Osmanlı Devleti'nin 1.Dünya Savaşı'nda galip geldiği Irak cephesindeki temel muharebelerinden olan Kut'ül Amare'de yaşananlar ve ülke dışındaki bazı yansımaları Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü bünyesindeki Osmanlı Arşivleri tarafından hazırlanan "Arşiv Belgelerine Göre Kut'ül Amare Zaferi" kitabında geçiyor.
Belgeler arasında, 29 Nisan 1916'da Kut'ül Amare'nin Osmanlı ordusu tarafından ele geçirildiği, Başkumandan Vekili Enver Paşa'nın teslim olan İngiliz General Townshend'in ordusunda 5 general, 277 İngiliz subayı, 274 Hintli subay ve 13 bin 300 neferin esir alındığına dair duyurusu ile bu duyuru üzerine sadaretten yapılan tebriğe ilişkin metin de bulunuyor.
Ayrıca zaferin kazanıldığına dair Bağdat Valisi ve Altıncı Ordu Kumandan Vekili Mirliva Halil Paşa'nın müjdesi ve bu müjdenin vilayetlere tebliği de kitaptaki belgeler arasında bulunuyor.
Müttefikler de zafer sevincine ortak oldu
Belgelere göre zaferin ardından Osmanlı'da hakim olan sevince Osmanlı'nın I. Dünya Savaşı'ndaki müttefikleri de ortak oldu.
Gerek müttefiklerin gerekse diğer ülkelerin Kut'ül Amare'ye ilişkin tebrik mesajları kapsamında Avusturya'dan ilk mesaj yazar Karl Pollak'ın Avusturya'nın Reichenberg şehrinden Dahiliye Nazırı Talat Bey'e gönderdiği tebrik kartıyla yapıldı. Ayrıca Avusturya Hükümeti'nin Osmanlı Padişahı'nı tebrik etmesi de belgelere yansıdı.
Almanya'da okullar tatil edildi
Alman İmparatoru J.R. Wilhelm'in çektiği tebrik mesajı üzerine Sultan V. Mehmed'in yazdığı teşekkür mektubunun bulunduğu belgeler arasında Almanya İmparatoru'nun zaferden dolayı okulları bir gün tatil etmesi, Saksonya Kralı'nın Osmanlı Padişahı'nı tebrik etmesi de dikkat çeken ayrıntılar arasında yer alıyor.
Bulgaristan’da sevinçle karşılandı
Zafer, Bulgaristan basında da geniş yer buldu.
Bulgaristan'da yayınlanan Novvek gazetesinin 2 Mayıs 1916 tarihli sayısında Kut'ül Amare'nin İngilizlerden teslim alınışının büyük bir sevinçle karşılandığı ve bu başarının İslam alemi üzerinde olumlu, Ruslar üzerinde ise "soğuk duş etkisi" yapacağına dair söylemler yer aldı.
Balkanska Poshta gazetesinin 2 Mayıs 1916 nüshasında ise zaferin başkentlerinde Türkler lehine çok olumlu yorumlara sebep olduğu, Türklere pahalıya mal olsa da Osmanlı İmparatorluğu'nun geleceği için savaşın tercih edildiğine ve İngilizlerin el-Cezire'de kesin bir yenilgiye uğramalarının, yeni Türkiye'nin güçlenmesi için önemli bir dönüm noktası olacağına ilişkin yazıya yer verildi.
“Türk ordusunun siciline parlak bir sayfa olarak geçti”
Voenni İzvestiya gazetesinin 3 Mayıs 1916'daki sayısında çıkan yazıda Kut'ül Amare'de İngilizlerin esir alınmasının, Çanakkale galibiyetinden sonra kahraman Türk ordusunun siciline parlak bir sayfa olarak geçtiği, bu galibiyetin İngiltere'ye vurulan önemli bir darbe olduğu ve savaşın sonunda kazanan tarafın müttefikler olacağına dair inancı daha da kuvvetlendirdiği aktarıldı.
Narodni Prava gazetesinin 3 Mayıs 1916 tarihli nüshasındaki, Kut'ül Amare başarısından dolayı müttefiklerin tebrik edilerek, bu başarının Güney ve Orta Asya'da İngiliz boyunduruğunu sarsmak için önemli bir adım olacağına ilişkin başmakale de dikkati çekti.
İtalya: "Yeterli hazırlık yapılmadı"
İtalya basınında ise zafere ilişkin "İngilizlerin teslim olmasının beklendiğine" ilişkin haberler yapıldı.
İtalya'da yayınlanan Courriere Della Sera gazetesinde çıkan bir yazıda Şattülarap'a yakın İran topraklarındaki petrol kaynaklarını Osmanlı'nın saldırılarından korumak amacıyla İngilizlerin Irak seferinin yeterli hazırlık yapılmadan başlatıldığı için başarısızlığa uğradığı aktarıldı.
Secolo Gazetesi ise General Townshend'in askerleriyle birlikte Kut'ül Amare'de teslim olmasının beklenen bir sonuç olduğunu ancak büyük bir savaşın ufak bir parçası olan bu durum karşısında kamuoyunun teselli edilmeye çalışıldığına dair haberleri aktardı.
