Ülke profili: Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti

Sicilya ve Sardunya'dan sonra Akdeniz'in üçüncü büyük adası Kıbrıs'ın kuzey kesiminde yer alan Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti (KKTC), 3 bin 355 kilometrekarelik yüz ölçümüne sahip.

Türkiye'ye 65 kilometre uzaklıkta bulunan KKTC'nin güneyinde Güney Kıbrıs Rum Yönetimi (GKRY) var.

Doğusundaki karşı kıyılarda ise Suriye, Lübnan ve İsrail bulunuyor.

KKTC adanın üçte birini kaplarken, güneyindeki Güney Kıbrıs Rum Yönetimi, adanın üçte ikisini teşkil ediyor. İki taraf arasında BM’nin kontrolünde bir tampon bölge yer alıyor.

Başkent Lefkoşa Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nin en büyük kenti. Deniz kıyısında yer alan Gazimağusa ve Girne de diğer önemli kentler. Güzelyurt ve Lefke ise geniş narenciye bahçeleri ile ünlü iki şehir.

KKTC, ülkenin etkin bir şekilde yönetilebilmesi için 5 bölgeye ayrılmıştır; Lefkoşa, Gazimağusa, Girne, Güzelyurt ve İskele.

Kuruluşa doğru giden yol

300 yıl boyunca Osmanlı tarafından yönetildikten sonra 1878'de hükümranlık hakkı Osmanlı İmparatorluğu'nda kalmak kaydıyla, İngiltere'ye devredilmişti.

1914'te İngiltere tarafından ilhak edilen ada, 16 Ağustos 1960’ta bağımsızlığına kavuştu. Kıbrıs Cumhuriyeti, Rumlar ile Türkler arasında ortaklık temeline dayandırılan uluslararası antlaşmaların doğrultusunda kuruldu.

Söz konusu uluslararası anlaşmalar kapsamında garantör sıfatını alan Türkiye, Yunanistan ve İngiltere'ye, Kıbrıs'ın bağımsızlığının ya da anayasal düzeninin ihlal edilmesi durumunda tek taraflı ya da birlikte müdahale etme hakkı verildi.

Adada Rumların özellikle 1963 yılından başlayarak Türklere karşı saldırılarının artmasından sonra BM Güvenlik Konseyinin 4 Mart 1964'te aldığı kararla adaya Uluslararası Barış Gücü (UNFICYP) konuşlandırıldı.

Ancak bu ihlallerinin devam etmesi ve 1974’te EOKA terör örgütü lideri Nikos Sampson’un “Kıbrıs adasının Yunanistan’a bağlanması (ENOSIS)” amacıyla iktidara darbe yapması üzerine Türkiye, anayasal düzenin tehlike altında olduğu gerekçesiyle garantörlük hakkını kullandı ve 20 Temmuz 1974'te Kıbrıs Barış Harekatı’nı gerçekleştirdi.

Nüfus mübadelesi

2 Ağustos 1975 tarihinde Viyana’da BM gözetiminde Rauf Denktaş ile Glafkos Klerides arasında bir nüfus mübadele anlaşmasına varılmıştı.

BM Barış Gücü aracılığıyla uygulanan bu anlaşmayla Kuzey’den Güney’e yaklaşık 120 bin Rum, Güney’den Kuzey’e de 65 bin Türk geçti, böylece nüfus bakımından homojen iki kesim meydana geldi.

Bu iki kesim, 180 kilometre boyunca uzanan ve genişliği 5 metre ile 7 kilometre arasında değişen bir 'ara bölge' ile birbirinden ayrıldı.

Siyasi yapı

1983 yılında bağımsızlığını ilan eden KKTC’nin kurucu Cumhurbaşkanı Rauf Denktaş oldu. KKTC Anayasası temsili demokrasiyi öngörüyor. Ülkede çok partili demokrasi uygulanıyor ve devletin başında bulunan Cumhurbaşkanı, 5 yılda bir düzenlenen seçimle göreve geliyor. Ekim 2020'de yapılan son cumhurbaşkanlığı seçimini Ersin Tatar kazanmıştı.

[KKTC Cumhurbaşkanı Ersin Tatar. Fotoğraf:AA]

Yasama yetkisinin 50 üyeli Cumhuriyet Meclisine ait olduğu ülkede yürütme yetkisi, Cumhurbaşkanı tarafından atanan başbakanın yönetiminde oluşturulan Bakanlar Kurulu’nda bulunuyor. Ülkede, milletvekilliği genel seçimleri de 5 yılda bir yapılıyor.

Kıbrıs’ın Türk ve Rum tarafları olarak ayrılmasından sonra KKTC uluslararası yaptırımlara maruz kaldı. Türkiye hariç hiç bir devlet KKTC'yi tanımadı.

Rumlar ile Türkler arasındaki ihtilafın çözümü için çeşitli girişimler yapıldı. Taraflar 1968'den bu yana defalarca bir araya geldi ancak müzakerelerin hiçbiri sonuç vermedi.

Bu girişimlerin en önemli duraklarından biri de Annan Planı oldu.

Annan Planı referandumu

11 Kasım 2002 tarihinde “Kıbrıs Sorununa Kapsamlı Çözüm Temeli” adı altında taraflara sunulan belge daha sonra Annan Planı olarak anılmaya başlandı.

Bazı değişikliklerden sonra BM Genel Sekreteri Annan, 26 Şubat 2003 tarihinde  Annan Planı’nın üçüncü versiyonunu taraflara sunmuştu.

31 Mart 2004 tarihinde nihai şeklinin alana Annan Planı, 24 Nisan 2004'te hem KKTC hem de GKRY'de halkın oylamasına sunuldu.

