Ukrayna'daki savaş Moldova'ya mı sıçrıyor?

Moldova'dan tek taraflı bağımsızlığını ilan eden Transdinyester'de bir yönetim binasına saldırı düzenlendi.

Roketatarla gerçekleşen saldırıda bina büyük hasar gördü ancak kimse yaralanmadı.

26 Nisan'da ise radyo yayınlarını sağlayan anten kulelerinde art arda patlamalar oldu.

Sovyetler Birliği'nin dağılmasından sonra bölgedeki "dondurulmuş kriz"lerden biri olan Transdinyester, Rusya-Ukrayna avaşı sürerken yeniden gündemde.

Rus yetkililerin açıklamaları ve Transdinyester bölgesinde peş peşe gelen patlamalar, Rusya’nın Ukrayna’dan sonraki durağının Moldova olacağı yorumlarına neden oldu.

Rusya ne dedi?

Rusya Silahlı Kuvvetleri Merkez Askeri Bölgesi Komutan Yardımcısı Rustam Minnekayev, 22 Nisan'da Rus ordusunun Ukrayna’daki savaşta ikinci aşamaya geçtiğini ve Moldova'daki Transdinyester bölgesine çıkış yolu sağlayacağını söyledi.

Bu açıklamanın ardından 25 ve 26 Nisan tarihlerinde yönetim binasına ve radyo kulesine saldırı düzenlendi.

Yerel yetkililer saldırıların ajanlar tarafından yapıldığını söylerken Ukrayna Devlet Başkanı Volodimir Zelenskiy Rus özel kuvvetlerini suçladı.

Zelenskiy, "Amaç son derece açık: Bölgeyi istikrarsızlaştırmak, Moldova'yı tehdit etmek. Eğer Moldova Ukrayna'yı desteklerse, bazı adımların atılacağını gösterdiler" dedi.

Moldova Cumhurbaşkanı Maya Sandu ise, Transdinyester’deki gelişmeleri yakından takip ettiklerini belirterek, “Yaşananları ihtiyatla takip ediyoruz ve analizimiz, farklı güçler arasında gerginlikler olduğunu gösteriyor. Moldova'yı, barışı tehlikeye atabilecek eylemlere dahil etmeye yönelik tüm kışkırtmaları kınıyoruz” dedi.

Ülke profili: Moldova

Bölge, Rusya - Ukrayna savaşının gidişatını değiştirebilir mi?

Transdinyester'daki patlamanın Moldova'daki istikrarı bozabileceğinden ve Ukrayna savaşında yeni bir cephe açabileceğinden endişe ediliyor.

Ukrayna'nın kilit liman şehri Odessa, Transdinyester'ın hemen doğusunda yer alıyor.

Eğer Rusya Transdinyester'de güçlenirse batıdan Odessa'ya doğru hareket edebilme imkanı kazanıyor.

Rusya'nın şehre doğudan uyguladığı baskı, Ukrayna kuvvetleri tarafından durdurulmuştu. Ancak Transdinyester'den gelen bir güç halihazırda gergin olan Ukrayna güçlerini bölebilir.

Cuma günü Rus General Rustam Minnekayev, Ukrayna'nın güneyinde kontrol sağlamanın Transdinyester'de baskı gören Rusça konuşan nüfus için bir çıkış yolu olduğunu söylemişti.

Transdinyester bölgesi nerede?

Transdinyester bölgesi, Moldova'nın en doğusunda, dinyester ırmağı ile Ukrayna arasında yer alıyor.

Hukuki olarak aslında Moldova’nın bir parçası. De facto bölgesi ayrılıkçı olduğu için yaklaşık 20 yıldır kendi kanunlarına göre yönetiliyor.

4 bin 163 kilometrekarelik coğrafya, fiili olarak kendisine ait Merkez Bankası, para birimi ve sınırları olan bir bölge.

Yaklaşık 500 bin nüfusu olan bu ülkedeki insanların çoğu çifte pasaport taşıyor. 

[Grafik: TRT Haber]

Transdinyester sorunu nasıl ortaya çıktı?

Sorunun ilk tohumları SSCB döneminde ortaya çıktı ve bundan sonra zaman içerisinde gelişmeye devam etti.

Krize giden ilk adım, Moldova Parlamentosu’nun 1989 yılında resmi devlet dili ile ilgili kararı kabul etmesiyle atıldı.

Parlamentonun Moldova dilini devlet dili ilan etmesi ve alfabeyi Kiril alfabesinden Latin alfabesine çevirmesi Transdinyester nüfusunda sert tepkiye yol açtı. Ülkede yaşayan diğer milletlerin ikinci dereceli kabul edilmesi gibi algılandı.

Kararın uygulamaya geçilmesi ise milliyetçi duyguları daha da coşturdu ve direniş hareketine neden oldu.