İdea National gazetesinde ise "İngilizlerin Kut'ül Amare'deki hezimetlerinin, Çanakkale'de uğradıkları bozgunun kötü etkilerini ortadan kaldırmak amacıyla Bağdat üzerine yürümek konusunda besledikleri hülyalar sonucunda meydana geldiği" anlatıldı.
Hollanda: "İngilizler bu durumu telafi etmek istiyorlarsa..."
Hollanda basınında ise zafer şöyle aktarıldı:
"Liberal "Nieuwe Rotterdamsche Courant"ın 1 Mayıs akşam baskısı:
“General Townshend'i askerleriyle beraber Türklere teslim olmaya mecbur eden durum, İngilizlerin saygınlığına büyük bir darbe vurdu. Bilindiği gibi Townshend hızla harekete geçerek Bağdat'ı almak istiyordu. Şayet bu projesini başarmış olsaydı, netice itibarıyla Osmanlı İmparatorluğu için büyük bir yıkım olacaktı. Ancak öyle olmadı, İngilizler Ktesiphon'da Türk ordusu tarafından yenilgiye uğratıldı ve Kut'ül Amare'de kuşatıldılar. Bu durum o andan itibaren bir çok Arap kabilesini Türklerin tarafına geçmeye itti. Şayet İngilizler bu durumu telafi etmek istiyorlarsa çok şey yapmak zorundalar."
Aynı gazetenin askeri muhabirinin 2 Mayıs tarihli yazısında ise "Şayet Kut'ül Amare harekatı İngilizlere başarı getirmiş olsaydı, Osmanlı Kuvvetleri diğer mevzilerinde de saldırıya maruz kalacaklardı." ifadeleri yer aldı.
İngiliz askeri tarihindeki yegane vaka
Nieuwe Courant gazetesi 1 Mayıs tarihli akşam baskısındaki haberde de İngiliz ordusunun Türklere teslim olmasının anlamının moral açısından büyük olduğu, İngilizler için küçük düşürücü olan bu hadise için, kolonyal savaşları açısından çok zengin olan İngiliz askeri tarihindeki yegane vaka denebileceği kaydedildi.
Aynı gazetede İngiliz ordusunun Türklere teslim olmasının manevi açıdan önemine değinilerek, Bağdat'a karşı yapılan bu girişimin Çanakkale'deki gibi bir "macera"dan ibaret kaldığı belirtildi.
“Türkler tarafından ikinci kez İngilizlere büyük bir darbe vuruldu”
Fatherland gazetesinde ise Kut'ül-Amare'de General Townshend'in Türklere teslim olmasının on üç bin kişinin kaybedilmesi yanında İngilizler için büyük bir manevi çöküş olduğu, Gelibolu mağlubiyetinden sonra Türkler tarafından ikinci kez İngilizlere büyük bir darbe vurulduğu ve bu yenilginin Gelibolu hezimetinden "daha az feci olmadığı"na ilişkin yazı yer aldı.
Racput Catolica gazetesi de Kut'ül Amare'nin düşüşünün "İngiliz tarihinde siyah bir leke olarak kalacağı"na ilişkin yazıya imza attı.
İngiliz basınında Kut'ül Amare Zaferi
Times gazetesinin 1 Mayıs 1916 tarihli nüshasında Kut'ül Amare'nin düşmesinden ve Bağdat'a yapılan gereksiz bir saldırının hemen akabinde İngiliz ordusunun vazgeçmek zorunda kalmasından askerlerin değil, takip ettiği siyasetin sonucu olarak İngiliz Hükümeti'nin sorumlu olduğu, milletçe ne yaptığını bilen yeni ve güçlü bir hükümete ihtiyaç duyulduğuna dair bir başmakale yayımlandı.
Daily Telegraph gazetesinde ise Dicle Nehri'nin taşması sebebiyle gönderilen yardım kuvvetlerinin zamanında ulaşamamasından dolayı General Townshend'in 143 gün kahramanca savunduğu Kut'ül Amare'nin düşmesinin ve İngiliz askeri birliklerinin Türklere teslim olmasının kaçınılmaz bir sonuç olduğu ve bunun doğal olarak İngiltere'de üzüntüyle karşılandığı ifade edildikten sonra ayrıntılı bir şekilde savaşın detayları anlatıldı.
Figaro gazetesinin "Bu mağlubiyetin acısını nasıl çıkaracaklarını İngilizler pekala bilirler." şeklindeki yazısı da dikkati çekti.
Kitapta, İngilizlerin Kut'ül Amare'deki direnişinin "Rus ordularının Kafkasya'da ilerlemelerine yardım ettiği, İngiltere ve müttefiklerinin şark üzerindeki hayallerini sekteye uğratmadığı, Türklerin Mısır'a bir hücum tehlikesini ortadan kaldırdığı ve İngiliz askeri tarihinde unutulması mümkün olmayan şanlı bir sayfa olarak hatırlanacağını" savunan Matin gazetesinde çıkan yazılara da yer verildi.
Kaynak: AA
