücadele ediyor.

Rusya-Ukrayna Savaşı dolayısıyla tahıl sevkiyatının duraksaması, savaş yüzünden insani yardımlardaki azalış, bölgede terör örgütü Eş-Şebab'ın varlığı gibi sebeplerin yanı sıra uzun süren kuralık nedeniyle Somalililer, kıtlık endişesi yaşarken bazıları evlerini terk ederek farklı bölgelere göç ediyor.

Somali’de mayıs ayında gerçekleştirilen seçimlerin ardından terör örgütü Eş-Şebab’a karşı büyük operasyonlar başlatıldı. Yeni seçilen Başbakan Hasan Şeyh Mahmud, temmuz ayından Türkiye’yi ziyaret etti.

Türkiye, Somali için oldukça önemli. Zira, Türk Silahlı Kuvvetleri 10 yıldan fazla bir süredir Somali ordusuna eğitim veriyor. Hem Türkiye’de hem de başkent Mogadişu’da yer alan Türk üssünde özellikle terörle mücadele konusunda tecrübe aktarımı yapılıyor.

[Türkiye’nin yurt dışındaki en büyük askeri eğitim merkezi Somali'de bulunuyor. Fotoğraf: AA]

Öte yandan Türkiye, Mogadişu’nun sadece askeri alanda değil insani-ekonomik olarak da yanında duruyor. Türkiye, hem sivil toplum kuruluşları hem de devlet kurumları eliyle Somali’de büyük kalkınma yatırımları ve yardımları yapıyor.
İşte, Somali Başbakanı Mahmud’un Türkiye ziyareti büyük önem taşıyordu. Zaten ziyaretten 1 ay gibi bir süre sonra da Eş-Şebab’a karşı büyük bir operasyon başlattı.

Somali’de genel görünüm nasıl?

Somali ekonomisi büyüme konusunda pozitif ivme yakalayan bir görünüm sergilemekte. Günümüzde Mogadişu başta olmak üzere diğer büyük şehirlere çok sayıda yatırım yapılıyor. Ancak yatırımlarla gelişen ekonomik büyüme Somali’nin her bölgesinde kendisini eşit olarak gösteremiyor.

Nitekim Mogadişu ve diğer eyaletlerdeki büyük şehirler önemli bir ekonomik büyüme gösterse de kırsal bölgelerde hayat oldukça zor. Bunun yanı sıra Somali son 40 yılın en büyük kulaklığıyla karşı karşıya ve ülkede kıtlık oranı giderek artıyor. Bu durum kırsaldaki yaşamı oldukça olumsuz etkiliyor.

Öte yandan Somali, uzun yıllardır ekonomik gelişimini büyük ölçüde engelleyen bir çatışma ve kargaşa durumunda. TRT Haber’e konuşan SETA Dış Politika Araştırmacısı ve Mersin Üniversitesi Öğretim Üyesi Dr. Tunç Demirtaş, Somali’nin ekonomik olarak zor durumda iken bir taraftan da güvenlik sorularıyla karşı karşıya olduğuna dikkat çekiyor.

“Somali hükümetinin Eş-Şebab’a karşı yürütmüş olduğu mücadele terör örgütünü zayıflatarak ülke güvenliğine önemli katkı sağlıyor. Ancak Eş-Şebab’a karşı yürütülen mücadele halk için çok fazla sorunu da beraberinde getiriyor.

Eş-Şebab, ekonomik gelirinin bir bölümünü halktan vergi toplayarak sağlamakta. Nitekim çiftçiler ve ülkedeki küçük işletme sahipleri hem devlete hem de terör örgütüne olmak üzere iki kez vergi ödemek durumunda kalıyor.”

Somali ordusu Eş-Şebab karşısında artık daha aktif. Türkiye’de verilen eğitimin etkisi var mı?

Bilindiği üzere 2011'de ivme kazanan Türkiye-Somali ilişkileri, iç savaş ve kıtlık gibi sorunlarla boğuşan Somali için can suyu, Afrika'ya açılan Türkiye için ise model oldu.

2011'de Başbakan Recep Tayyip Erdoğan'ın gerçekleştirdiği tarihi ziyaret ile ivme kazanan Somali-Türkiye ilişkileri, gelişerek devam ediyor.

[Başbakan Recep Tayyip Erdoğan ve eşi Emine Erdoğan Somali'de. 2011. Fotoğraf: AA]

Esasen Türkiye, 1990’lı yılların başında iç savaş ve kıtlığın vurduğu Somali’ye insani yardımların ulaştırılması ve barışın korunması amacıyla BM Gücü kapsamında asker gönderdiğinden beri ülkenin gelişimini için çalışıyor.

Somali, 1950’deki Kore Savaşı’ndan sonra Türk askerinin görev yaptığı ikinci ülke.
Türkiye, ülkeye ilk olarak 1993'te asker gönderdi.

Öte yandan iki ülke arasındaki askeri ilişkilerde ivme Eylül 2017’de Somali Türk Görev Kuvveti Komutanlığının kurulması ile yakalandı. Üs, halihazırda Türkiye’nin yurt dışındaki en büyük askeri eğitim merkezi konumunda.

Türkiye'nin buradaki askeri eğitim merkezinde Somali ordusunun omurgasını teşkil edecek subay ve astsubay yetiştiriliyor.

