Ülke profili: Arnavutluk

Avrupa’nın güneydoğusunda, Balkan yarımadasının batısında yer alan Arnavutluk, kuzey ve kuzeydoğuda Karadağ ile Kosova, doğuda Makedonya, güney ve güneydoğuda Yunanistan ile komşu. Yüz ölçümü bakımından Avrupa’nın en küçük ve dağlık ülkelerinden biri.

Osmanlı Devleti’nden 1912 yılında ayrılarak bağımsızlığını ilan eden Arnavutluk, İkinci Dünya Savaşı’nın ardından yönetime gelen Enver Hoca rejimi altında yaklaşık 50 yıl idare edildi. Soğuk Savaş’ın sona ermesiyle 1991’de yapılan ilk çok partili seçimlerden itibaren demokratikleşme sürecine girdi. Bu tarihten sonra yönetime gelen hükümetler, anayasal kurumları güçlendirerek hukukun üstünlüğü ve serbest piyasa ekonomisinin tesisini öncelikli gündemlerine aldı.

Başkenti Tiran olan Arnavutluk, Avrupa-Atlantik kurumlarıyla bütünleşme sürecine hız verdi. 2009 yılında NATO üyesi oldu. 2014 yılının haziran ayında da Avrupa Birliği (AB) aday ülkesi statüsü kazandı.

[Grafik: TRT Haber / Bedra Nur Aygün]

1998 yılında yürürlüğe giren Anayasa hükümlerine göre cumhurbaşkanı, tek kanattan oluşan 140 üyeli parlamento tarafından 5 yıllığına seçiliyor. Başbakan ise 4 yılda bir yenilenen genel seçimlere göre tayin ediliyor. Meclis Başkanı, genel seçimlerin ardından seçilen parlamento üyeleri arasından belirleniyor.

Arnavutluk’ta Cumhurbaşkanlığı seçim sürecinin 28 Nisan 2017 tarihindeki 4. turunda, Sosyalist Parti (PS) ve Sosyalist Entegrasyon Hareketinden (SMI) oluşan iktidar koalisyonunun ortak adayı meclis başkanı ve SMI Genel Başkanı Ilir Meta Cumhurbaşkanlığına seçilip 24 Temmuz 2017’de görevini devraldı.

Arnavutluk’ta 25 Haziran 2017’de yapılan genel seçimleri, oyların yaklaşık yüzde 48’ini alan Başbakan Edi Rama başkanlığındaki Sosyalist Parti (SP) kazandı ve Rama'nın kurduğu tek parti hükümeti parlamentoda 13 Eylül 2017’deki oylamada güvenoyu aldı.

[Arnavutluk Başbakanı Edi Rama. Fotoğraf: AA]

Ülke iç politikasının gündeminde, AB’yle bütünleşme süreci kapsamında yolsuzluk, uyuşturucu ve örgütlü suçlarla mücadele, yargı ve kamu idaresi reformu ile ekonomik durgunluk, yabancı yatırımın ülkeye çekilmesi ve kaçak yapılaşmayla mücadele var.

Arnavutluk, demokrasinin zenginleştirilmesi, ulusal güvenlik ve istikrarının sürdürülmesi, ekonomik kalkınma ve sosyal refahın artırılması bakımından Avrupa ve Avrupa-Atlantik kurumlarıyla bütünleşmeyi hedefliyor.

Balkanlar’daki yaklaşık 6 milyon Arnavut’un yarısı Arnavutluk’ta yaşıyor. Geriye kalan Arnavutlar başta Kosova, Sırbistan, Kuzey Makedonya, Karadağ, Yunanistan ve İtalya gibi komşu ülkelerde. Etnik çeşitliliğin az olduğu ülkede az sayıda da Yunan ikamet ediyor. Nüfusun çoğu Müslüman, kalanlar ise Hristiyan.

Arnavutluk dışında yaşayan Arnavutlar, Arnavutluk’un dış politikasında ve komşularla ilişkilerinde belirleyici role de sahip.

[Arnavutluk'un başkenti Tiran. Fotoğraf: AA]

Ekonomisi

Yaklaşık 3 milyon nüfuslu Arnavutluk’un gayrisafi yurt içi hasılası (GSYİH) 2020’de 38 milyar dolar civarında oldu. İstihdamda tarımın yüksek olduğu ancak bir getirisi bulunmayan ülkenin başlıca ticaret ortakları İtalya, Yunanistan, Çin, Türkiye ve Almanya. Tekstil, ayakkabı, asfalt, metal ve metal cevheri, sebze-meyve, tütün ihraç eden Arnavutluk’un başlıca ithalat kalemleri ise makineler ve aksamı, gıda, tekstil ile kimyasal ürünler.

