NFT’ler son zamanların en popüler kripto para fenomeni haline geldi. ABD'de Christie’s müzayede evi tarafından 69,3 milyon dolara satılan Beeple takma adlı dijital sanatçının kolaj resimlerden oluşan eseri tüm dünyanın dikkatini NFT’lere çekti.
Bitcoin'in geleneksel para birimlerine dijital bir alternatif olarak ortaya çıktığı bu dönemde, NFT’ler de artık koleksiyon eserlerine dijital bir karşılık olarak kendini gösteriyor.
Gün geçtikçe daha yüksek fiyatlara alıcı bulmaya başlayan NFT’lerde gelecek görenlerin yanı sıra, kısa sürede patlayacak bir balon olduğunu düşünerek şüpheyle yaklaşanların sayısı da az değil.
NFT Nedir?
En yalın anlatımla NFT’ler dijital sanat eserlerini ve koleksiyon ürünlerini tescil edilebilir ve satılabilir varlıklar haline getiren dijital sertifika anlamına geliyor.
İngilizce adıyla (N)on-(F)ungible (T)okens veya kısa adıyla NFT’ler “Takas Edilemez Jetonlar”
NFT’ler, bitcoin ve ethereum gibi kripto paraları destekleyen veritabanı olan blok zinciri (blockchain) teknolojisini kullanıyor.
[Fotoğraf : Reuters]
Bitcoin veya ethereum gibi kripto paralar NFT’lerden farklı olarak tıpkı günlük hayatımızda kullandığımız banknotlar gibi birbirleri ile takas edilebiliyor.
Örneğin, 100TL değerinde bir banknotu iki adet 50TL’lik bir banknotla değiştirsek bile değerinde herhangi bir değişiklik olmaz. Bu yönüyle kripto paralar da tıpkı banknotlar gibi ekonomide "takas edilebilir" varlıklar olarak öne çıkıyor.
Ancak bazı varlıklar sahip oldukları kendilerine özgü nitelikleri nedeniyle eşsiz ve bu özellikleri onları "takas edilemez" bir başka deyişle değiştirilemez varlıklar yapıyor.
Tek ve eşsiz
Mimar Sinan’ın ustalık eserlerinden Selimiye Camii gibi eşsiz bir mimari şaheser veya Leonardo da Vinci’nin ünlü Mona Lisa tablosu gibi türünün tek örneği bir tablo eşsizdir ve takas edilemeyen, değiştirilemeyen varlıklardır. Mona Lisa tablosunun fotoğrafını çekebilirsiniz veya basılı bir kopya posterini satın alabilirsiniz ama bu eserin her zaman için dünyada sadece tek bir adet orijinali bulunacaktır.
NFT’ler de benzer şekilde tek ve eşsizdir, karşılıklı olarak birebir takas edilemezler, yani dünyada hiç bir NFT bir diğeri ile birebir aynı olamaz.
Bu dijital simgeler, sanal varlıklar için onları satın alan kişilerin sahipliğini tescil eden sertifikalar olarak da düşünülebilir.
NFT’leri değerli yapan ne?
Tablolar veya heykeller gibi geleneksel sanat eserleri değerlidir çünkü eşsizdirler ve türünün tek örneğidirler. Günümüzde geleneksel yağlı boya tablolar veya heykel sanatı gibi somut tasarımların yanı sıra bilgisayarlar ve tabletler ile hazırlanan dijital sanat eserleri de önem kazanmıştır.
Bilgisayarlarda veya bulut depolama alanlarında dijital dosyalarda saklanan bu eserler kolaylıkla ve sonsuz kereler çoğaltılabilmekte, basılabilmekte veya sosyal medya platformlarında paylaşılabilmekte..
Örneğin milyonlarca insan Beeple’ın dijital sanat eserinin 69,3 milyon dolara müzayedede satıldığını öğrendi ve bu görsel sayısız kereler kopyalanmış ve çoğaltıldı.
[Müzayedede 69,3 milyon dolara satılan Everydays: The First 5000 Days isimli çalışma / Fotoğraf: Reuters]
Peki NFT sahibi olmanın ayrıcalığı, bu denli yüksek fiyatlar ödemenin alıcısına sunduğu değer nedir?
Bu eseri NFT olarak satın alan kişi eserin “orijinaline” sahip olduğunu belgeleyen “dijital jetona” sahip olur. Bu sayede tek ve benzersiz olan orijinal eser artık sonsuza kadar sadece satın alan kişiye ait olacaktır.
Mona Lisa tablosunun internette veya basılı ortamlarda milyonlarca kopyası var, ancak orijinalinin her zaman tek bir sahibi olacaktır. NFT'ye dönüştürülmüş dijital sanat eserleri için de aynı durum geçerlidir.
