Hücrelerin “kargosu” eksozom akıllı ilaçlara yön veriyor

Her gün on binlerce paket, alıcısına teslim edilmek üzere kargo şirketlerinden yola çıkıyor. Benzer iletişimi hücrelerin de yaptığını biliyor muydunuz? Hücreler göndermek istekleri bilgileri bir araya getiriyor, bir keseciğe koyuyor ve istedikleri hücreye iletiyor... Bu keseciklere eksozom deniyor.

[Fotoğraf: Getty]

Hücrelerin çöpleri sanılıyordu

Eksozom, hücelerden boşluğa salınan ve hücreler arası iletişimi sağlayan nano boyutlu kesecikler... Bu kesecikler 1980'li yıllarda hücrelerin çöpleri olarak adlandırılıyordu. Ancak gerçek hedeflerinin iletişim kurmak olduğu son yıllarda anlaşıldı. Bu da bir hormonun beyinden salgılanıp nasıl ayak ucuna gidebildiğini açıklıyor. Zira kesecikler olmasa, bir molekülün kanda başıboş dolaşması nerdeyse imkansız. Peki hücrelerin keseciklerle başardığı, modern tıpta sorunlu hücreler üzerinde uygulanamaz mı? Bu sorunun cevabını Türkiye'deki tek eksozom laboratuvarındaki araştırmacılara sorduk.

Eksozomlardan akıllı ilaçlara

İstanbul'daki tek eksozom laboratuvarı Yeditepe Üniversitesi'nde bulunuyor. Genetik ve Biyomühendislik Bölüm Başkanı Fikrettin Şahin, eksozomun önemini ve laboratuvarda yapılan çalışmaları şu sözlerle anlattı:

"Sinyal moleküllerini içine alarak kargo şeklinde hücreler arası taşınan bu keseciklere biz eksozom diyoruz. Bir hücrenin içerisinde üretilerek başka hücrelere gönderilen ve o hücrelere taşıdığında, o hücrelerin yönlendirilmesi, bölünmesi, çoğalması veya hastalık süreçleriyle ilgili iyileştirilmesi için bütün molekülleri taşıyan keseciklerdir. Eksozomlar daha çok memeli sistemlerle ilgili dünyada çalışılmıştı. Biz Türkiye'de ilk defa farklı farklı bitkilerden, özellikle de tedavide kullanılan tıbbi bitkilerden, memeli sistemlerden eksozomlar izole ediyoruz. Otoimmün hastalıkların, kanser gibi hastalıkların tedavilerinde başarıyla kullanma potansiyeli olan molekülleri içerirler bunlar. Mesela bir kanser hücresi de eksozom üretir ve başka sağlıklı olan hücreleri biyolojik sistemlerde kanser edebilmek için sinyal molekülleri üretir. Onların da çalışmalarını burada yapabiliyoruz."

Yeni nesil biyoteknolojik ilaçlar

Bilim insanları hücrelerin güdümlü olarak birbirlerine gönderdikleri mesajları, yeni nesil akıllı ilaçlarda kullanmak için çalışmalarını sürdürüyor. Bu ilaçlar henüz uluslarası marketlerde yerini almadı ancak bir kaç yıl içinde otoimmün hastalıklardan kanser tedavisine, çok sayıda hastalık için umut ışığı olacaklar.

[Fotoğraf: Getty]

"Diyelim ki hastalık yapan eksozomları belirlediniz, onları engellemek için ne gibi ilaçlar yapabileceğinizi ya da nasıl onları modifiye edebileceğinizi tespit ederseniz, işte bu kesecikleri taşıdıkları molekülleri siz yeni nesil biyoteknolojik ilaçlar olarak formüle edip kullanmanız mümkün. Akıllı ilaçlar dizayn etmek için mühendislik yaparak kesecikleri spesifik organlara yönledirebiliyorsunuz. Hedefe yönlendirilmiş tedavide kullanılacak ilaçlar şeklinde bunların tasarımları yapılabiliyor. İstediğiniz takdirde bu kesecikleri hem ilaçların taşınmasında hem de tedavide direkt kullanabiliyorsunuz. Sanırım önümüzdeki yıldan itibaren bu tür ilaçlarla karşılaşacağız."

Yakın gelecekte kimbilir belki de çaresiz denilen birçok hastalık eksozomlar sayesinde tarihe karışacak... Dahası bu ilaçların ham madesi insan vücudunun kendisi olacak... 

Kamera: Serhan Sevin