"Ağlasam sesimi duyar mısınız mısralarımda", "İstanbul’u dinliyorum gözlerim kapalı", "Gün olur alır başımı giderim" isimli şiirlerin şairi Orhan Veli, 13 Nisan 1914’te Mehmet Veli Bey ile Fatma Nigar Hanım’ın ilk çocukları olarak Beykoz Yalıköy’de dünyaya geldi.
İlk hikayesi "Çocuk Dünyası" isimli dergide basıldı
Ailesi ona "Ahmet Orhan" adını verdi. Soyadı Kanunu’ndan sonra aile "Kanık" soyadını aldı. Kanundan önce, babasının adındaki "Veli"yi sahiplenen Ahmet Orhan, "Orhan Veli" olarak tanındı.
Çocukluğu Beykoz, Beşiktaş ve Cihangir’de geçen Orhan Veli, mütareke sırasında Akaretler’de bulunan Anafartalar İlkokulunun ana sınıfına devam etti. 7 yaşındayken son Halife Abdülmecid’in Yıldız Sarayında düzenlediği düğünde sünnet edildi. İlkokula, Galatasaray Lisesinde yatılı olarak başladı. Edebiyatla tanışması bu yıllara dayanan şairin ilk hikayesi, "Çocuk Dünyası" isimli dergide basıldı.
Ortaokul döneminde Oktay Rifat ile tanıştı
Cumhuriyet'in ilanından sonra babasının Ankara’ya tayininden sonra Orhan Veli, ilkokulu Ankara Gazi İlkokulunda tamamladı. Ortaokulu, Ankara Erkek Lisesinde okuyan Orhan Veli Kanık, lise yıllarında hocaları Ahmet Hamdi Tanpınar, Rıfkı Melul Meriç, Halil Vedat Fırtınalı ve Yahya Saim Sinanoğlu’nun ilgisini gördü.
Ortaokul döneminde Garip akımını birlikte başlatacakları Oktay Rifat Horozcu ile arkadaş olan Orhan Veli, bundan birkaç yıl sonra bir müsamere sırasında Melih Cevdet Anday ile tanıştı.
PTT'de memur olarak görev aldı
Orhan Veli, ilk yazılarını lise yıllarında çıkardığı "Sesimiz" adlı okul dergisinde yayımladı. Bu dönemde aruz veznini kullandı.
İlk şiirleri Nahit Sırrı Örik’in teşvikiyle dönemin en önemli edebiyat dergilerinden "Varlık"ta yayımlandı. Orhan Veli, İnsan, Ses, Gençlik, Küllük, İnkılapçı Gençlik dergilerinde de şiirlerine yer buldu. Şiirlerini zaman zaman "Mehmet Ali Sel" takma ismiyle yayımladı.
İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Felsefe Bölümüne 1932 yılında giren ve bir süre okuyan Orhan Veli, Galatasaray Lisesinde öğretmen yardımcısı olarak görev aldı. Okulu tamamlayamayan Orhan Veli, 1936’dan 1942’ye kadar, Ankara PTT Genel Müdürlüğü Telgraf İşleri Reisliği Milletlerarası Nizamlar Bürosunda çalıştı.
Türk şiirinde yenileşme hareketini başlattı
Orhan Veli, şairliğinin ilk yıllarında hece ölçüsüne dayanan, kafiye ve redife özen gösteren şiirler yazdı. Bu şiirlerinde geçmişi özleyiş, çocukluk anıları, doğa sevgisi, umutsuzluk ve yalnızlık gibi temaları hüzünlü bir dille işledi.
Eski biçimde yazılmış olduğu için sağlığında yayımlanan hiçbir kitabına almadığı bu şiirleri yayımladığı tarihten yaklaşık 1 yıl gibi kısa bir zaman sonra "Yeni biçimli" ilk şiiri "Ağaç"ı Oktay Rifat’la birlikte yayımladı. Fransız sembolistlerin etkisinden kurtulan Orhan Veli, şiirde vezin, kafiye ve söz sanatlarını bırakarak, serbest şiire yöneldi. Sokaktaki insanın şiirini söyledi.
1941’de liseden arkadaşları Oktay Rifat ve Melih Cevdet ile ortaklaşa çıkardıkları “Garip” adlı şiir kitabıyla Türk şiirindeki yenileşme hareketini başlattı. Garip akımı, Türk şiir tarihinde büyük bir kırılmanın ve köklü bir değişikliğin ifadesi oldu.
Kitabın ön sözünde isim belirtmeden hem Nazım Hikmet’in toplumcu şiirine hem de simgeci ve geleneksel hece şiirine karşı çıkan Orhan Veli, "şiirin insanın beş duyusuna değil kafasına hitap eden bir söz sanatı" olduğunu savundu. Ayrıca, ölçü ve kafiyenin şiiri yozlaştırdığını, bunun için şairaneliğe sırt çevrilerek yeni araçlar ve yeni yollarla çoğunluğa seslenmek gerektiğini söyledi.
Askerlik vazifesini Gelibolu’da yedek subay olarak yapan Orhan Veli, askerden sonra Milli Eğitim Bakanlığı Tercüme Bürosuna girdi. 1945’te girdiği bu işten Orhan Veli, "Kurumda antidemokratik bir hava esmeye başladığını" söyleyerek 1947’de ayrıldı.
1 Ocak 1949’dan itibaren 15 günde bir yayımlanan iki sayfalık "Yaprak" dergisini çıkarmaya başladı. 15 Haziran 1950’ye kadar 27 sayı yayımlanan bu dergi, maddi sıkıntılar nedeniyle yayımlanamaz olunca Ankara’dan ayrılarak İstanbul'a döndü.
"Ölünce biz de iyi adam oluruz"
"Ölüme Yakın" başlıklı şiirinde, "Ölünce kirlerimizden temizlenir / Ölünce biz de iyi adam oluruz / Şöhretmiş, kadınmış, para hırsıymış / Hepsini unuturuz" diyen Orhan Veli, 1950 yılının Kasım ayında 1 haftalığına gittiği Ankara’da bir gece, belediyenin kablo döşetmek için açtırdığı bir çukura düşerek başından yaralandı.
İstanbul’a döndükten sonra bir arkadaşının evinde otururken birden fenalaşan Orhan Veli, kaldırıldığı Cerrahpaşa Hastanesinde 14 Kasım Salı günü vefat etti.
Kaynak: TRT Arşiv, AA
6.5ºC
Ankara