NFT’ler sayesinde artık dijital sanat eserleri, onların orijinaline olan sahipliği garanti altına almakta ve onları alınıp satılabilir dijital sertifikalar haline getirmekte.
Bir sonraki satıştan pay da alınabilir
Her ne kadar NFT'nin orijinaline tek bir kişi sahip olsa da, pek çok satışta, sanatçı eserinin telif haklarına sahip olmaya devam etmekte, böylece bunun kopyalarını satma haklarını da elinde tutmaktadır. NFT’ler aynı zamanda içlerinde akıllı sözleşmeler de barındırabilirler. Bir sanatçıya, örneğin gelecekteki herhangi bir satıştan bir pay almasını sağlayacak haklar içerebilirler.
Tıpkı kripto para gibi, NFT’lerde de ona sahip olan kişinin bilgileri blok zincir (blockchain) olarak adlandırılan paylaşımlı bir ana veri tabanında tutulur. Kayıtlarda herhangi bir sahtecilik söz konusu değildir çünkü ana veritabanının birebir kopyaları dünyada aynı anda on binlerce bilgisayarda daha saklanmakta.
NFT’ler ne kadara satılıyor?
NFT’lerin hayatımıza girmesi çok da yeni sayılmaz. Kripto para platformu Ethereum üzerinde oynanan CryptoKitties adlı bir dijital ticaret oyununda insanlar blok zincirde saklanan ve hiçbiri birbirinin aynısı olmayan sanal kedileri alıp satarak ilk NFT’lerin temelini atmıştı.
[Görsel : Cryptokitties.co]
Aslında teorik olarak uzun zamandır hemen herkes kendine ait olan dijital bir çalışmayı NFT olarak satabiliyordu. Ancak son günlerde manşetlere yansıyan milyonlarca dolarlık NFT satışı haberleri neticesinde artık bu konu kitlelerin ilgi odağı haline gelmiş durumda.
19 Ocak’ta uçan bir hareketli pop-art kedi resim dosyası 500 bin dolardan fazlaya satıldı.
[Görsel : Foundation.app]
Hemen bir kaç hafta sonrasında, müzisyen Grimes dijital sanat eserlerinin bir bölümünü 6 milyon doların üstünde bir rakamla sattı.
Sadece sanat eserleri de değil, Twitter’ın kurucusu Jack Dorsey kendisine ait ilk Tweet’i NFT olarak tanıttı ve açık artırmada 2,5 milyon doların üzerinde rağbet gördü.
Christie’s müzayede evi ise dijital sanatçı Beeple’ın NFT’sini 69,3 milyon dolara satarak, bu alanda bir rekora imza attı.
NFT’ler nasıl satın alınır?
Temelde her hangi bir dijital resim NFT olarak satın alınabilir. Ancak özellikle bu işte yeniyseniz dikkat etmeniz gereken bazı püf noktaları var. Öncelikle NFT’leri hangi pazar yerinden alacağınıza karar vermeli, ne tip bir dijital cüzdanda saklayacağınızı ve hangi tip kripto para ile alışverişinizi tamamlayacağınızı biliyor olmalısınız.
En çok bilinen NFT pazar yerleri OpenSea, Mintable, Nifty Gateway ve Rarible platformları. Ancak alışverişinizde ödeyeceğiniz masraflar konusunda temkinli olmalısınız.
Bazı pazar yerleri blok zincirindeki ödeme işlemini tamamlamak için gereken enerjiyi sağlayacak “benzin” adı verilen bir masraf alıyor. Bunun yanı sıra paranızı Ethereum’a (NFT’ler için en çok kullanılan para birimi) çevirirken oluşacak masraflar ve işlem kapanış masrafları da maliyete eklenecektir.
[Görsel : Opensea.io]
NFT’ler nasıl satılır?
NFT’ler pazar yerlerinde satışa çıkarılmakta ve prosedürler platformdan platforma farklılık göstermekte. Temel olarak dijital içeriğinizi pazar yerine yüklersiniz ve daha sonra ekranda çıkan komutları izleyerek içeriğinizi NFT’ye dönüştürürsünüz. İçeriğinize ait bir tanıtıcı metin, ve önerilen bir fiyat da belirlemeniz istenecektir. NFT’lerin pek çoğu ethereum ile satın alınmakta olup, bir kısmı da WAX ve Flow gibi ERC-20 sembolleri ile alınmaktadır.
Nasıl NFT oluşturulur?
Herkes NFT oluşturabilir. Tüm ihtiyacınız olan dijital bir cüzdan, küçük bir miktar ethereum ve içeriğinizi yükleyerek NFT kripto sanatına dönüştürebileceğiniz bir NFT pazar yerine bağlantı imkanıdır.
