Son zamanlarda 7’den 77’ye herkesin duyduğu kavramlardan biri oldu kripto para. İş öyle bir noktaya geldi ki dünya genelinde milyonlarca kişi dijital para üzerinden işlem yapmaya başladı.
Buradaki hacmin nasıl bir boyuta ulaştığını bir örnek üzerinden anlatalım… Geçen nisan ayında kripto paraların toplam değeri 2 trilyon 259 milyar dolara ulaştı. Bu miktar, dünyanın en değerli markası kabul edilen Apple’ı geride bırakmak anlamına geliyor.
El Salvador neden bu kararı aldı?
Kripto para dünyasında yükselişler kadar ciddi düşüşler de yaşandığını, Külkedisi hikayeleri kadar çok dramatik sonlar yaşandığını da vurgulayalım ve biz asıl konumuza, El Salvador’un kararına dönelim.
Bilmeyenler için kısa bir hatırlatma yapmakta fayda var… El Salvador, dünyanın önde gelen kripto parası Bitcoin'i resmi para birimi ilan eden ilk ülke oldu. Yeni kanunla ülkede tüm iş yerleri Bitcoin ile yapılan ödemeleri kabul edecek.
Bu haber ajanslara düştüğünde sürecin genel olarak ‘ekonomi’ kısmı konuşuldu. Biz de tabii ki işin finansal boyutuna kısaca bir değinmekle birlikte bu kararın uluslararası ilişkiler ve küresel ticarette nasıl bir denklem oluşturabileceği sorusunun izini sürmek istedik.
[El Salvador, kripto para konusunda resmi adım atan ilk ülke oldu.]
Bankacılık hizmetleri son derece kısıtlı
Giresun Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölümü Öğretim Üyesi Doç. Dr. Göktürk Tüysüzoğlu, birçoğumuzun yabancı olduğu El Salvador’a ilişkin bazı kısa bilgilerle başlıyor süreci anlatmaya… Ülkedeki bankacılık hizmetlerinin son derece yetersiz olduğunu, banka şubeleri ya da ATM sayısında neredeyse bir kıtlık yaşandığını öğreniyoruz.
ABD’nin arka bahçesinde ayrık bir ot mu?
Tabii bu işin sadece bir boyutu. Ülkeye dışarıdan gelen milyarlarca dolar puzzle’ın en önemli parçalarından birini oluşturuyor.
Peki ama El Salvador gibi bir ülkenin Bitcoin’i resmi para birimi yapması, uluslararası politikada neden henüz yeterince ses getirmedi? “Bunun temel nedeni bahsedilen ülkenin oldukça küçük bir ekonomiye sahip olması ve ABD’nin arka bahçesi olarak görülen Orta Amerika’da bulunması” diyor Tüysüzoğlu. Arka planda Washington istediği an bu ülkenin ekonomik ve finansal kararlarına yön verebilecek güçte görülüyor.
[El Salvador Devlet Başkanı Nayib Bukele, devlet memurlarını Twitter üzerinden kovmasıyla da gündem olmuştu. Foto: Reuters]
Yasa dışı paranın ‘anavatana yolculuğu’
Coğrafi anlamda Orta Amerika’nın en küçük ülkesi olmasına karşın, aynı bölgenin dördüncü büyük ekonomisi olmasıyla öne çıkan El Salvador’a ilişkin ilginç bir bilgi daha veriyor Göktürk Tüysüzoğlu:
“ABD’ye yasal ve hatta yasa dışı yollarla gidip bu ülkede çalışan vatandaşlarının ‘anavatana’ yolladığı finansal kaynaklara önemli oranda bağımlı bir ülke El Salvador. Nitekim 2017 itibarıyla ülkenin Gayrisafi Milli Hasılası’nın yüzde 17’si ABD’de yaşayan El Salvadorluların ülkeye yolladığı paradan oluşuyordu. Hatta bu meblağın bugün itibarıyla 4-6 milyar dolar arasında bir büyüklüğe sahip olduğu konuşuluyor.
El Salvador’un aldığı Bitcoin kararının arkasında, yurt dışında yaşayan ya da çalışan vatandaşlarının ülkeye para gönderimi esnasında ciddi sıkıntılarla karşı karşıya kalması yatıyor. Bunun temel nedeni, ABD bankalarının El Salvador'la çalışma hususunda çıkardığı kimi prosedürler. Daha açık bir ifadeyle, ABD söz konusu paraların nasıl kazanıldığı konusunda sıkı takipte.”
[Giresun Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölümü Öğretim Üyesi Doç. Dr. Göktürk Tüysüzoğlu.]
Denetim kıskacını kripto para ile aşmak
Doç. Dr. Tüysüzoğlu, kaçakçılık, uyuşturucu ticareti ve diğer organize suçlardan elde edilen gelirin ABD bankaları aracılığıyla Orta ve Latin Amerika’ya aktarıldığına ilişkin bir ön kabulün olduğunu vurguluyor. Bu da bizi aslında söz konusu ‘kolay para transferi’ sorununun sadece El Salvador ile kısıtlı kalmayabileceği tezine götürüyor.
