Milli Mücadele Dönemi’nin en önemli isimleri arasında yer alan Halide Edip Adıvar, Falih Rıfkı Atay, Yakup Kadri Karaosmanoğlu, Adnan Adıvar, Mehmet Asım ve Ahmet Emin Yalman’in bir arada olduğu görüntüler Yeni Zelanda arşivlerinde ortaya çıktı.
Bu yazarların, Mustafa Kemal Atatürk'ün 1923’te İzmit’te gerçekleştirdiği basın toplantısı için İstanbul’dan davet edilen basın mensuplarının arasında olduğu belirtiliyor. Görüntülerin de bu basın toplantısına giderken veya dönerken çekildiği tahmin ediliyor.
"Görüntüler bir anda karşıma geldi"
Osmanlı Dönemi filmleri üzerine Boğaziçi Üniversitesi Tarih Bölümü’nde çalışmalarını sürdüren Saadet Özen, bildiği arşivlere ara ara baktığını belirterek, “Sürekli yeni malzeme geliyor. Yurt dışında Osmanlı dönemini bilmek zorunda değil arşivciler. Görüntüye bakıyorlar, birilerini görüyorlar, tanımlayamıyorlar, isimsiz diye geçiyorlar. O yüzden tek tek de bakmak gerekiyor görüntülere.
Yeni Zelanda arşivlerinden bazı filmleri biliyordum zaten ama bazıları yeni gelmiş. Bunlara bakarken Birinci Dünya Savaşı görüntülerinden oluşan bir kolaja denk geldim. Daha çok askerler vardı. Talim yapıyor, siper kazıyorlardı böyle değişik değişik görüntüler. Sonra bir anda bu görüntüler geldi karşıma. Halide Edip, Yakup Kadri, Falih Rıfkı Atay, karşımda duruyordu” dedi.
“İlk tahminim ‘Tetkik-i Mezalim’di”
Ulaştığı görüntüleri Twitter hesabı üzerinden paylaşan Özen, ilk tahminin ‘Tetkik-i Mezalim’ heyetindeki çalışmalar kapsamında çekilmiş görüntüler olabileceği yönünde olduğunu söyledi.
Özen, “Tetkik-i Mezalim heyeti kuruluyor. 1921-22 yıllarında bu heyet Batı Anadolu'da dolaşıyor, savaş sırasında Yunan ordusu tarafından tahrip edilen yerleri tespit ediyorlar ve oralardan hikâyeler de derliyorlar. Hatta Yakup Kadri'nin Yaban'ı bu dinledikleri neticesinde ortaya çıkmış bir roman.
Falih Rıfkı, Halide Edip ve Yakup Kadri'nin, bu seyahat sırasında dinlediklerinin derlendiği bir de kitap var "İzmir'den Bursa'ya" diye. Üçünü bir arada görünce bu olmalı herhalde diye düşündüm. Film bir belgedir netice itibarıyla ve bu belgenin çok önemli bir özelliği var; bize duyguları da iletiyor. Yani değerlendirirken bunu da göz önüne almak lazım” ifadelerini kullandı.
"Görüntüler Mustafa Kemal'in İznik'teki basın toplanısından"
Özen, “Grup fazla neşeli görünüyordu böyle bir görev için. Ben önce durdum dedim ki; 'acaba farklı bir şey olabilir mi?' Sonra biraz daha bakındım.
Oradaki figürlerden bir tanesinin Yusuf Tengirşenk olduğunu zannetmiştim ama baktım benzemiyor. Twitter'da takip edenler de yardımcı oldu bu konuda ve Ahmet Emin Yalman olduğuna karar verdim.
Görüntüde yer alan isimleri incelediğimde, ‘bunlar hep beraber ne yapıyor olabilir?’ diye düşünürken Pathe’de yeralan Halide Edip’in göründüğü iki filmden hareketle görüntüler, yüzde 80 ihtimalle ‘Mustafa Kemal’in 1923’te İzmit’teki basın toplantısında çekilmiş" dedi.