Kripto sanat çağı mı başlıyor yoksa bu bir balon mu?
Rekor kıran satışından hemen bir gün önce açıklama yapan Beeple bile -gerçek adı Mike Winkelmann- “Dürüst olmak gerekirse, ben şahsen bunun bir balon olacağına inanıyorum ve bizler de şu anda bu balonun tam olarak içerisindeyiz” dedi.
Sadece Beeple değil, konuya şüpheyle yaklaşan ve NFT alıp satanları kripto-dolandırıcılar olarak gören pek çok kişi var.
Rekor satışa imza atan Christie’s müzayede evinin eski açık artırma görevlisi Charles Alsopp ise NFT’leri satın alanları “ahmak”, NFT’leri ise “anlamsız” olarak tanımladı.
Gün geçmiyor ki internette karşımıza NFT ile ilgili bir haber çıkmasın. Ancak her yeni gelişmekte olan teknoloji gibi NFT’lerin de olumsuz yanları bulunmakta. NFT üreten dijital sanatçılar ve bunları alan koleksiyonerler bu olumsuz yönleri büyüme ve gelişme sancıları olarak nitelerken, eleştirel çevreler ise bunun kısa vadede patlayacak bir balon olduğu görüşündeler.
Sadece sanal dünyada var olan objelere değer atayan NFT’ler dijital sanatçılar için bulunmaz bir gelir kaynağı haline dönüşüyor. Microsoft Word kullanarak yaptığı Kobe Bryant portresini 28 bin dolara satan Nijeryalı dijital sanatçı Osinachi “Bundan önce masama yemek koyacak parayı zor denkleştiriyordum, ta ki dijital sanat bunu değiştirinceye kadar” diyor.
[Görsel : Superrare.co]
Ancak her sanatçı için durumun dikensiz bir gül bahçesi olduğu da söylenemez. Bir başka dijital tasarımcı Corbin Rainbolt Twitter’da paylaştığı çalışmalarının kendisinin izni dışında indirilerek NFT olarak satıldığını fark etmiş. Bulabildiği NFT hesaplarını engellemiş ancak takip edemediği başka NFT hesapları olmasından endişe duyuyor.
Pek çok dijital sanatçı Twitter veya diğer sosyal medya platformlarından içeriklerini silmeyi düşünüyor. Bunun nedeni ise herhangi bir başka kişinin kendileri bu içerikleri oluşturmadıkları halde bunları NFT haline getirerek kendilerininmiş gibi satma ihtimali.
NFT lisanslama sistemi, yükleyen kişinin bu içeriğin orijinal yaratıcısı olduğunu varsayarak ilerliyor. Blok zinciri teknolojilerinde çoğunlukla kullanıcıların anonim hesaplar olması yüklemeyi yapanların gerçek kişi olarak saptanmasını da neredeyse imkansız hale getiriyor. Bu nedenle yüklenen içeriğin gerçek tasarımcısı tarafından yüklendiğini saptamaya yönelik çalışmalar yapılıyor.
OpenSea ve Nifty Gateway pazar yerleri şüpheli görülen NFT’leri şikayet etme özelliğini kullanım şartlarına eklemiş durumdalar. Buna rağmen resmi bir tescilin olmadığı, ve doğası gereği merkezi olmayan bir yapıya sahip olan blok zinciri (blockchain) teknolojisindeki otorite boşlukları nedeniyle bir sanatçının tasarımının kendisine ait olduğunu ispatlaması hala çok zor.
[Görsel : Niftygateway.com]
NFT dünyasını ilgilendiren bir başka tehdit ise NFT’lerin pazar yerlerinden çalınma ihtimali. Geçtiğimiz ay Twitter’da pek çok kullanıcı Nifty Gateway sitesinin korsanlar tarafından saldırıya uğraması neticesinde NFT’lerinin çalındığını duyurdu. Merkezi otoritenin yoksunluğu, tasarımları çalınan kişilerin başvurabileceği yasal yolları da kapatıyor. Bu nedenle sanat eseri çalınan bir tasarımcı ya da koleksiyonerin neredeyse hakkını arayabileceği hiç bir yasal yol bulunmuyor.
Kripto paralar ve dolayısıyla NFT’lerin aldığı bir başka eleştiri ise çevre ve doğaya olan olumsuz etkileri. Kripto para madenciliği ve ticaretinin yapılması beraberinde çok yüksek miktarda bilgisayar işlemcisi ve grafik işlem gücünün harcanmasını ve dolaylı yoldan bu enerjinin dünyamız doğasında zarar veriyor olmasını beraberinde getiriyor.
11.4ºC
Ankara
