Yer Çankaya Köşkü... Cumhuriyet'in ilanından bir gece öncesi. Atatürk kararlılıkla konuklarına seslendi, “Efendiler! Yarın Cumhuriyeti ilan edeceğiz”
Bu tarihi kararla Türk ulusu yeni bir yolculuğa çıkıyordu. Bir dönem resmen kapanıyor, Cumhuriyet dönemi açılıyordu. Ancak bu günlere gelmek hiç de kolay olmamıştı.
29 Ekim 1923’ten önce neler yaşandı?
Yokluklar içinde verilen Kurtuluş Savaşından zaferle çıkılmış, ardından Türk ulusunun varlığını masada kabul ettirme savaşı başlamıştı. Lozan'da müzakereler sürerken, devletin hükümet şekli belli değildi.
İstanbul Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Cezmi Erarslan:
"Batının her zamanki oyunu kardeşi kardeşe düşürmektir. Dolayısıyla hem İstanbul hükümeti hem Ankara hükümetini görüşmelere çağırınca büyük millet meclisinde alınan bir kararla saltanat kaldırılmıştır ancak kolay olmamıştır. Bunun altını çizmek gerekir. Devletin adı konmamıştır. Lozan'da bir tartışma konusu halindedir."
Fethi Okyar’ın istifasından sonra ülke hükümetsiz kaldı
Türk Devleti'nin bağımsızlığı Lozan anlaşması ile uluslararası arenada kabul edildi ancak hala hükümet sistemiyle ilgili tartışmalar yaşanıyordu. Mevcut sistem yürümüyordu. Kabinedekiler tek tek Meclis oylarıyla seçiliyor, uyumsuz birçok isim aynı kabinede yer aldığı için hükümetin işleyişi zorlaşıyordu. Mustafa Kemal Atatürk çözümün, Cumhuriyette olduğunu görüyordu. Fethi Okyar'ın istifasıyla devlet hükümetsiz kalınca Atatürk harekete geçti.
İstanbul Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Cezmi Erarslan:
"Muhalefetin hükümet kuramaması yani devlet yönetimini eline alamaması karşısında ortaya bir çaresizlik çıkacaktır. Çözüm yolu Mustafa Kemal Paşa'dadır. 25 Ekim'den 28 Ekim'e 29 Ekim'e kadar Meclis'te bu tartışmalar yapılana kadar bir hükümet kurulamamıştır. Yani Türkiye hükümetsiz kalmıştır."
İnönü: 28 Ekim akşamı Atatürk söyledi, ben yazdım
28 Ekim 1923'de Cumhuriyet'in ilanından bir gece önce Atatürk, Çankaya Köşkü'nde yakın çevresine Cumhuriyetin ilan edileceğini açıkladı.
Türkiye Cumhuriyetinin 2. Cumhurbaşkanı İsmet İnönü, o dönemi şöyle anlatıyor:
"28 Ekim akşamı Atatürk'ün yanında ufak bir toplantıda bulunduk. Atatürk ertesi günü cumhuriyet ilanı olacağını bildirdikten sonra herkes ayrıldı. Hiçbir konuşma olmadan oturduk, diz dize ertesi günü çıkarılacak kanunu yazdık. O söyledi ben yazdım."
Anayasanın en önemli değişikliği birinci maddede yer aldı:
“Türkiye Devleti’nin hükümet şekli Cumhuriyettir”
Meclis'te "Yaşasın Cumhuriyet" sesleri
Ertesi gün yani 29 Ekim 1923 tarihinde Meclis toplandı, Anayasa değişikliği tartışılmaya başlandı. Akşam saatlerinde değişiklik kabul edildi. Meclis binasında "Yaşasın Cumhuriyet" sesleri yankılanıyordu.
Ankara mebusu Mustafa Kemal de 158 mebusun oyunu alarak Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk Cumhurbaşkanı seçildi. Ardından atılan 101 pare top atışı Cumhuriyetin ilanını dünyaya duyurdu.
Haber: Hüseyin Günay
Kamera: Volkan Tay
4.8ºC
Ankara