Serbest piyasa ekonomisi ve çoğulcu demokrasiye 1991 yılında geçen Arnavutluk’ta makro ekonomik istikrarın sağlanması ve büyümenin sürdürülmesi konusunda aksaklıklar var. Artan dış ekonomik ve ticari ilişkileri ve yabancı yatırımların etkisiyle ekonomik alanda bir dönüşüm süreci yaşayan Arnavutluk’ta mali konsolidasyonun sürdürülmesi, kayıt dışı ekonominin denetim altına alınması, üretimin artırılması ve istihdamın yükseltilmesi ile iş ortamının düzeltilmesi yönündeki çabalar yeterince sonuç vermiyor.

Türkiye ile ilişkiler

Türkiye Arnavutluk’u Balkanlar’da kalıcı barış ve istikrarın tesisinde stratejik öneme sahip bir ülke olarak görüyor ve bu ülkenin istikrarını pekiştireceğine inandığı Avrupa-Atlantik kurumlarıyla bütünleşmesine destek veriyor.

Türkiye ile Arnavutluk arasındaki siyasi ilişkiler, karşılıklı güven duygusu temelinde, üst düzey ve teknik ziyaretlerle, dostça bir ortamda gelişimini sürdürüyor.

İki ülke arasında “Yüksek Düzeyli İşbirliği Konseyi Kurulması için Ortak Bildiri” imzalanırken, Arnavutluk Türkiye Parlamentolararası Dostluk Grubu da var.

1 Mayıs 2008 tarihi itibarıyla yürürlüğe giren “Serbest Ticaret Anlaşması” ile Türkiye menşeli sanayi mallarına Arnavutluk’ta uygulanan gümrük vergisi oranları sıfırlandı.

[Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ve Arnavutluk Başbakanı Edi Rama, Ocak 2021’de başkent Ankara’da bir araya geldi. Fotoğraf: AA]

Türkiye Arnavutluk’a 2019 yılında 472 milyon dolarlık ihracat yaptı. Türkiye’nin ithalatı aynı yıl 21 milyon dolar değerindeydi. 451 milyon dolarlık ticaret dengesi Türkiye lehine oldu.

Türkiyenin başlıca ihraç ürünleri demir-çelik, hububat, inşaat malzemeleri, makine parçaları, elektrikli ev aletleri, kablo ve tel, hazır giyim ile plastik malzemeler. İthal ürünleri ise parfümeri ve eczacılıkta kullanılan bitkisel maddeler, ayakkabı, deri, tekstil ve alüminyum.

Arnavutluk’ta 300 civarı Türk şirketi faaliyet gösteriyor. Bu ülkedeki Türk yatırımları 3 milyar dolar düzeyinde. Türk müteahhitlik firmalarının Arnavutluk’ta tamamlanan projelerinin toplam bedeli 1,1 milyar dolar.

Arnavutluk, 2018 yılında 1 milyar dolar ile doğrudan yabancı yatırım çeken ülkeler arasında 84. sırada. ABD 252 milyar dolar ile 1., Türkiye 13 milyar dolar ile 23.

Türkiye'nin 2018’de yurt dışına gerçekleştirdiği 4 milyar dolar değerindeki toplam yurt dışı doğrudan yatırımda, Arnavutluk 1 milyon dolar ile 42. sırada.

Yine 2018 yılında yurt dışından Türkiye'ye gelen 6 milyar dolar değerindeki toplam doğrudan yatırımda, Arnavutluk 1 milyon dolar ile 36. sırada.

Türkiye’yi 2018’de 100 binden fazla Arnavut turist ziyaret etti.

[TİKA, Arnavutluk'un gelişimine önemli katkılar sağlıyor. Fotoğraf: AA]

Öte yandan Tiran Üniversitesi Türkoloji Bölümünde 100’den fazla öğrenci eğitim görüyor. Yunus Emre Türk Kültür Merkezinin Tiran ve İşkodra şubeleri, Türkçe kursları ve kültür-sanat faaliyetleriyle Arnavutluk’ta Türkiye’nin görünürlüğüne katkı sağlıyor.

Türk İşbirliği ve Koordinasyon Ajansı Başkanlığı (TİKA) tarafından bugüne kadar Arnavutluk’ta tamamlanan 400’ün üstünde projeyle bu ülkeye yaklaşık 85 milyon dolarlık kalkınma yardımı sağlandı.