29 Ekim 1923 Pazartesi saat 18.00'de İsmet İnönü başkanlığında toplanan Meclis, Anayasa Komisyonu tarafından sunulan ve anayasa değişikliğini içeren tasarıyı saat 20.30'da oturuma katılan 158 üyenin tamamının oyuyla kabul etti.
Cumhuriyetin ilanı "Yaşasın Cumhuriyet" sesleri ve alkışlarla karşılandı.
"Az zamanda çok ve büyük işler yaptık"
Sonraki yıl TBMM'nin yeni binasında ve yurt genelinde kutlanan Cumhuriyet'in ilanı, 19 Nisan 1925'te kabul edilen kanunla ilk kez 29 Ekim 1925'te milli bayram olarak kutlanmaya başlandı.
Bu kapsamda, en görkemli kutlamalardan biri Cumhuriyet'in ilanının 10. yıl dönümüne denk gelen 29 Ekim 1933'te yapıldı.
Bayram günü ilk olarak TBMM'de tebrikleri kabul eden Atatürk, daha sonra Mareşal Fevzi Çakmak eşliğinde otomobille Ankara Hipodromu'ndaki tören alanına geçti.
Riyaset-i Cumhur Bandosu tarafından seslendirilen İstiklal Marşı'nın ardından, kürsüye çıkan Atatürk'ün tarihi nutku şu şekilde yer aldı:
"Türk Milleti! Kurtuluş Savaşı'na başladığımızın 15'inci yılındayız. Bugün Cumhuriyetimizin onuncu yılını doldurduğu en büyük bayramdır. Kutlu olsun! Bu anda büyük Türk milletinin bir ferdi olarak bu kutlu güne kavuşmanın en derin sevinci ve heyecanı içindeyim.
Yurttaşlarım! Az zamanda çok ve büyük işler yaptık. Bu işlerin en büyüğü, temeli Türk kahramanlığı ve yüksek Türk kültürü olan Türkiye Cumhuriyeti'dir. Bundaki muvaffakiyeti Türk milletinin ve onun değerli ordusunun bir ve beraber olarak azimkarane yürümesine borçluyuz. Fakat yaptıklarımızı asla kafi göremeyiz. Çünkü daha çok ve daha büyük işler yapmak mecburiyetinde ve azmindeyiz. Yurdumuzu dünyanın en mamur ve en medeni memleketleri seviyesine çıkaracağız. Milletimizi en geniş refah vasıta ve kaynaklarına sahip kılacağız. Milli kültürümüzü muasır medeniyet seviyesinin üstüne çıkaracağız. Bunun için bizce zaman ölçüsü geçmiş asırların gevşetici zihniyetine göre değil, asrımızın sürat ve hareket mefhumuna göre düşünülmelidir. Geçen zamana nispetle daha çok çalışacağız. Daha az zamanda, daha büyük işler başaracağız. Bunda da muvaffak olacağımıza şüphem yoktur.
...
Ebediyete akıp giden her on senede, bu büyük millet bayramını daha büyük şereflerle, saadetlerle huzur ve refah içinde kutlamanı gönülden dilerim. Ne mutlu Türk'üm diyene!"
Askeri törenle devam eden kutlamalarda, zırhlı birliklerin geçişleri ve gösteri uçuşları ilgiyle izlendi.
Çok sayıda yabancı devlet temsilcisinin yer aldığı törene, büyük ilgi gösteren yurttaşlar, Cumhuriyetin 10. yıl dönümünü coşkuyla kutladı.
Baloda çifte mutluluk yaşandı
Ankara'daki kutlamalar akşam Cumhuriyet Halk Fırkası tarafından Ankara Palas'ta verilen baloyla devam etti.
Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Atatürk'ün de katıldığı balo şu ifadelerle yer aldı:
"Gazi hazretleri bir müddet büyük salonda dolaşarak hazır bulunan zevata iltifat buyurduktan sonra Hariciye Vekili Doktor Tevfik Rüştü Beyefendi'nin kızları Emel Hanım ile Hariciye Vekaletinin genç ve muktedir memurlarından biri olan Fatin Bey'i yanlarına çağırmışlar ve bu sırada etraflarını alan zevata, şu sözlerle hitap buyurmuşlardır:
"Efendiler, hanımlar; biz bu akşam Türk milleti için Cumhuriyet'in 10. yıl dönümünde, en büyük bayramı kutlamaya geldik. Ne güzel tesadüftür ki bu bayramı bir kat daha neşelendiren bir hadisede bu akşam vuku buluyor. Bu bayramı idrak eden Türk milletinin bilmesi lazımdır ki onu hazırlayan inkılabın en mümtaz şahsiyetlerinden biri olan arkadaşım Hariciye Vekili Tevfik Rüştü Beyefendi'nin yetişmiş kerimesini, yetişmiş Türk gencine nişanlıyorum. Bu mesut hadise dolayısıyla bu iki genci tebrik ederken, hepinizin de tebrik sözlerini duymak istiyorum."
Baloya katılanların "tebrik ederiz", "hayırlı olsun" sözlerinin ardından Atatürk, Emel Hanım ile Fatin Rüştü Zorlu'nun nişan yüzüklerini taktı.
İstanbul'daki kutlamalara halk büyük ilgi gösterdi
Cumhuriyetin 10. yıl dönümü Ankara'nın yanı sıra yurt genelinde de coşkuyla kutlandı.
İstanbul'da sabah erken saatlerde halkın büyük ilgisiyle başlayan ve gün boyu süren kutlamalar şu şekilde haberleştirildi:
"Dün gece hazırlığını bitirmiş olan İstanbul, güneş doğarken Türk'ün büyük gününü kutlamaya başladı. Bayrak, çiçek ve fenerlerle süslü sokaklarda halkın kalabalığı mahşeridir. Gazeteler birer mecmua halinde çıkmışlardır, hepsinin ilk sahifeleri 'Büyük Türk'ün resimleriyle vecizeleriyle süslenmiştir. Geçit resmine iştira edecek kıta, mektepler ve teşekküller Beyazıt Meydanı'na doğru marş söyleyerek giderken candan alkışladılar. Marş bitince resmi geçit başladı.
Üç saat kadar süren bu geçiş alayı Beyazıt'tan Divan Yolunu ve köprüyü takiben Taksim Meydanı'na gelmiştir. Caddelerdeki bütün binalar ve yaya kaldırımları tamamen doluydu. Alay geçerken 'yaşa!' sesleri ve alkışlar ortalığı çınlatıyor, marş mütemadiyen söyleniyordu. Taksim Meydanı'nda ordu abidenin etrafında bir daire yaptıktan sonra bayrak çekildi, hazır bulunanlar selam vaziyetini aldılar. Müzika, İstiklal Marşını çaldı ve ondan sonra abideye başta belediye ve CHP olmak üzere yüzen fazla çelenk konuldu."
Batılılardan Atatürk'e ve Cumhuriyet'e övgü
Türkiye Cumhuriyeti'nin 10. yıl dönümü dolayısıyla birçok devlet adamı, Ankara'ya kutlama mesajları gönderdi.
Bu isimlerden Avusturya Şansölyesi Engelbert Dollfuss, Anadolu Ajansı muhabirine, şu açıklamada bulundu:
"Türkiye'nin on sene zarfında yaptığı siyasi, kültürel ve iktisadi sahadaki bütün bu ıslahat mesaisinin Türk milletiyle onun liderlerinin mülhem oldukları yaratıcı ruha ve Türk halkının hayatiyet kudretine fevkalade hayran olan biz Avusturyalıların da kalplerimizi doldurduğunu söylemekle bütün Avusturya halkına tercüman olduğumuzu zannediyorum."
Dünyanın dört bir yanındaki gazeteler gibi Londra merkezli The Times da Cumhuriyet'in 10. yıl dönümüne sayfalarında yer verdi.
Gazetenin baş makalesinde Türkiye Cumhuriyeti'nin 10. yıl dönümüne dair şu ifadelere yer verildi:
"Mustafa Kemal İnkılabından beri geçen on sene, Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından Gazi hakkında gösterilen itimadın tamamıyla yerinde olduğunu ispat etmiştir. Gazi'nin şimdiye kadar yeryüzünde hiç tecrübe edilmemiş eserinde bu derece muvaffak olması hayretle karşılanacak bir hadisedir ve bu çok şayanı dikkat şahsiyet önünde hürmetle eğilmek lazımdır."
9.3ºC
Ankara
