Avrupa ile Asya arasında köprü konumunda bulunan ve Karadeniz’e kıyısı olan Ukrayna, yüz ölçümü itibarıyla Avrupa’nın en büyük ülkesi sayılıyor.
Resmi dilin Ukraynaca olduğu ülkenin doğu bölgelerinde ağırlıklı olarak Rusça, batısında Ukraynaca konuşuluyor.
Kırım Tatarları ya da Kırım Tatar Türkleri, Ukrayna’nın Kırım Özerk Cumhuriyeti’nde yaşamlarını sürdürüyor. Ukrayna’nın ana Müslüman unsurunu teşkil eden Kırım Tatarları, Kırım yarımadasında nüfusun yaklaşık yüzde 13,5’ini oluşturuyor.
[Grafik: TRT Haber/Hafize Yurt]
Ortodoksluğun etkisiyle şekillenen Ukrayna kültürü, Slav kültürünün en belirgin özelliklerini taşıyor. Slav kavimlerinden oluşan ve bugünkü Rusya’yı kurduğu savunulan eski Kiev, Rusların meydana getirdiği kültürün, tarihsel süreçte Polonya’nın ve diğer bazı kültürlerin etkisi altında kaldığını ortaya koyuyor.
Ukrayna’nın komşuları arasında Rusya, Belarus, Polonya, Slovakya, Macaristan, Romanya ve Moldova yer alıyor. Ülkenin güneyinde ise Karadeniz ve Azak Denizi var.
Genelde ılıman karasal iklimin hakim olduğu Ukrayna’nın coğrafi yapısını geniş ovalar oluşturuyor. Kara toprak denilen dünyanın en verimli topraklarının üçte birine sahip Ukrayna’nın batı ve güneybatı kesimleri dağlar, kuzey kesimleri ormanlık alanlardan oluşuyor.
Coğrafi konumu
Ukrayna eski Sovyetler Birliği'ni (SB) oluşturan 15 cumhuriyet içinde Rusya Federasyonu ve Kazakistan'ın ardından yüz ölçümü en büyük üçüncü ülke. Kuzeyde Beyaz Rusya, doğu ve kuzeydoğuda Rusya Federasyonu, kuzeybatıda Polonya, batıda Slovak Cumhuriyeti ve güneybatıda Macaristan, Romanya ve Moldova ile sınır komşusu.
Ukrayna’nın yüzde 70’i alçak, yüzde 25’i yüksek ve yüzde 5’i dağlık arazi. Topraklarının yüzde 55’i ekilebilir durumda. Ülkede uzunluğu 100 kilometreden fazla 100’ü aşkın akarsu var. Bunların en büyükleri Dinyeper, Dinyester, Güney Bug, Siverski Donets ve Tisa.
Bu nehirlerin hemen hepsi Karadeniz ve Azak Denizi’ne dökülüyor. Dinyeper gibi gemilerin yüzebileceği büyük nehirler ulaşım açısından çok önemli. Dinyeper nehrinin uzunluğu, 981 kilometresi Ukrayna içinde olmak üzere toplam 2 bin 300 kilometre. Ukrayna’da irili ufaklı 3 binden fazla tabii göl mevcut. Bunlar genellikle Polissia, Kırım ve Karadeniz kıyılarına yakın bölgelerde yer alıyor. Ayrıca 22 bin civarında da suni gölet söz konusu.
Ukrayna, zengin ham madde rezervleri, verimli toprak yapısı, bol miktarda ulaşılabilir doğal su kaynakları, uygun iklim koşullarında büyük ölçekli tarım ürünleri üretimi, Avrupa ile Asya arasında köprü konumu ve enerji geçiş koridoru, iyi eğitimli nüfus ile otomobilden uçak üretimine kadar büyük sanayiye sahip varlıklı bir ülke sayılıyor.
Doğal kaynakları
Ukrayna, özellikle maden yatakları ve doğal kaynaklar açısından oldukça zengin. Petrol ve doğal gaz rezervleri büyük ölçüde azalmış olmasına rağmen 56 bin varil/günlük ham petrol üretimi ve 39 trilyon feet3 kanıtlanmış doğal gaz rezervine sahip ülkede demir cevheri, titanyum, nikel, manganez, madensel tuzlar kömür, hidroelektrik ve nükleer yakıt ham maddesi olarak diğer önemli enerji kaynakları var.
Ukrayna hem rezervlerinin büyüklüğü hem de aralığı bakımından dünyanın en önemli maden üreten ülkelerinden. 47,1 milyar tonluk kömür rezervi, 28 milyon ton demir cevheri, 3 milyon ton manganez cevheri, 1,5 milyar ton tebeşir ve kireçtaşı rezervi olduğu tahmin ediliyor.