Özen şunları söyledi:
“1923'te İzmit'te Mustafa Kemal Paşa bir basın toplantısı yapıyor. Çok önemli bir basın toplantısı. İstanbul'dan gazeteciler oraya davet ediliyor. Bütün bu saydığım isimler de o ekibin içinde. Dolayısıyla çok büyük ihtimalle hep birlikte bu basın toplantısına gidiyorlar, belki de dönüyorlar diye düşünüyorum. O yüzden bu kadar neşeliler. Çünkü zafer kazanılmış, savaş bitmiş... Zannediyorum 1923 yılından gelme o görüntüler.”
“Hep bir şüphe payı bırakmak zorundayız”
Filmin tek başına neler olduğunu anlatamadığını belirten Özen, “Böyle yazılı bir kayıt yok. O yüzden hep bir şüphe payı bırakmak zorundayız. İlk izlenim doğru olmayabilir, ikinci izlenim de doğru olmayabilir. Görüntüleri çok büyük ihtimalle Cemil Filmer'in çektiğini düşünüyorum. Başka biri de olabilir ama yerli bir kamera bence bu.
Halide Edip'in Pathe'de görüntüleri var fakat çok büyük ihtimalle o görüntüler de Cemil Filmer'den çıkma. Halide Edip'i tanıyorlardı ama ötekiler yabancı kameraların o kadar dikkatini çekmezdi çok büyük ihtimalle” dedi.
“Duygusal olarak çok etkileyici buldum”
Görüntüleri duygusal olarak etkileyici bulduğunu dile getiren Özen, "Her halükarda çok heyecan verici. Bir dönemin beyinleri, bir dönemin entelektüelleri yan yana bize bakıyorlar ve gülüyorlar hep birlikte. Kim bilir ne anlatıyorlar, o parlak zekalarından nasıl espriler geliyor ki bu kadar eğlenerek bakıyorlar. Güzel bir gün onlar için belli ki..." dedi.
“Yüzlerce, binlerce belge var”
Ne zaman bir belgesel yapmaya kalksak ikna etmekte güçlük çekiyoruz herkesi. Belgesellerde görüntü kullanma etiği var ama bizde çok oturmuş bir şey değil. Yurt içindeki ve yurt dışındaki arşivlerde ne olduğunu çok bilmiyoruz. Bunların her birinin ayrı müstakil bir belge olduğunu anlayarak, belgesellerde ona göre bir bütçe ayırarak çalışırsak daha böyle yüzlerce, binlerce belge var. İnşallah bu bilinçle bu belgeleri bulmak için daha çok uğraşırız.
Osmanlı Dönemi filmleri üniversitede çalışma alanım. Üzerinde bir master tezi yaptım, doktorada devam ediyorum Boğaziçi Üniversitesi Tarih Bölümü'nde. Aynı zamanda Osmanlı döneminde sinema ile ilgili çok yakınlarda bir belgesel yaptık 'Bırakın Çocuk Oynasın' adıyla. Bu benim yıllardır çalıştığım bir konu. Yurt dışındaki arşivlerde de özellikle Osmanlı dönemi ve erken Cumhuriyet ile ilgili görüntüler arıyorum. Tabii bunun da sonu yok sürekli bir yerlerden bir şeyler çıkıyor.
Filmin 1890'lardan beri en önemli özelliği şu: Çoğaltılabilen bir şey. Sessiz film döneminde çekilmiş olan filmlerin yüzde 80'i kayıp deniyor. Bu kısmen doğru ama şu da var; kayıp zannettiğiniz bir film, çoğaltılmış, bir kopyası bambaşka bir yere gönderilmiş de olabiliyor. Özellikle savaş döneminde bu çok var çünkü haber filmciliği denen bir şey var ve bu görüntüler çekildiği yerde kalmıyor. Uluslararası şirketler bunları çekiyorlar, değiş tokuş ediyorlar, çoğaltıyorlar ve dünyanın pek çok yerinde seyredilebiliyor.
KAYNAK: TRT HABER
6.5ºC
Ankara
