Türkiye’nin Afrika adımları: Yeni bir dönem başlıyor

“Batılılar geldiklerinde onların elinde İncil, bizim elimizde topraklarımız vardı. Bize gözlerimizi kapatarak dua etmeyi öğrettiler. Gözümüzü açtığımızda bizim elimizde İncil, onların elinde ise topraklarımız vardı…”

Kenya’nın Kurucu Devlet Başkanı Jomo Kenyatta’nın bu sözleri kıta Afrika’sında Batılı ülkelerin neler yaptığına dair belki de bugüne kadar yapılan en kısa ve net tanımlardan biri… Bilindiği üzere Batı hiçbir zaman Afrika ile eşit bir ilişki geliştirmedi. Onları yüzyıllarca sömürdü.

Osmanlı İmparatorluğu döneminde Afrika kıtasında atılan adımlar bugün bölge halkının halen hafızalarında. Her ne kadar kıta ülkeleri ile Ankara arasında uzun bir süre ‘fetret devri’ yaşanmış olsa da bugün gelinen nokta terazinin iki tarafı için de son derece anlamlı ve bir o kadar kritik.

Türkiye-Somali ilişkilerinde yeni dönem

Geçtiğimiz günlerde Türkiye ile Somali arasında imzalanan “Savunma ve Ekonomik İşbirliği Çerçeve Anlaşması” gündemin en önemli maddelerinden biri oldu. İki ülke arasında 2011’den bu yana sürekli gelişen siyasi, ekonomik ve askeri ilişkiler bu anlaşma ile bambaşka bir boyuta taşınmış oldu. Anlaşmaya göre, Mogadişu’da kapsamlı bir askeri üssü bulunan Türkiye, Somali karasularını 10 yıl boyunca koruyacak ve deniz kaynaklarının gelişimine katkıda bulunacak.

Sadece Somali değil… İlk olarak 2003 yılında Afrika ile ticari ve ekonomik ilişkilerin geliştirilmesi stratejisini uygulamaya koyan Ankara, 2005 senesini ülkemizde 'Afrika Yılı' ilan ederek kıtayla ilişkisinde yeni bir sayfa açmıştı. 2003 yılında Türkiye'nin Afrika ile dış ticareti yalnızca 5,4 milyar dolar düzeyindeydi. 2022 yıl sonu itibarıyla ticaret hacmi 40,7 milyar dolara ulaştı.

[Cumhurbaşkanı Erdoğan, AK Parti'nin iktidara geldiği ilk dönemden bu yana Afrika ile yakından ilgileniyor. Foto: AA]

İlişkiler her ne kadar ağırlıklı olarak siyasi, ekonomik ve sosyal açıdan ele alınsa da aslan payının ‘askeri ve güvenlik stratejileri’ olduğu sır değil. Özellikle de Türkiye’nin Afrika ülkelerine ihraç ettiği milli SİHA’ların, bölgedeki terör örgütlerine karşı merkezi hükümetlerin elini nasıl rahatlattığı düşünüldüğünde ortaya bambaşka bir tablo çıkıyor.

Türkiye’nin bölgeyle ilişkilerinde askeri boyut önce çıksa da tüm süreci sadece silah satışına indirgemek gerçeği biraz ıskalama riskini beraberinde getirebilir. Ankara’nın gerek kendi başına gerek BM bünyesindeki barış misyonları üzerinde ortaya koyduğu katkı, bölge ülkeleriyle geliştirilen ikili savunma anlaşmaları ve sahada kurulan askeri üsler uzun vadeli bir stratejik planın taşıyıcı kolonları olarak düşünülebilir.

Peki, Türkiye hangi Afrika ülkesiyle ne kapsamda bir anlaşma imzaladı? Bu sorunun yanıtına gelin daha yakından bakalım…

[Türkiye, Somali güvenlik güçlerinin eğitiminde önemli görevler üstleniyor. Foto: AA]

Türkiye ile Somali arasındaki anlaşma

Yukarıda her ne kadar birkaç cümleyle bahsetmiş olsak da Somali ile imzalanan anlaşma oldukça kapsamlı ve bir o kadar stratejik. Her iki ülke için de ‘kazan-kazan’ formülüyle hayat bulan bu yeni yol haritası temel olarak Somali'nin karasuları ve münhasır ekonomik bölgesinin 10 yıl boyunca Türkiye tarafından korunması anlamına geliyor.

Türkiye bu anlaşmayla Somali için bir filo inşasını üstlenecek. İki ülke arasında ortak bir deniz kuvvetleri oluşturulacak. Somali medyasına yansıyan haberlere göre, Türkiye, 10 yıl boyunca bölgedeki ihraç edilen hidrokarbonlarla ilgili süreçte de etkin rol üstlenecek.

Her ne kadar ön planda ‘savunma’ görünse de iki ülke arasında başta enerji olmak üzere diğer kimi alanlar için de yeni bir dönem başlıyor. Somali’nin kara ve açık deniz bloklarında petrol ve doğal gaz arama işlemlerinde de iki ülke birlikte hareket edecek.

Bu noktada uluslararası medyada sıklıkla yer bulan bir detayı da atlamamak gerek… Bu bakış açısına göre; Türkiye'nin uzun menzilli füzeleri ve Ankara'nın uzay programının füzelerini test etmek için Somali topraklarını kullanımı mümkün. Bu durum Türkiye’yi Karadeniz’de yapacağı testlerde bazı menzil kısıtlamalarına maruz kalmaktan kurtardığı için de aslında son derece kritik bir gelişme olarak yorumlanıyor.