Siyasi ve idari yapısı
Ukrayna'nın tarihi, Kiev Ruslarının 9. yüzyılda kurdukları kent devletine kadar uzanıyor. 13. yüzyılda Tatarlar, daha sonra da Polonya ve Litvanya tarafından işgal edildi. 1654 yılında Polonya'dan kaynaklanan tehdit yüzünden Ruslarla bir anlaşma yapıldı ancak bu anlaşma, ülkenin tamamen Rus İmparatorluğu’nun kontrolüne geçmesine neden oldu.
Modern Ukrayna'daki ilk bağımsızlık hareketleri, 1917-1921 yıllarında Rus İmparatorluğu'nun çökmesi ile ortaya çıktı. Çok kısa süre bağımsız kalan ülke, Bolşevik İhtilali'ne karşı koyamadı ve 1922 yılında Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği’ne (SSCB) dahil edildi. Ancak ülkenin batısı 1939 yılına kadar Polonya'nın idaresinde kaldı.
Stalin'in devlet başkanlığı döneminde hızla sanayileşen ülke, büyük kömür ve demir rezervleri sayesinde 1930'lu yıllarda Sovyet sanayileşmesinde merkezi duruma geldi. Büyük oranda köylü nüfusa sahip Ukrayna'da, Stalin'in 1932-1933 yıllarındaki uygulamaları sonucu ortaya çıkan açlık felaketi nedeniyle milyonlarca kişi öldü. 2. Dünya Savaşı sırasında milliyetçi akımlar önem kazandı.
SB döneminde milliyetçilik akımının güçlü olduğu Ukrayna, 1980'li yılların sonuna kadar Komünist Parti tarafından sıkı kontrol altında tutuldu.
24 Ağustos 1991 tarihinde bağımsızlığını kazanan ve 24 bölgeden oluşan Ukrayna’nın başkenti Kiev. Ukrayna’nın özerk bölgesi olan Kırım 18 Mart 2014'te Rusya tarafından ilhak edildi.
Ayrıca Ukrayna sanayisinin yüzde 15’ini, ihracatının yüzde 25’ini gerçekleştirdiği, kömür ve demir rezervlerine sahip Donbas bölgesinin büyük bölümünün kontrolü Rus ayrılıkçıların idaresine geçti.
Devlet Başkanlığı, Bakanlar Kurulu ve Parlamento, ülke yönetiminde söz sahibi olan üç temel organ.
Bağımsızlığını 1991 yılında ilan eden Ukrayna'nın Anayasası 28 Haziran 1996 tarihinde kabul edildi.
Adli Yargı sistemi üç mahkemeden oluşuyor. Yerel Mahkemeler (genel, iş, idare), Temyiz Mahkemeleri (genel istinaf, ticaret, idare) ve Yargıtay. En üst mahkeme ise Anayasa Mahkemesi.
Yasama hizmeti, Parlamento (Verkhovna Rada) tarafından yerine getirilirken, 450 milletvekilinden oluşuyor. Parlamentonun görev süresi azami 5 yıl. En son milletvekili seçimi 2019 yılının temmuz ayında yapıldı. Yürütmenin başı cumhurbaşkanı. Doğrudan halk tarafından iki turlu sistem kapsamında 5 yıl süre için seçiliyor.
Ekonomik durum
Sovyetler Birliği’nin tahıl ambarı işlevi gören Ukrayna, dünyada tarım sektöründe önemli yer tutuyor. Dünya ihracatında ayçiçeğinde 1, arpada 3, buğdayda 6, soyada 7’nci sırada yer alıyor.
Aynı zamanda rezervlerinin büyüklüğü bakımından dünyada maden çıkarılan en önemli ülkelerden biri.
Güçlü bir sanayi ülkesi de olan Ukrayna, ağır sanayi ve metalürji kuruluşlarının yanı sıra kimya ve petrokimya endüstrisine de sahip. İleri teknoloji (Hi-Tech) gerektiren uçak, helikopter, gemi, tank yapan hatta uzay çalışmalarına katkıda bulunan, uzay teknolojisine hakim dünyadaki 5 ülke arasında.
Dünyanın en büyük 10 silah ihracatçısı arasında yer alan Ukrayna, yolcu ve nakliye uçakları tasarımı ve üretiminde Antonov gibi önemli kuruluşlara ev sahipliği yapıyor. Dünyanın en büyük uçağı Antonov An-225 Mriya yine bu ülkede üretildi.
Ukrayna gelişmekte olan bir serbest piyasa ekonomisi olarak tanımlanıyor. Diğer Bağımsız Devletler Topluluğu (BDT) ülkelerinde olduğu gibi ağır sanayiye dayalı bir ekonomik miras devraldı.
