Türklerin dünyasına konuk olduğumuz serimizde bu haftaki durağımız Tuva Türkleri.
Tuva neresi? Tuva Türkleri kimdir? Tuvalar nerede yaşar? Tuvalar hangi dili konuşur? Detayları Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Ekrem Arıkoğlu ile konuştuk.
Günümüzde Rusya Federasyonu içerisinde özerk bir yapısı bulunan Tuva Cumhuriyeti; güneyinde Moğolistan Cumhuriyeti, doğusunda Buryat Özerk Cumhuriyeti, kuzeydoğusunda İrkutsk Oblastı, Kuzeyinde Krasnoyarsk Oblastı ve Hakas Özerk Cumhuriyeti, Batısında Altay Özerk Cumhuriyeti bulunuyor.
[1912-1913 yılından Tuva | Fotoğraf: AA]
Tuva Türkçesi canlı olarak yaşıyor
Ülkenin kuzeyini boydan boya çevreleyen Sayan Dağları; adeta Rusya’yla doğal bir sınır teşkil ediyor. Bu dağları aşma güçlüğünden dolayı, Sibirya’nın hemen bütün yerlerine ulaşan demiryolu ağı Tuva Cumhuriyeti'ne henüz gelememiş. Prof. Dr. Ekrem Arıkoğlu, demiryolu ağının Tuva'ya gelmemiş olmasına ilişkin "güzel bir taraftan bakacak olursak Tuvalar bu sayede kültürlerini ve dillerini korumuşlardır" dedi.
Tuva Cumhuriyeti yaklaşık 350 bin nüfusa sahip. 250-260 binini Tuvalar oluşturuyor. Tuvaların konuştuğu dil Tuvaca canlı olarak yaşıyor. Aileler tarafından çocuklarına öğretiliyor, nesilden nesile aktarılıyor.
Bugün 'Tuva' olarak bilinen kelimenin 19. asırdan itibaren yazılı kaynaklarda geçtiğini biliyoruz. Bu kelime dışında Tuvalar çeşitli kaynaklarda; Soyon, Soyot, Uranhay, Uryanhay, Tuba kelimeleriyle anlatılmıştır.
Prof. Dr. Ekrem Arıkoğlu
“Tuva Cumhuriyeti Rusya Federasyonu içinde demokratik hukuk devletidir"
Prof. Dr. Arıkoğlu, kendi kültür ve inançlarına son derece bağlı olan Tuva Türklerinin, Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği'nin (SSCB) çökmesinden önce birçok vatanseveri komünist sisteme kurban verdiğini söyledi:
"1930lu yılların sonu ile 1940lı yıllar ve 1950li yılların başında, idarenin tamamıyla komünistlerin elinde olmasından dolayı milliyetçiler; eski sistem yanlıları, Japon işbirlikçisi, ispiyoncu, zenginlerin ve din adamlarının taraftarı, halk düşmanı gibi çeşitli suçlamalarla idam edilmişler veya ağır hapis cezalarına çarptırılmışlardır."
10 Ekim 1961 yılında Tuva; "Muhtar Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti" unvanını aldı. 1991 yılında Sovyetlerin çöküşüyle Tuva, 28 Ağustosta "Tuva Cumhuriyeti" oldu.
Tuva’da 21 Ekim 1993 yılında yeni anayasa kabul edildi.
Bu yeni anayasanın 1. maddesi: "Tuva Cumhuriyeti Rusya Federasyonu terkibi içinde demokratik bir devlettir. Federasyon antlaşmasını bütün Tuva halkının referandumu gereğince değiştirme, kendini yönetme ve Rusya Federasyonundan ayrılma hakkına sahiptir." demektedir. Bu madde iki binli yıllarda değiştirildi ve “Tuva Cumhuriyeti Rusya Federasyonu içinde demokratik hukuk devletidir.” şekline dönüştürüldü.
Eski Türkçeye en yakın dil
Tuva Türkçesi, çeşitli Türkologların sınıflamalarında "adak" grubu olarak adlandırılıyor.
Bu adlandırma Eski Türkçede bulunan "d" sesinin Tuva Türkçesinde korunmasından kaynaklanıyor. Bu yönüyle Tuva Türkçesinin yaşayan Türk lehçeleri arasında Eski Türkçeye en yakın dil olduğu söylenebilir.
[1912-1913 yılından Tuva Türkleri | Fotoğraf: AA]
Moğolların yüzyıllar boyunca Tuva topraklarına hakim olmalarından dolayı, yaşayan diğer bütün Türk lehçelerinden daha fazla Moğolca kelime, Tuva Türkçesine girdi. Moğolca kökenli kelime oranının Tuva Türkçesinde yüzde 30’un üzerinde olduğu sanılıyor. 20. asırda Tuvaların hayatı Ruslarla birlikte olduğundan, özellikle teknik terimlerde, Rusçanın büyük etkisi görülüyor.
"Biz kardeşiz, atalarımız bir, aynı tarihten geliyoruz"
Prof. Dr. Ekrem Arıkoğlu, Tuva Türklerinin, Türkiye'yi, Anadolu'yu çok bildiğini ve sevdiklerinin altını çizdi:
"Kızıldağ diye bir köye gitmiştik. 70-80 yaşlarında bir nine Türkiye'den geldiğimizi öğrenince 'biz bir tuvganız, bir kardeşiz, atalarımız bir, aynı tarihten geliyoruz' dedi. Yani köydeki nine bile Türkiye'deki insanla köken birliğinin olduğunu kardeş olduğunu biliyordu ve saygı gösteriyordu."
Prof. Dr. Ekrem Arıkoğlu
[1912-1913 yılından Tuva Türkleri | Fotoğraf: AA]
Gerek Tuva'nın başkenti Kızıl'da açılan Tuva-Türk Lisesi gerekse Tuva' dan gelerek çeşitli Türk üniversitelerinde öğrenimIerini gören Tuvalı öğrenciler Türkiye Türkçesinin Tuva'da öğrenilmesine ve yaygınlaşmasına sebep oluyor.
Türkiye üniversitelerinde açılan Çağdaş Türk Lehçeleri bölümlerinde yapılan ve yapılmakta olan Tuvacayla ilgili çalışmalar bu küçük Türk Cumhuriyetinin ülkemizde sadece dil yönüyle değil diğer yönleriyle de tanınmasına sebep olacak.
12.3ºC
Ankara