[Cibuti'de düzenlenen askeri geçit töreninde Türk SİHA'ları da boy gösterdi.]

Kızıldeniz’in ‘kilit’ ülkelerinden Cibuti de listede

Ankara’nın Afrika’da yakın ilişkiler geliştirdiği ve yol haritasını resmiyete döktüğü bir diğer ülke Cibuti… Kızıldeniz’in kontrolü için son derece değerli bir coğrafi konumda olan Cibuti ile Türkiye arasında farklı anlaşmalar mevcut.

Örneğin, 2021 yılında iki ülke arasında imzalanan ‘maden arama ve jeolojik çalışmalar’ alanındaki iş birliği anlaşması hafızalardaki yerini koruyor. Sadece bu da değil… Ankara ile Cibuti, savunma ve güvenlik ilişkilerini giderek derinleştirdi. Geçtiğimiz aylarda atılan yeni imzalar Askeri Eğitim İş Birliği, Askeri Mali İş Birliği ve Nakdi Yardım Uygulama Protokolü adına yeni bir dönem başlattı.

Cibuti’nin bağımsızlığının 45. yıldönümünde yapılan geçit töreninde iki adet Bayraktar-TB2 SİHA’nın kanadındaki MAM-L mühimmatı ile görüntülenmesi de dikkatlerden kaçmadı.

İki ülke arasındaki ilişkiler altyapıdan eğitime, savunmadan sağlık ve ticarete kadar pek çok alanda gelişmeye devam ediyor…

Etiyopya ile yapılan anlaşma genişletildi

Etiyopya ile geçmiş yıllarda ekonomik ve kültürel açıdan farklı iş birlikleri geliştiren Türkiye, bu anlaşmaları 2021 yılında bu yana istihbarat ve savunma sanayii sektörlerini de kapsayacak şekilde genişletti.

Etiyopya’daki merkezi hükümetin, ülkedeki ayrılıkçı isyancı gruplarla mücadelesinde Ankara’nın meşru hükümet tarafında durması sahadaki dengeleri de değiştirdi. Bu noktada Türkiye’nin Etiyopya’ya TB-2 SİHA satışına izin vermesi, askeri ve güvenlik açısından bazı kritik adımlar atılması ve tüm bunların sahada sonuç üretebilmesi son dönemde göze çarpan gelişmelerden bazıları.

[Türkiye, Afrika ülkeleriyle sosyal açıdan da el uzatıyor. Temiz suya ulaşmakta güçlük çekilen bölgelerde Türkiye'den giden ekipler yoğun uğraşlar sonucu bölge halkını suya kavuşturuyor. Foto: AA]

Kenya ile ilişkiler son derece aktif

Türkiye’nin Afrika’da inşa ettiği bu yeni yol haritasında en önemli duraklardan biri de hiç şüphesiz Kenya… Uzun yıllardır Ankara-Nairobi hattında süre gelen karşılıklı çıkarlara göre birlikte hareket etme ilkesi geçtiğimiz yıl atılan imzalarla daha farklı bir kulvara taşındı.

Hatırlanacağı üzere Temmuz 2023’te Türkiye ile Kenya arasında, savunma sanayiinde ilişkileri kurumsallaştırmak, güvenlik güçlerinin ihtiyacı olan her türlü savunma sanayii ürün ve hizmetlerin tedarik, geliştirme ve üretilmesi amacıyla "Savunma Sanayi İşbirliği Anlaşması" imzalandı.

Ayrıca iki ülke arasında ticaret ve proje finansmanı başta olmak üzere farklı alanlarda da birlikte yürütülen süreçler var.

[Afrika'nın dört bir yanından gelen çocuklar, sınavı geçebilmeleri halinde eğitimlerine Türkiye'de devam edebiliyor. Foto: AA]

Türkiye-Sudan hattı oldukça yoğun

Türkiye’nin Afrika’da en kapsamlı ilişki ve iş birliğine sahip olduğu başlıca ülkelerden biri de Sudan… İki ülke arasında son derece iyi seyreden siyasi ilişkiler, uluslararası örgütler ve platformlardaki iş birliğine de yansıyor.

Ankara’nın pek çok alanda ikili iş birliği anlaşması imzaladığı Sudan ile enerjiden ekonomiye, savunma teçhizatına yönelik satışlardan, askeri mali yardıma kadar son derece stratejik konularda birlikte hareket ediliyor.

Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın, Sudan’daki iç karışıklıkların bitmesine yönelik gösterdiği çaba sadece ülkeyi değil bölgeyi de doğrudan olumlu etkiliyor.

Tüm bunları alt alta koyduğunuzda Türkiye’nin Batılıların geçmişte yaptığı gibi bölgenin zengin doğal kaynaklarına odaklanmak yerine Afrika Boynuzu ülkeleriyle çok daha güçlü bağlar kurmak istediği net şekilde görülüyor.

Ortaya çıkan büyük resimde Ankara, sadece bölge ülkelerinin kendi içlerinde ya da birbirleriyle olan sorunlu ilişkilerinde güçlü bir aktör olmakla kalmıyor. Aynı zamanda Kızıldeniz’in güney girişi ya da Hint Okyanusu’na ulaşım gibi son derece stratejik bölgelerde de bayrak gösteriyor.