Bir işle uğraşırken aniden gözünüz kapanıyor, istem dışı bir şekilde birkaç saniyeliğine uykuya dalıyorsunuz. Bu durum güvenli bir ortamda otururken başınıza geliyorsa anlık bir panikle uyanıp hayatınıza devam edebilirsiniz. Peki ya direksiyon başında veya bir makine kullanırken başınıza gelirse? İşte o zaman durum tehlikeli bir hal alıyor.
Canlıların hayatta kalmak için en temel gereksinimlerinden biridir uyku… Vücudun dinlenmesi, enerjinin yeniden depolanması, metabolizma ve hormon dengesinin düzenlenmesi gibi birçok fiziksel aktivitenin yanı sıra zihinsel olarak da güçlenmeyi sağlayan bir süreç. Her gece yenilenen biyolojik bir döngü olan uykunun süresi de önemli.
Uzmanlar ideal uyku süresinin 7,5-8 saat olduğunu belirtiyor. Düzenli ve yeterli uyuyamayanların ise karşı karşıya olduğu riskli bir durum var. Bu durumun adı; mikro uyku.
Mikro uykunun özellikleri ve belirtileri neler? Ne zaman, kimler için tehlikeli olur? Nöroloji Uzmanı Prof. Dr. Barış Metin ve Psikiyatri Uzmanı Dr. Öğr. Üyesi Erman Şentürk ile konuştuk. İşte 6 soruda mikro uyku…
1. Mikro uyku nedir?
İnsanlar gün içinde küçük uykular yaşayabilir. Bunlar birkaç saniye kadar sürer ve bazen kişi uyuduğunu kendi bile anlamaz. Mikro uyku, şiddetli uyku yoksunluğuna, aşırı yorgunluğa veya kronik uyku bozukluğuna bağlı yalnızca birkaç saniye süren gün içi kısa uyku ataklarıdır.
Beyin birkaç saniyeliğine uykuya geçiyor ve daha sonra hemen tekrar uyanıyor. Bu dönemde beyinde uyku sırasında görülen ve uyanıklıktan farklı bir aktivite görünüyor.
Hayvanlar üzerinde yapılan bir ön çalışma, beynin bazı bölümlerinin kısa süreli devre dışı kalmasının mikro uykuya neden olabileceğini öne sürmüştür. Mikro uyku sırasında, kişi uyanık gibi görünebilir veya aktivitelerini yapmaya devam edebilir ancak bilgiyi işleyemeyebilir veya ne olduğunu anlayamayabilir.
2. Mikro uyku hangi belirtilerle kendisini gösterir?
Mikro uyku atakları yaşayan kişiler herhangi bir belirgin semptomu fark etmeyebilir.
Kişi uyuduğunu fark etmediği için kendisini daha çok unutkanlık, dikkatsizlik, yorgunluk, performans düşüklüğü ve kazalar şeklinde belli eder.
Yoğun gündüz uykululuğu, uykuyu başlatmada ya da sürdürmede güçlük, yorgun uyanma, sürekli tekrarlanan basit hatalar, sakarlıklar, kazalar, gün içinde dikkat ve odaklanmada güçlük, ani dikkat kaybı, özellikle son birkaç dakikaya dair unutkanlık, karmaşık görevler sırasında yaşanan zihinsel karmaşa fark edilebilen en belirgin belirtilerdir.
3. Mikro uyku hali için hangi koşulların olması gerekir?
Kişinin gece uykusunu normal almamış olması gerekir. Örneğin gece yeterli uyumamıştır veya gece uykusunu bozan bir hastalık vardır.
Tek bir tıbbi durum tüm mikro uyku ataklarına neden olmaz, ancak uykuyu etkileyen herhangi bir tıbbi durum mikro uykuya neden olabilir. Yorgunluk arttıkça mikro uyku ataklarının yaşanma riski de artar. Mikro uyku, araç kullanmak gibi zorlu aktiviteler dahil herhangi bir zamanda gerçekleşebilir.
4. Mikro uyku kimlerde görülür?
Gece uykusu problemli olan kişilerde görülür. Örneğin, uyku apnesi nedeniyle gece etkin uyumayan kişiler sıklıkla gündüz mikro uykuya dalar.
Vardiyalı çalışanlar yine gece çalıştıktan sonra gündüz uyuyamazlarsa mikro uyku atakları yaşar. İnsomni yani uykusuzluk hastaları da gece uyumadıkları için mikro uykular yaşayabilir. Psikiyatrik hastalıklar nedeniyle uyku verici ilaçlar kullananlar ya da alkol de mikro uykulara yol açabilir. Beynin uyku-uyanıklık döngüsünü bozan tıbbi bir durum yani narkolepsisi olan kişilerde de daha sık gözlenmektedir.
5. Mikro uyku ne zaman tehlikeli olur?
Mikro uyku atakları toplum içinde, çalışma hayatında ciddi tehlikelere sebebiyet verebilir. Aralıksız uzun çalışma saatleri, zihinsel ve fiziksel aşırı yorgunluk mikro uyku ataklarına, mikro uyku atakları da basit ya da kompleks hatalara, kazalara, yaralanmalara hatta ölümlere sebebiyet verebilir.
Gece vardiyasında çalışanlar, doktorlar, pilotlar, uzun süreli sefer yapan şoförler, bebeklerine ya da çocuklarına tek başına bakan anneler risk grubundadır.
En önemli tehlike araç ve makina kullanımı sırasında kazalara neden olabilmesidir. Özellikle şoförler, araç ve makina kullananlar büyük risk altına giriyor.
6. Mikro uykunun etkisine girmemek için neler yapmak gerekir?
Öncelikle sağlıklı bir gece uykusu uyumak gerekir, gece uykusunu bozan uyku apnesi gibi durumların tedavi edilmesi lazım. Kişide uyku verici ilaç kullanma durumu varsa bu durum hekimle konuşulmalı ve gerçekten ilaç kullanması gerekiyorsa araç ve makina kullanmaktan kaçınılmalı. Vardiyalı çalışanlar gece mesaisi sonrası uyumakta zorlanıyorlarsa bir uyku hastalıkları uzmanından yardım alabilir.
Mikro uykuyu önlemek için kişinin yorgunluğuna neden olabilecek toplumsal ya da bireysel faktörlerin ele alınması gerekir. Daha uygun iş vardiyalarına geçmek, geceleri daha fazla uyunmasına olanak sağlamak, çalışan sağlığını önemsemek, uyku apne tedavisi, uyku bozuklukları tedavisi, sağlıklı uyku alışkanlıkları, gündüz uykululuğunu azaltan medikal tedaviler bunlar arasında yer almaktadır.
2.5ºC
Ankara
