Ülke profili: Özbekistan

33 milyon civarında nüfusu, jeostratejik konumu, köklü tarihi, zengin kültürel değerleri ve ekonomik potansiyeliyle Özbekistan Orta Asya’nın kilit ülkesi durumunda. Nüfus artış hızı dikkate alındığında, 2050 yılında Özbek nüfusunun 50 milyona ulaşabileceği tahmin ediliyor.

Başkenti Taşkent olan Özbekistan topraklarında Semerkant, Buhara ve Hiva gibi şehirler yüzyıllar boyunca Türk-İslam medeniyetine beşiklik etti.

Orta Asya’nın merkezinde bulunan ve çoğunluğu Müslüman olan Özbekistan’ın komşuları Kazakistan, Kırgızistan, Tacikistan, Afganistan ve Türkmenistan.

[Grafik: TRT Haber / Hafize Yurt]

Başkanlık sistemiyle yönetilen Özbekistan’da yürütme erkinin başında bulunan cumhurbaşkanı, aynı zamanda fiilen yasama ve yargıyı da kontrol ediyor.

Özbekistan, bağımsızlığını kazandığı 1991 yılından 2016’ya kadar Devlet Başkanı İslam Kerimov tarafından yönetildi. İslam Kerimov’un 2 Eylül 2016’da hayatını kaybetmesinin ardından 4 Aralık 2016 tarihinde yapılan Cumhurbaşkanlığı seçimlerini Şevket Mirziyoyev yüzde 88,6 oyla kazandı ve Cumhurbaşkanlığı görevini üstlendi.

Yasama yetkisi 2 kamaradan oluşan Ali Mecliste. Senato Başkanı Nigmatulla Yuldaşev, Yasama Meclisi Başkanı ise Nurdincan İsmailov.

Mirziyoyev yönetiminde Özbekistan, komşularıyla ilişkilerinde olumlu bir gündem izleyerek başta Afganistan olmak üzere bölgesel iş birliğinde sorumluluk üstleniyor. Özbekistan, Türk Konseyine 14 Ekim 2019 tarihi itibarıyla üye oldu.

Ekonomisi

Ülkenin gayrisafi yurt içi hasılası (GSYİH) 50,5 milyar dolar civarında.

Toplam ihracatın 14 milyar doları aştığı Özbekistan’da ithalat da yaklaşık 20 milyar dolar.

Ülke ihracatında başlıca ülkeler İsviçre, Çin, Rusya, Kazakistan ve Türkiye. İthalatta ise Çin, Rusya, Güney Kore, Kazakistan ve yine Türkiye öne çıkıyor.

Para biriminin Özbekistan Somu olduğu ülkeyle Türkiye’nin dış ticaret açığı, 100 milyon doları aştığı tahmin edilen bavul ticareti yoluyla bir ölçüde telafi ediliyor. Cumhurbaşkanı Mirziyoyev’in görevi devralmasının ardından her alanda hızla gelişen iki ülke ilişkilerine uygun olarak dış ticaret hacminde de kayda değer bir artış görülüyor. Bu çerçevede, 2017’de yüzde 25 artış gösteren ticaret hacmi, 2018 yılında yüzde 16 arttı. Son yıllarda Türkiye’den Özbekistan’a ihracatın hızla artması çerçevesinde (2018’de yüzde 40 artış) ticaret dengesinde fazla vermeye başladığı göze çarpıyor. İkili ticaret hacmi 2017’de 1,5 milyar dolar, 2018’de 1,7 milyar dolar, 2019’da ise 2,3 milyar dolar oldu.

[Özbekistan Cumhurbaşkanı Şevket Mirziyoyev ve Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan. Fotoğraf: AA]

Özbekistan’da 2018 yılında Türk sermayeli 350’nin üzerinde şirket kuruldu. Yine Türk sermayeli bini aşkın şirket var. Bankacılık, ilaç, inşaat, otomotiv, ayakkabıcılık, turizm ve gıda sektörlerine yapılan toplam 1 milyar dolarlık Türkiye mahreçli yatırımların Özbekistan'ın ihracatına 300 milyon dolar katkı sağladığı, bu yolla 50 bin kişinin istihdam edildiği tahmin ediliyor. Başta tekstil, taahhüt, gıda, otelcilik, inşaat malzemeleri ve plastik, ilaç ve hizmet sektörlerinde 100’ü temsilcilik olmak üzere 1300 kadar Türk sermayeli firma halihazırda Özbekistan’da faaliyet gösteriyor.

Türk müteahhitlik şirketlerinin bugüne kadar Özbekistan'da üstlendikleri müteahhitlik işlerinin toplam tutarı 3 milyar doları buldu. Türk şirketler uzun süreli bir durgunluğun ardından, son 2 yılda yeniden önemli projeler üstlendi.

Ülkenin başlıca ticaret ortakları Çin, Kazakistan, Rusya, Türkiye ve Güney Kore. Öne çıkan ihracat kalemleri ise petrol gazları, otomotiv, pamuk, bakır, radyoaktif elementler, altın, yaş meyve ve çinko.

İthalat kalemleri de otomotiv aksamları, ilaç, petrol yağları, ahşap ürünleri.

Türkiye’nin bu ülkeye başlıca ihraç ürünleri temizlik maddeleri, ilaç, römork, plastik ürünleri ve gıda işleme makineleri. İthal ürünleri de bakır, bakır alaşımları ve bakır ürünleri, levhalar, pamuk ipliği, işlenmemiş çinko, petrol yağları, gübre, konserve, altın, işlenmemiş kurşun ve ipek.

[Orta Asya'nın mavi kubbelerle kaplı bölgesi Semerkant, tarihi miras ve manevi ikliminin yanı sıra dönemin önemli isimlerinin yetiştiği topraklara da ev sahipliği yapıyor. Fotoğraf: AA]

Türkiye ile ilişkiler

16 Aralık 1991’de Özbekistan’ın bağımsızlığını tanıyan ilk ülke Türkiye oldu. 4 Mart 1992 tarihinde ise iki ülke arasında diplomatik ilişkiler tesis edildi. İlişkilerin hukuki temelini oluşturmak amacıyla bu ülke ile 100’ün üzerinde ikili anlaşma ve protokol imzalandı, karşılıklı çok sayıda üst düzey ziyaret gerçekleştirildi.

Türkiye, dost ve kardeş Özbekistan ile iş birliğinin her alanda gelişmesine büyük önem veriyor ve Türk - Özbek halkları arasındaki yakın bağlardan güç alan ilişkilerin ilerletilmesi yönündeki iradesini koruyor.

Bölgesi için de barış ve istikrar açısından önemli bir konumda yer alan Özbekistan ile son dönemde ikili ilişkilerde büyük bir atılım yaşandı.

Türkiye ve Özbekistan arasında Yüksek Düzeyli Stratejik İşbirliği Konseyi (YDSK) kuruldu. Özbekistan Cumhurbaşkanı Mirziyoyev, Türkiye-Özbekistan Yüksek Düzeyli Stratejik İşbirliği Konseyi 1. Toplantısı’na Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ile birlikte başkanlık etmek ve Millet Kütüphanesinin açılış törenine onur konuğu olarak katılmak üzere 19-20 Şubat 2020 tarihlerinde Türkiye’ye resmi bir ziyaret gerçekleştirdi.