Somali ordusunun toplam 15-16 bin askerden oluşması bekleniyor. Türk yetkililerin açıklamalarına göre, 5 bin Somalili asker Türkiye tarafından eğitilecek. Bu da ordunun 3’te 1’inin eğitilmesi anlamına geliyor.

Eğitim alan Somali askerleri, ülkedeki askeri operasyonlarına aktif olarak katılıyor.
Demirtaş da Türkiye tarafından verilen eğitimin, Somali ordusunun Eş-Şebab'a karşı mücadelesindeki yeteneklerini ve etkinliğini artırmasına yardımcı olmasının yadsınamaz bir gerçek olduğunu belirtiyor.

Somali ordusunun kontrolü altındaki bölgelerde terör örgütüne karşı bir dizi operasyon yürüterek son yıllarda giderek daha aktif hale geldiğine dikkat çeken Demirtaş, sözlerini şöyle sürdürüyor.

“Şu anda Somali ordusu Eş-Şebab karşısında oldukça etkili hareket ediyor. Ordu, Eş-Şebab'a karşı geniş alanları kazanmış ve elinde tutuyor durumda. Somali halkı nezdinde artık Somali ordusunun güvenilir olmasının en büyük etken, Türkiye'den teknolojik, eğitim ve stratejik yardım alması ile ilgilidir. ABD ve Somali’ye destek veren diğer ülkeler Eş-Şebab'a karşı hükümete yardım ediyor olsa da bu ülkelerin destekleri Türkiye gibi derin ve etkili değil.

Zira Türkiye sadece Somali askerlerini fiziki olarak eğitmiyor aynı zamanda ülkeleri için vatanseverliğin ve devlet sevgisinin/devlete bağlılığın ne anlama geldiğini de gösteriyor. Örneğin Türkiye-Somali eğitim kampında Eş-Şebab ile mücadelede kapsamında şehit olan Somali askerlerinin resimlerinden oluşan bir duvar bulunuyor. Bu kapsamda Türkiye’nin, Somali askerlerini fiziksel ve psikolojik olarak olumlu yönde etkilemesi söz konusu.”

ABD’den sonra Türkiye’nin Somali’ye Bayraktar TB-2 ile hava desteği nasıl bir fark yarattı?

Somali 1992’den bu yana BM Güvenlik Konseyi tarafından silah ambargosu uygulanan bir ülke. Ancak Kasım 2022’de BM Güvenlik Konseyi tarafından alınan kararla Türkiye, Somali’ye uygulanan silah ambargosundan muaf tutulan ülkeler kategorisine alındı. Türkiye, Somali’de savunma sanayii ürünleri ile terörle mücadele kapsamında önemli bir aktör olarak yer alıyor.

Terör örgütü Eş-Şebab’a yönelik mücadelede Somali uzun yıllardır ABD’nin insansız hava araçlarından yardım alıyordu.

Ancak geçtiğimiz ekim ayında Somali hükümeti Türk insansız hava aracı Bayraktar TB-2’nin terör örgütüne karşı düzenlenen hava operasyonlarında kullanılmaya başlandığını doğruladı.

Somali'nin yeni atanan İçişleri Bakanı Ahmed Malim Fiki, Türk insansız hava araçlarının, Somali'nin merkezinde, Afrika'nın en ölümcül militan gruplarından birini etkisiz hale getirmek için hava saldırıları düzenlediğini ve askeri keşif sağladığını söyledi.

Yerel kaynaklar ABD’nin verdiği sınırlı hava desteğinden sonra Türk insansız hava araçlarının etkin kullanılmasının çatışmalarda bariz fark yarattığını belirtiyor.

Demirtaş’a göre de Mogadişu’nun son aylarda terör örgütü karşısında elde ettiği başarının mimarı Türk insansız hava araçları.

Türk S/İHA’larının Somali’de istihbarat ve gözetleme faaliyetlerinde kullanılmadan önce ABD S/İHA’larının Eş-Şebab ile mücadelede kullanıldığını belirten Demirtaş, büyük bir başarıyı da dikkat çekiyor.

“Somali ordusu herhangi bir şehri Eş-Şebab’tan kurtaramamıştı. Ancak Türk S/İHA’larının Eş-Şebab’la mücadeleye dahil olmasından sonra Somali’de 5’i büyük şehir olmak üzere 20’den fazla bölge Eş-Şebab’dan kurtarılmış ve ardından operasyonel kara kuvvetleri bölgelere girmiştir.”

Örneğin son olarak, geçtiğimiz günlerde önemli bir kent daha terör örgütünden kurtarıldı.

Hint okyanusu kıyısındaki liman kenti Harardhere, 2011 yılına kadar ticaret gemilerini kaçıran korsanlar için önemli bir üs olmuştu. Daha sonra ise El Kaide'ye bağlılık sözü vermeden önce 2007'de hükümete karşı ayaklanan Eş-Şebab tarafından ele geçirilmişti.

Aralık ayında ise Somali ordusu 2016'dan beri teröristlerin kalesi olan ve başkent Mogadişu'nun 245 kilometre kuzeyinde yer alan stratejik bir kasaba Adanyabal’ı terör örgütünden temizledi.