Bu bakış açısının son derece haklı olduğuna işaret eden Tüysüzoğlu, "Neden bu karar şimdi alındı?" sorusuna koronavirüs dönemini işin içine de katarak, “COVID-19 pandemisiyle birlikte daha da dramatik hale gelen ekonomik sıkıntıları aşabilmek ve yurt dışından ülkeye para girişini kolaylaştırabilmek adına Bitcoin gibi aktarımı kolay ve ülkenin resmi para birimi olan ABD dolarına oranla daha az denetlenen bir finansal enstrüman kullanmak istiyorlar” yanıtını veriyor.
Madalyonun ‘ekonomi’ yüzünde temel olarak hem El Salvador’un neden bu kararı aldığını anlatıyor Tüysüzoğlu bize, hem de ABD bağımlılığına entegre olan diğer Orta ve Latin Amerika ülkelerinin ‘daha az denetime uğramak’ ve para transferini kolaylaştırabilmek adına bu yolu tercih edebileceği ihtimalinin yüksekliğine dikkat çekiyor. El Salvador, bir anlamda diğerlerine örnek olabilecek bir süreci başlatmış gibi görünüyor.
Dolar hegemonyasını yıkmak mümkün mü?
Ne zaman kripto paralarla ilgili bir gelişme olsa ya da Rusya, İran, Çin gibi ülkeler dolar dışında bir araçla ticaret yapacağını açıklasa hemen aklımıza ABD doları hegemonyası ve doğal olarak Washington’un durumu gelir.
El Salvador küçük bir ülke. Peki gerçekten de güçlü bir ülke kripto para ile ticarete başlasa, ABD’nin mevcut durumunu yıkmak kolay olabilir mi? Doç. Dr. Tüysüzoğlu’na göre şimdilik pek mümkün görünmüyor:
“Dünya henüz ABD dolarının yerine konumlanabilecek yeni bir para birimine sahip değil. Küresel ticaretin yüzde 75’i dolar üzerinden yapılıyor. Bu gerçek, kısa ya da orta vadede bu para biriminin gücünün/geçerliliğinin ortadan kalkmayacağını gösteriyor.
Kripto paralar, ümit vaat eden bir görünüm sergilese de teknolojik altyapı, çevresel faktörler ve tamamen karşılıksız bir içeriğe sahip olması, bu paraların kullanımı hususunda da atılması gereken çok fazla adım var.
Küreselleşmenin bunca etkinliğine karşın, hala büyük çaplı krizler ve hukuki sıkıntılar yaşandığı da göz önünde bulundurulursa, hukuki altyapısı hiç hazır olmayan bir para biriminin bir anda gelip dünyayı yeniden şekillendirmesi pek mümkün görünmüyor.
Fakat uzun vadede, özellikle Çin’in ABD ile olan mücadelesi ve kripto paralara ilgisi, süreci Bitcoin ve türevlerinin lehine çevirebilir. Çin, şu an için kripto paraya sıcak bakmıyor. Çin ile ABD arasında finansal/ticari anlamda bir karşılıklı bağımlılık var. Pekin yönetimi zaman zaman elindeki dolar rezervini bozabileceğine ilişkin sinyaller verse de böyle bir adım aynı zamanda Çin’in ABD ve müttefikleri nezdindeki ticari etkinliğine de büyük bir darbe vurur ve üretimi sınırlar.”
[G-77 ülkelerinin kripto parayla ilgili nasıl bir tavır takınacağı merak ediliyor.]
G-77 ülkeleri için yeni bir yol olabilir
Giresun Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölümü Öğretim Üyesi Doç. Dr. Göktürk Tüysüzoğlu, “Sembolik bir adım mı yoksa tsunaminin ilk dalgası mı?” sorusuna da “El Salvador ve ona benzer ülkelerin ilerleyen süreçte atacakları adımlar ekonomik anlamda ‘sembolik’ olsa da uzun vadede işler değişebilir. Büyük bölümü Afrika, Latin/Orta Amerika ve Asya’da yer alan gelişmekte olan ülkeler tarafından BM içerisinde oluşturulmuş bir grup ülke var. Bunlar G-77 olarak ifade ediliyor. El Salvador’un bu küçük adımı G-77 içinde yayılma imkanı bulabilir. Eğer bu gerçekleşirse süreç doların küresel etkinliğine zarar vermekle kalmaz, Çin, Hindistan ve Rusya gibi aktörleri de kripto paraları kendi lehlerine kullanma yönünde bir çaba göstermeye itebilir” yanıtını veriyor.
Anlaşılan o ki kripto para dünyası hem şahıslar hem ülkeler için buz pistinde dansa benzemeye devam edecek. Kimin düşüp kimin ayakta duracağını şimdiden kestirmek zor olsa da dijital devrimin küresel ekonomiye etkisinin gün geçtikçe artacağı gerçeğinden kaçış yok…
6.3ºC
Ankara