1990’larda üretimdeki düşüşler ve neticesinde yaşanan ekonomik küçülme ve beraberindeki hiper enflasyon süreci nüfusun büyük bölümünün yaşam standardını düşürdü. Ülke ekonomisinin yeniden yapılandırılmasında ve reformlarda gecikmeler oldu.
Sektörlerde çeşitlenme aşamalı gerçekleşirken, Rusya ve Asya pazarlarındaki güçlü talebe bağlı olarak metaller ve kimyasallar sektörlerinde oluşan üretim artışları sayesinde ekonomide düzelme 2000’li yıllarla beraber başladı.
Ancak özelleştirme ve yabancı sermaye girişi diğer BDT ülkelerine göre yavaş gelişme gösterdi. Çelik gibi emtia fiyatları ve dış finansmana bağımlı bir ekonomik yapıya sahip Ukrayna, 2008 yılında başlayan küresel ekonomik ve mali krizden en fazla etkilenen ülkelerden oldu.
Tedbirlerin yetersiz kalması nedeniyle krizin etkileri öngörülenden daha şiddetli yansıdı. Takip eden yıllarda toparlanma sürecine girmişken, bu defa 2013-2014 döneminde Rusya ile yaşanan ikili siyasi sorunlar ve diğer iç siyasi sıkıntılardan olumsuz etkilenen ekonomi tekrar küçülme yaşadı.
Öyle ki milli gelir 2014’te yüzde 6,5 ve 2015’te yüzde 9,7 küçüldü.
Sonraki yıllarda küçük çaplı büyüme rakamları ortaya koyan Ukrayna ekonomisinin, 2020 yılında dünya genelinde yaşanan COVID-19 salgınına da bağlı olarak yüzde 7,7 oranında keskin bir daralma yaşayacağı tahmin ediliyor.
Ülkenin doğusundaki Luhansk ve Donetsk bölgelerindeki çatışmalar birer sanayi bölgesi olan Ukrayna’nın doğusundaki kesimlerde ciddi ekonomik sorunlar ortaya çıkardı. Ayrıca ekonomisinin yüzde 3’lük bölümünü oluşturan Kırım’ın Rusya’ya katılması sonrasında Avrupa Birliği’nin (AB) bu dönemde Rusya’ya uygulamaya başladığı yaptırımlar da Ukrayna’nın dış talebinde önemli sorunlar yaratırken, Rusya ile yaşanan çatışmalar ülkenin en önemli ticari partneriyle ilişkilerini düşük seviyelere indirdi.
Küçülmeden sonraki düşük büyümenin yakalandığı dönemlerde ise ihracat merkezli sanayi üretimindeki artış ve hane halkı harcamasında yeniden yükselme ekonomik hayatı olumlu etkiledi. Nitekim perakende satışlarında ciddi bir artış gözlendi. Ülkenin Uluslararası Para Fonu (IMF) ile ilişkileri de olumlu seyrediyor. Bütçe dengeleri ve iç siyasetle ilgili birtakım sorunların yaşandığı 2009 yılının ardından, IMF ile 2019’da da 3 yıllık dönem için 5,5 milyar dolar tutarında yeni Standby Anlaşması imzalandı. Ukrayna ekonomisinde verimliliğin artırılması, haksız rekabetin önlenmesinin geliştirilmesi, kamusal faaliyetlerde şeffaflık ve özelleştirme iş/finans dünyasının başlıca beklentileri arasında.
IMF verilerine göre, 2019 için reel gayrisafi yurt içi hasıla (GSYİH) büyümesi yüzde 3,17 olarak gerçekleşen Ukrayna ekonomisinin 2020 yılında yüzde 7,7 oranında küçüldüğü, 2021’de ise yüzde 3,6 büyüyeceği tahmin ediliyor.
Buna bağlı olarak 2019 yılı itibarıyla 3.592 ABD doları (satın alma gücü endeksi) olduğu ifade edilen kişi başına düşen milli gelirin, 2020 yılında yüzde 7 kadar azaldığı belirtiliyor.
Ülkenin GSYİH’sinin sabit fiyatlara ve satın alma gücü paritesine göre 2020 yılında yüzde 7,7 azalarak 380 milyar dolar olduğu aktarılırken, 2021’de ise yüzde 3,6 artarak 402 milyar dolar olması bekleniyor.
Ukrayna 2020 yılı itibarıyla 194 ülke arasında dünyanın 50. büyük ekonomisi.
2019’da yüzde 7,9 olan tüketici fiyatlarına göre yıllık ortalama enflasyon oranı 2020’de yüzde 4,5 seviyelerini gördü. 2021 yılında ise yüzde 3,7 olacağı tahmin ediliyor.
2020’de yüzde 2 olan cari ödemeler dengesinin GSYİH'ye oranının ise 2021 yılında yüzde 2,3 açık vermesi öngörülüyor.
4.3ºC
Ankara