SSCB dağıldıktan sonra çeşitli eski Sovyet ülkelerinde iç çatışmalar oluştu ve Moldova’da da bugüne kadar henüz çözüm bulunamayan Transdinyester sorunu ortaya çıkmış oldu.

Tek taraflı bağımsızlık kararı

Sovyetler Birliği'nin dağılmasıyla başlayan ve 1990’ların başında çatışmaya dönüşen kriz, 30 yılı aşkın süredir devam ediyor.

Moldova'nın 1991'de Sovyetler Birliği'nden ayrılarak bağımsızlığını ilan etmesinden sonra Dinyester Nehri'nin sol yakasında bulunan Transdinyester, Rusya’nın desteğiyle tek taraflı olarak bağımsızlığını ilan etti.

Bunu kabul etmeyen Moldova yönetimi ile Rusya destekli ayrılıkçılar arasında başlayan savaş, Temmuz 1992’de Rusya ve Moldova arasında imzalanan ateşkesle sona erdi.

Savaş dursa da bu mesele çözüme kavuşturulmadı. Moldova, bu bölgeyi kendi toprakları olarak görse de Transdinyester, ayrı bir devlet olarak tanınma mücadelesini her zaman sürdürdü.

BM üyesi hiçbir ülke tanımıyor

Birleşmiş Milletler (BM) üyesi hiçbir ülkenin devlet olarak tanımadığı Transdinyester, sadece Rusya'nın desteğiyle Gürcistan'dan tek taraflı bağımsızlığını ilan eden Rusya destekli sözde Abhazya ile Güney Osetya cumhuriyetçileri tarafından tanındı.

Sözde anayasası, bayrağı ve para birimi olan Transdinyester bölgesinin, Kişinev’den ayrı sözde bir yönetimi, meclisi, ordusu, polisi ve posta sistemi bulunuyor.

Ukrayna sınırı boyunca uzanan Transdinyester, bölgesinin Rusya ve Karadeniz ile sınırı bulunmuyor. Yaklaşık 500 bin nüfusun yaşadığı bölgedeki halka Rus pasaportu dağıtıldı. Rusya, pasaportlarını taşıyanları kendi lehine potansiyel bir güç olarak görüyor.

Rusya, Transdinyester’de askeri güç ve cephane bulunduruyor

Askeri birliklerini Transdinyester’de bulunduran Rusya’nın buradaki varlığının maliyetinin yıllık milyonlarca dolar olduğu belirtiliyor.

Sovyetler Birliği döneminde İkinci Dünya Savaşı'ndan kalan Rusya’nın en büyük cephanelerinden biri de Transdinyester'in Kobasna köyünde bulunuyor. Cephanenin patlama riski taşıdığı belirtiliyor. Bu silahların bölgedeki krizlerde kullanıldığı iddia ediliyor.

Bu meselenin barış yoluyla çözülmesini isteyen Moldovalı yetkililer, bölgenin Rus silahlarından arındırılması ve bölgeden Rus güçlerinin çıkarılması gerektiğini zaman zaman dile getirse de bu cephaneyi korumaya çalışan Rusya, Moldova üzerindeki etkisini onlarca yıldır devam ettiriyor.

AGİT bünyesinde Transdinyester meselesi görüşmeleri

Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı (AGİT) bünyesinde Transdinyester üzerine 1993'ten bu yana sorunun çözümüne yönelik müzakereler yürütülüyor.

AGİT bünyesinde 5 2 formatında yapılan müzakerelere, Moldova, Transdinyester, Rusya, Ukrayna, ABD ile AGİT ve Avrupa Birliği (BM) temsilcileri katılıyor. Geçen zamanda herhangi bir çözüm üretilemeyen süreç devam ediyor.

Rusya’nın Moldova’yı federalleştirme çabaları

Transdinyester meselesinin Moldova’nın federalleşme yoluyla çözüleceğini savunan Rusya, Kişinev'e 2003'te "Kozak Planı" olarak bilinen bir proje sundu. Bu plan, "federal" bir Moldova’nın kurulmasını ve Transdinyester bölgesine özel statü verilmesini içeriyor.

Planla, Transdinyester yönetimi, Kişinev yönetiminin çıkaracağı herhangi bir yasayı uygun görmemesi halinde engelleme yetkisine kavuşacaktı. Rusların planına göre, Moldova herhangi bir gruba katılamayacak, tarafsızlık statüsünü koruyacak ancak Rus askeri birlikleri de yıllarca Transdinyester’de kalabilecekti.

Teklif, dönemin Kişinev yönetimince kabul edilmeyince Rusya ve Moldova arasındaki ilişkiler daha da kötüleşti.

Grafik: Hafize Yurt Ateş / TRT Haber