Planı Rum halkının yüzde 75,83’ü reddederken, Kıbrıs Türk tarafı kendileri için getireceği pek çok zorluğa rağmen yüzde 64,91 çoğunlukla “evet” dedi.

[Annan planı için yapılan referandumda Kıbrıs Türk halkı yüzde 64.91 çoğunlukla evet oyu kullandı. Fotoğraf: AA]

Planı Rum tarafının büyük bir çoğunlukla reddetmesinde GKRY lideri Papadopulos’un 7 Nisan 2004 tarihindeki halka seslenişinde Rum halkını "güçlü bir hayır" demeye çağırması ve Rum liderliğinin devlet eliyle sürdürdüğü "hayır kampanyası" da önemli bir etki yapmıştı.

Kıbrıslı Türklerin 'evet' diyerek çözümden yana tavır koyması, KKTC'ye bazı esneklikler sağladı. En başta, dönemin BM Genel Sekreteri Kofi Annan, 28 Mayıs 2004’te Güvenlik Konseyine sunduğu raporda, Kıbrıslı Türklere uygulanan ambargonun kaldırılması çağrısında bulundu.

Annan, birleşme yönünde oy kullanan Kıbrıslı Türklere baskı yapmanın haksızlık olduğunu belirtti.

Dönemin Avrupa Birliği (AB) Dışişleri Bakanları da referandum öncesi KKTC’ye yönelik izolasyonların kaldırılmasına ilişkin bir karar almışlardı. AB Komisyonu, ticari ve mali uygulamalardan oluşan ve AB ülkeleri ile Kuzey Kıbrıs arasında doğrudan ticareti öngören bir yardım paketi hazırladı.

Güney Kıbrıs Rum Kesimi’nin engelleme çabaları yüzünden bu paketin bir kısmı gecikmeli hayata geçti, bir kısmı ise askıya alındı.

KKTC'nin İslam İşbirliği Teşkilatı'na üyeliği

2004 yılı içinde Kıbrıslı Türkler için başlıca olumlu bir gelişme, İslam İşbirliği Teşkilatı (İİT) toplantısında gerçekleşti. KKTC’nin statüsü, "Kıbrıs Müslüman Türk Cemaati"nden "Kıbrıs Türk Devleti"ne çıkarıldı. Müslüman ülkelere de KKTC üzerindeki izolasyonu kaldırma çağrısı yapıldı.

Annan Planı referandumunun ardından KKTC kurumlarının bazı uluslararası politik, sportif, bilimsel, turistik ve kültürel örgütlere üyelikleri de arttı.

2017 müzakereleri

KKTC Cumhurbaşkanı Mustafa Akıncı'nın göreve gelmesinin ardından Kıbrıs sorununu çözüme kavuşturmak amacıyla müzakere süreci Birleşmiş Milletler'in abuluculuğunda 2015'te yeniden başlatılmıştı.

2017 yılına kadar süren görüşmeler en son İsviçre'nin Crans-Montana kasabasında düzenlenen konferanstan bir sonuç alınmayarak son bulmuştu.

Görüşmeler, güvenlik ve garantiler başlığında uzlaşma sağlanamadığı nedeniyle başarısızlığa uğramıştı.

Rum kesimi, garantör ülkeler arasında yer alan Türkiye'nin adadan askerlerini çekmesi, KKTC ve Türkiye tarafından reddedilmişti.

[Kıbrıs Türkleri, 2004 referandumu için düzenlenen mitinglerde Türk askerlerinin adadan ayrılmasına karşı tutumunu ortaya koymuştu. KKTC'de yaklaşık 40 bin Türk askeri bulunuyor. Fotoğraf: AA]

Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu, görüşmelerin ardından yaptığı açıklamalarda, "Bu sonuç BM iyi niyet misyonu parametreleri içerisinde bir çözümün imkansızlığını ortaya koymuştur. Artık bunda ısrar etmenin anlamı yoktur” ifadesini kullanmıştı.

2021'in nisan ayında Cenevre'de düzenlenen gayri resmi Kıbrıs görüşmesinde, BM Genel Sekreteri Antonio Guterres, tarafların yeterli bir ortak zeminde buluşamadıklarını açıklamıştı.

Ekonomi

KKTC, bağımsızlığını ilan ettikten sonra karşı karşıya kaldığı yoğun ambargolar nedeniyle mali açıdan Türkiye’ye bağımlı. Ülke bütçesinin önemli bölümünü Türkiye’nin ekonomik yardımları oluşturuyor. KKTC’nin gayri safi yurt içi hasılası 4 milyar dolar civarında.

Ekonomisini tarım, ticaret ve imalat sanayisine dayandıran KKTC’de toprakların yüzde 57'si tarıma elverişli. Ülkede, çalışan nüfusun yaklaşık yüzde 25'i bu sektörde yer alıyor.

KKTC’de üretilen tarım ürünlerinin başında tahıl, turunçgiller ile çeşitli meyve ve sebzeler geliyor.

Ekonomisinin büyük bir kısmı ticarete, yani ithalata dayanıyor, üretim girdileri ve tüketim maddeleri büyük oranda ithalat yoluyla sağlanıyor. Bu nedenle TL’nin döviz karşındaki değeri, üretim maliyetleri ve ürün fiyatları üzerinde etkili.

2019 yılında GSYİH içinde, tarım sektörü yüzde 5,5, sanayi sektörü yüzde 7,8, inşaat sektörü yüzde 5,8 ve hizmetler sektörü yüzde 22,2 oranında pay aldı.

Turizm ve eğitim sektörleri büyük gelir kaynağı. Ülkede sadece belirli sanayi dallarında üretim mevcut.